Kulis.az bu gün yubileyini qeyd edən Salam Sarvanla müsahibəni təqdim edir.
– Bu gün, avqustun 10-da 55 yaşın tamam olur. Yubileyi hansı səviyyədə qeyd edəcəksən?
– Düzü, yubiley şərtiliklərindən düz-əməlli başım çıxmır. Rəqəmlərin kombinasiyasında hansısa mənalar axtarmaq bekarçılıq əlamətidi.
– Ömürdü də, gedir, hə?
– Mən başqa cür deyirəm: yaşdı da, artır.
– Nə fərqi var ki?
– “Ömür gedir” ifadəsi “ömür azalır” kimi səsləndiyinə görə adamda fanilik duyğusu oyadır. Yaşın artmasında isə nəyinsə çoxalması təəssüratı var. Yaşın artması, məsələn, təcrübənin artmasıyla assosiasiya olunduğundan itki kədəri yaratmır. Bekara məntiqdi e, sadəcə, özümü aldadıram da. (gülür).
– Deməli, özünə təsəlli axtarırsan?
– Yəni belə düşünmək olar ki, boşalan heç nə yoxdu, dolan nəsə var: bir şeydən boşalan onsuz da başqa şeyə dolur axı… Saxta pul yoxdu, pulun şəkli var. Qara tut yoxdu, tutun qarası var. Beləcə, bütün halların-görüntülərin pozitiv ifadələrini tapmaq olar.
– Yaş artdıqca nəsə bir xüsusi hiss keçirirsənmi?
– Məncə, bu hissi hamımız keçiririk, amma elə də dərin hiss deyil. Sadəcə, anlayırıq ki, indiyədək atdığımız bütün addımlar səhv olub.
– Bütün addımlarımız?
– Məncə, hə. Bütün addımlarımız.
– Belə çıxır ki, doğru yaşamaq mümkünsüzdü?
– Yox, məsələ onda deyil. Keçmişin təftişi mətn redaktəsi kimi bir şeydi: mətnin ən mükəmməl saydığın variantına da bir gündən sonra baxanda görürsən ki, yenə də redaktəyə ehtiyac var. Həm də axı ən ölçülüb-biçilmiş hərəkətlərimizdə də ibtidai instintktlərimizin iştirak elədiyini nəzərə almalıyıq.
– Fəlsəfə?
– Əsla. Dedim axı elə də dərin hiss deyil.
– Fəlsəfə demişkən, müsahibələrinin birində Buddanın təlimini nağıl hesab eləmişdin. Nə məsələydi?
– Budda insana iztirabsız həyat bəxş eləmək istəyirdi. Həyat isə elə məhz ağrılarla toxtaqlıqların bir-birini əvəzləməsi halında həyatdı. Həzz nədir ki? Sadəcə, diş ağrısının toxtamasıdı da. Yoxsa, Buddanın ideyası baş tutsaydı həyatımız yeknəsəq yerüstü cənnətə çevrilərdi e. Bədən fiziologiyasının olmadığı, yalnız ağrısız ruhların dolaşdığı metafizik ömür təsəvvür edə bilirsən? Absurddu axı!
– Axı söhbət nəfsin cilovlanmasından gedir. Məgər pis çağırışdı?
– Dərin qatlarda düşünməyə başlasaq, kəskin suallar çıxacaq. Məsələn, mən də cığal roluna girib deyərəm ki, insanı öz istəklərini boğmağa çağıran fəlsəfə bu yola acizliyindən əl atıb. Vəziyyəti qadağalarla tənzimləmək ən asan çıxış yoludu axı. Deyərəm ki, bu istəkləri boğmağa çalışmaq yox, onları gerçəkləşdirməyin mümkün olduğu münbit şəraiti, bu şəraitin fəlsəfəsini yaratmaq lazım idi. Onsuz da, şüşəni hansı formaya salsan da, sınma xassəsi həmişə qalır.
– Bir ara yeni etik cərəyan barədə danışırdın. Nə oldu axırı?
– Yox, ona cərəyan demək düz olmazdı. Subyektiv düşüncələrimdi. Ana xətti də belədi: ayıb olan heç nə yoxdu, zərərli olan nəsə var.
– Söhbət nədən gedir, bir balaca açıqlaya bilərsənmi?
– Məncə, biz dilimizin bəlasına düşmüşük. Dildəki əxlaq şablonlarının əksərini rədd eləmək lazımdı. İndiyəcən naqis saydığımız xeyli cəhətlərə bəraət vermək lazımdı.
– Məsələn?
– Məsələn, qeybət adamların ünsiyyətini stumullaşdıran həyat halıdı – nəhayət, bu reallığı qəbul eləmək lazım. Qeybətdə hər şey düz danışılırsa, cəmiyyətdə bir aydınlıq yaranır, yalan danışıldığı halda isə vəziyyətin əxlaqi qiymətini verməkçün Yalan anlayışının qabardılması kifayət edir. Yəni, demirsən “qeybət ayıbdır”, deyirsən “yalan zərərlidir”. Beləliklə, “qeybət” kimi bir artıq anlayış dildəki əxlaq şablonları sırasından çıxarılmış olur. Dil yüngülləşir, ünsiyyət modeli sadələşir.
– Naqis saydığımız xeyli cəhətlərə bəraət vermək deqradasiyaya gətirməzmi?
– Onsuz da ünsiyyətdə naqis saydığımız cəhətlərimiz qarşılaşır: məsələn, bazarda satıcı ilə alıcının ünsiyyətini tənzimləyən tamahkarlıqdı – biri baha satmağa çalışır, o biri ucuz almağa. Bu çox uzun söhbətdi, bir müsahibəlik deyil. Bu mövzuda düşüncələrimlə bağlı yüz səhifəlik yazı yazmışam. Bəzi hissələrini Facebookda olanda paylaşırdım.
– Yeri gəlmişkən, Facebookdan niyə getdin?
– İki il qabaq Asturiasın “Senyor Prezident” əsərinin tərcüməsinə başladığıma görə profilimi bağlamalı oldum. Amma tərcüməni bitirəndən də sonra qayıdası olmadım. Gördüm, belə daha rahatdı.
– Facebookun narahatlığı nəydi ki?
– İnformasiya seli, xəbər burulğanı. Qoy sənə üç-dörd dəfə sınaqdan çıxardığım bir məsələni deyim. Deməli, sosial şəbəkələrdən on gün uzaq dururdum, sonra qayıdıb həmin müddətdə buraxdığım xəbərləri bir-bir oxuyurdum. Görürdüm ki, həmin müddətdə şəxsi həyatımda da, dünyanın gedişatında heç bir dəyişiklik olmayıb. Və dəhşətə gəlirdim ki, onda bu qədər informasiya nəyə lazımmış?!
– Ümumiyyətlə, başqa müsahibələrindən də, uzun illərin müşahidələrindən də bilirəm ki, texnoloji sıçrayışlar ürəyincə deyil. Niyə?
– Əslində, çox rahat ayaqlaşa bilirəm. Çoxlarının heç Word proqramının elementar funksiyalarından başı çıxmadığı vaxtlarda mən kompüter proqramlaşdırması dillərindən birini öyrənmişdim. “Sişarp dili” deyirlər ona. Yəni özüm proqram kodu yaza bilirdim. Amma ürəyimcə deyil axı! Həyat ləngərli olanda, dünyanın dizaynı sadə olanda gözəldi.
– Onda belə bir sual: görüşəcəyimiz çayxananın yerini dəqiqləşdirmək üçün evdən çıxandan sonra səninlə iki dəfə zəngləşmişik. Bu mobil telefonlar olmasaydı, neyləyəcəkdik?
– Gələcəkdə elə aparat icad olunacaq ki, biz bu gün həmin aparatsız yaşaya bilirik, həmin aparat barədə heç düşünmürük də. Bir zamanlar elektrik lampasının olmaması şam işığında yaşayanların həyat mənasına xələl gətirmirdi axı.
– Deyəsən, bu mövzuda bir şeirin də vardı…
– Məncə, tarixin hər dövrünün özünü dolandırmaq qüdrəti var. Oxlarla, nizələrlə müharibə edənlər heç vaxt İsgəndər raketlərinin əskikliyini hiss eləməyiblər, sadəcə, oxların, nizələrin imkanlarına uyğun yeni döyüş taktikaları axtarıblar.
– Belə çıxır, qədimliyi xoşlayırsan?
– Deyəsən, hə. Məsələn, içində müasir maşınlar olan filmlərə baxa bilmirəm. Filmin senarisi at belində olanda daha maraqlı gəlir, nəinki Mersedesdə. Belə deyim: mən məzmun yeniliklərinin tərəfdarıyam, dəmir-dümür yeniliklərinin yox. Əgər yeni məzmun yeni texnikanı da labüd edirsə, başqa məsələ, buna sözüm yoxdu.
– Qabaqlar bir məktub neçə günə gedib çatırdı, internet dövründə isə bir an çəkir. Vaxtımıza bu boyda qənaət olunduğunun fərqində deyilsən?
– Məncə, bu da aldanışdı. Sadəcə, internet imkanları əlavə vərdişlər təlqin elədi. Əvvəl əsgərlikdəki dostuna ayda bir məktub yazmağın bəs idi, onun bir həftəyə çatması da qane eləyirdi. İnternet imkanları isə ayda min məktub yazmağı təlqin elədi, süni təlabat yaratdı. Sən çayın təbii axarını sürətləndirsən, axının əksinə üzənlər daha çevik əl-qol atmalı, əlavə enerji sərf eləməli olacaqlar. Amma çayın əvvəlki sürətində bunsuz keçinmək olurdu.
– “Camaata pişiyini satmaq istəyirsənsə, əvvəlcə ona havayı siçan ver”. Yəni deyirsən, həmin məsələdi?
– Təxminən. Həm də vaxta qənaət faktı varsa, biz niyə indi də təngnəfəsik, qaçaqaçdayıq? Tıkladığımız link bir saniyə gec açılan kimi niyə hövsələdən çıxırıq? Çünki özümüzü dəmir-dümürün yerişinə çatdıra bilmirik, bu sürət artıq fiziki imkanlarımızın həddini keçib. Faiq, Sovet dövrünün diktorları yadındadı? Məsələn, Sabir Ələsgərov?
– Yadımdadı. Nə əlaqəsi?
– Onun nitqi ləng idi, amma yarım saatlıq proqramda bütün xəbərləri çatdıra bilirdi. İndiki aparıcıların nitqi çox sürətlidi, amma bir günün xəbərlərini deyib qurtara bilmirlər. Beləysə, hanı vaxta qənaət?
– Axı indi informasiya da çoxdu, bu fərqi nəzərə almırsan?
– Məsələ də ondadı da. Bəs effektinə görə bu informasiya çoxluğunun o informasiya azlığından fərqi varmı? Yoxdu. Beləcə, heç-heçəyə gəlib çıxırıq.
– Bəs tərəqqi sayəsində orta ömrün artmasına nə deyirsən? Xeyli xəstəliklərin çarəsi tapılıb, qabaqlar adicə diş ağrısını kəsməyə dərman yox idi.
– Orta ömrün artması nəyə lazımdı ki? (gülür). Məsələn, bir futbol matçının vaxtını üç saatacan uzatmağın nə mənası var – əgər doxsan dəqiqəlik müddət də əskik görünmürsə?! Yenə də qayıdırıq əvvəlki məntiqə: indi orta ömür həddi yetmiş ildi, onun yüz il olmaması bizdə hansısa kompleks yaradır? Heç ağlımızdan da keçmir.
– Elədi, heç bu barədə düşünmürük də.
– Hə, qabaqlar diş ağrısını kəsməyə dərman yox idi, amma əvəzində həmin ağrıya insanın dözümü vardı. Deməyim o ki, heç vaxt heç nə əskik olmayıb, məncə. Guya indi çarəsiz xəstəliklər yoxdu, gələcəkdə olmayacaq?! İki ildi koronovirusla birgə yaşayırıq, gör necə alışdıq, necə uyğunlaşdıq.
– Hər halda, yenilikçi bir şairin texniki tərəqqini inkar eləməsi adama qəribə gəlir. Sənin özünçün qəribə deyil?
– Mən texniki tərəqqini inkar eləmirəm. Söhbət bu tərəqqinin dağıdıcı sürətindən gedir. Qələmin içliyinin qabığından ayrıca satıldığı vaxtlar yadındadı? Bütöv qələmi almağa pulu olmayanlar barmaqların arasında ora-bura əyilən elastik içliklə o gözəl xətti necə yaradırdılar? İçliyin mürəkkəbi qurtaranda “bəlkə donub” ümidiylə onun ucuna üfürənlərin arasından nə qədər savadlı adamlar çıxdı. Dünya şöhrətli yazıçıların çoxu heç makinaya da əl vurmamışdı, eləcə, qələm-lələklə yazmışdılar, amma indikilərdən qat-qat məhsuldar idilər, əlli yaşacan ortaya cildlər qoymuşdular.
– İndi nə qərara gəlirik, hər şeyin köhnəsi?
– Məsələ onda deyil e. Mənim dediklərim bir narahatlığın ətrafında gəzişmələrdi: texnoloji tərəqqinin dağıdıcı sürəti sayəsində insan getdikcə həyatın iştirakçısından tamaşaçısına çevrilir. Bəlkə də səhv düşünürəm, bu barədə filosoflarımız Niyazi Mehdinin, Müşfiq Şükürovun, Ağalar Qutun, Aqşin Yeniseyin fikirlərini də öyrənsək, yaxşı olar.
– Deyəsən, ilk adamsan ki, Aqşini filosof adlandırırsan. Hamı onu şair kimi tanıyır…
– Şeirlərində şairdi, yazılarında filosof.
– Qorxmursan, səni yerliçilikdə qınasınlar? Hər halda, qonşu kəndlərdənsiz…
– Bəs neyləyim, cəlilabadlıdı deyə Əlizadə Nurinin talantını danım?!
– Yox, bunu zarafatla dedim, istəsən, məni də tərifləyə bilərsən… Yeri gəlmişkən, təriflə aran necədi? Özün Facebookda olmasan da şeirlərin tez-tez paylaşılır, oxucular heyranlıqlarını gizlətmirlər. Xoşdurmu?
– Əlbəttə. Var olsunlar.
– Bəs tənqidlə aran necədi?
– Elə məsələlər var ki, onlara duyğularla yox, peşəkar yanaşmaq lazım gəlir. Məsələn, Kult.az saytında işləyəndə haqqımdakı tənqidləri manşetə çıxarırdım. Düzü, bununla həm də saytımızda tənqid olunduqlarına görə bizdən inciyənlərə bir jest də eləmiş olurdum: yəni, ey gözəl insanlar, bir toxtayın görək, görmürsüz özüm də tənqid olunuram?! (gülür).
– İndiyədək özünə qarşı tənqidlərdə qərəz hiss eləmisənmi?
– Tənqidin qərəzlisi-qərəzsizi olmur axı, tutarlısı-tutarsızı olur. Səni sevməyən adamlar ola bilər və qərəzlə yazmağa çalışarlar. Amma həmin qərəzi ağıllı bir yazıyla reallaşdıra bilirlərsə, qəbul eləməkdən başqa yolun qalmır.
– Belə ağıllı yazılar olubmu?
– İndiyədək yazılan tənqidlərdən bir neçəsi maraqlı gəlib, onlardan nəsə öyrənmişəm də. Aydındı ki, naşı yazılardan heç nə götürmək olmur. Ümumən, tənqid yazmaq istəyənlərdə bir balaca intellektual hiyləgərlik olmalıdı ki, yazıda diletant görünüb gülməli vəziyyətə düşməsinlər.
– Bəs bəzi gənclərin özündən qabaqkı ədəbi nəsli inkar eləmək cəhdlərinə necə baxırsan?
– Bu, ədəbiyyata gəlmək istəyən gənclərin ən saf instinktlərindən biridi. Belə cəhdlər yaxşı mənada şüuraltı bir tamahın dolayı yolla ifadəsidi: yəni bəsdi onları oxudunuz, indi də məni oxuyun. Bu fənddən bütün ədəbi nəsillər yararlanıb. Düzdü, bu, “qırxıncı fənd” kimi müdrik məqam deyil, amma “badalaq” kimi ucuzçuluq da deyil. Onsuz da gənclərin bu cazibədar şıltaqlığından yaşlı nəslə xətər toxunmur, amma ədəbiyyat üçün faydası var.
– Ədəbiyyat bilicilərinin fikrincə Salam Sarvanın yaradıcılığı həm də bir təfəkkür hadisəsidi. Amma nədənsə bəziləri o şeirləri söz oyununa calamaq istəyirlər. Səncə, qəsdən belə edirlər?
– Mənim indiyədək 250 şeirim dərc olunub. Onların cəmi onunda-on beşində söz oyunu tapa bilərsən. Hərçənd məsələn, “Sənə deyiləsi deyil sənə deyiləsi sözüm” misrasını söz oyunu sayanlar da var, saymayanlar da var. Bir dəfə belə düşünən biriylə söhbətim oldu: məlum oldu ki, adam mənim kitabımı oxumayıb, sadəcə, dilə düşən bir-iki misranın havasında bütün yaradıcılığıma belə qiymət verib. Belə düşünənlərin bəziləri isə ədəbiyyata gəldiyim vaxtları xatırlamır. Məsələ ondadı ki, ilk şeirlərimin bir çoxu ənənəvi şeir şablonlarına, vətən, sevgi, ölüm pafosuna ironiya ilə yazılıb, indi həmin ironiya da adamları çaşdıra bilir.
– Amma mən o vaxtları xatırlayıram. Sən şeirə, belə demək mümkünsə, manifestlə gəlmişdin, hətta onun prinsipləri “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetində dərc olunmuşdu. Hətta yadımdadı ki, Tehran Əlişanoğlu həmin prinsipləri tənqid eləmişdi…
– Tehran müəllim “şeir necə olmalıdı?” məsələsində o cür sərt şərtlərin qoyulmasını qəbul eləmirdi və haqlıydı da. İndi heç özüm də şeir barədə həmin kriteriyalarla düşünmürəm axı.
– Səncə, niyə bəzi şairlər tənqidi faciə kimi qəbul edirlər? Niyə bircə irada görə bəzi şairlərin hətta qohum-əqrabası da adama düşmən kəsilir?
– Nə deyim… Yəqin, o şairlərin şöhrəti qohum-əqraba üçün çörək ağacına çevrilib. Tənqidi onlara verilən töhmət kimi qəbul edirlər. Elə bilirlər, bu gedişlə onları şairlikdən çıxaracaqlar, qohumlar qalacaq başsız.
– Facebookda tez-tez cəmiyyətlə konfliktlərin də olurdu. Nə məsələydi, nəyi bölə bilmirdiniz?
– Tək mənim yox, yazarların çoxunun belə konfliktləri olur.
– Yəni deyirsən, normal haldı?
– Belə baxanda, hə. Tarixən həmişə yazı adamından, düşüncə adamından umacaq olub. Zatən düşüncə adamları da bacardıqca bu umacağa adekvat olmağa çalışıblar. Amma bu umacaq hikkəyə çevriləndə anlaşılmazlıqlar yaranır. Bu tərəfdən səndən məhz düşüncə adamı olduğuna görə umurlar, o biri tərəfdən isə sənin düşüncənin məhz onlarınkına oxşamasını istəyirlər. Bu ziddiyyəti həll eləmək çətin məsələdi.
– Ümumiyyətlə, cəmiyyət öz yazarından umacaqlarının hamısında haqlıdırmı?
– Desəm ki, haqlı deyil, belə çıxacaq, məsuliyyətdən yayınmaq istəyirəm. Bu barədə bir dəfə danışmışdım. Hər halda, biz öz güləşçimizin tatami üstündəki qələbələriylə kifayətlənməliyik, qolunun gücü var deyə ölkənin başqa yüklərini də daşıtdırmamalıyıq ona. Ədəbiyyatda da belədi – yazıçıdan yalnız ədəbi-estetik qələbələr ummaq daha məntiqi olardı.
– Bəs Facebookda konkret adamlarla konfliktlərinə nə deyirsən?
– Məsələn?
– Məsələn, Zamin Hacıyla. Yadından çıxıb?
– Əslində, Zamini çox istəyirəm. Çevik təfəkkür sahibidi. Ümumən, yazı xəttində, dünyaya baxışlarında dərin ironiya olan adamlar mənə doğma gəlir. Sadəcə, o vaxt haqsız yerə məni komfort həyat yaşamaqda suçlamışdı, bir az incimişdim. Hərçənd indi heç onu da qınamıram, görünür, özümüzü tox tutmağımız adamlarda yanlış təəssürat yaradır.
– Heç sənin özünün başqalarını haqsız yerə incitdiyin hallar olmayıb?
– Olub. Amma səhv elədiyimi anlayan kimi nümayişkaranə üzr istəmişəm və o səhvin dəhşətli ağrılarını uzun müddət yaşamışam.
– İki il qabaq Facebookda kütlənin aqressiyası ilə üzləşəndən sonra YAP-a üzv olacağını bildirmişdin. Oldunmu?
– Yox. Qaydaya görə rayon təşkilatına müraciət eləməliydim. Getdim həmin rayon təşkilatının qərargahına. İçəri girməmiş həyətdə bir siqaret çəkdim. Sonra birini də çəkdim. Sonra birini də çəkdim. Sonra qayıtdım evə.
– Bəs niyə fikrindən daşındın?
– İçimdəki səs yadıma saldı ki, səndən partiyaçı çıxmaz. Şair üçün ən ideal partiya da çərçivədi. Alınmayacaqdı, düz gəlməyəcəkdi.
– Bunu əvvəlcədən müəyyənləşdirə bilməzdinmi?
– Mənim xeyli zəhlətökən cəhətlərim var, biri də budu ki, soyuq mühakimələrlə yaşaya bilmirəm. Xeyli qərarı emosional vermişəm və həmişə də əziyyətini çəkmişəm. Heç olmasa, bununla təsəlli tapıram ki, cəzasız qalan cinayətim olmayıb.
– Deyirsən, məndən partiyaçı çıxmaz. Amma gəncliyində Ana Vətən Partiyasının sədr müavini olmusan. Necə başa düşək?
– Məsələ də ondadı da. Mən bəzən yazılarımda, müsahibələrimdə bir partiya adamı olduğumu unudurdum. Sadəcə, Fəzail Ağamalının mənə hörməti olduğu üçün dözürdü. Aydındı ki, bu dözümdən sui-istifadə edə bilməzdim, ona görə də iyirmi il qabaq qərara gəldim ki, fəal siyasətdən çəkilmək lazımdı.
– Hə, indi nə deyirsən, kütlənin aqressiyası çoxmu təhlükəlidi?
– Hər halda, kütlənin cəzalandırmaq üsulları daha qəddardı. Fikir ver, qarğış leksikonu ən ağır hökmləri kəsir: məsələn, əlin qurusun, dilin çürüsün… Bu, əslində, abstrakt cəllada verilən buyruqdur: filankəsin dilini çürüt, əlini qurut. (gülür).
– Özünü ziyalı sayırsanmı?
– Yox.
– Bayaqdan özünü çıxdaş eləməklə məşğulsan: məndən siyasətçi çıxmaz, məndən filosof çıxmaz, məndən ziyalı çıxmaz… Özünə qarşı bu qəddar münasibət hardandı belə?
– Görünür, yavaş-yavaş müdrikləşirəm. Bunu zarafat elədim. Mən müəyyən yaşacan özünütəsdiqlə məşğul idim. Sonra özününinkara keçdim. Yəqin, bir azdan özünüifşa mərhələsi də başlayacaq. Özümü məhv eləməkdən qəti qorxmuram. Tədrici intihar hətta bir həyat hadisəsi olaraq da maraqlıdı.
– Bu yaxınlarda yetmişə qədər şeirindən imtina etməyin də bu tədrici intihar prosesinə aiddi?
– Hə. Düzü, heç vaxt sönməyəcək bir ocaq olmaq iddiam əvvəllər də olmayıb. Doğrudan, olmayıb e. Axmaq deyiləm axı belə sərsəm iddiaya düşəm. Bu barədə Şərif Ağla söhbətimizdə də demişdim: ola bilər, beş ildən sonra qalan şeirlərimdən də imtina edərəm. Bu dünyadan bircə misralıq iz qoymadan, əli cibində fit çala-çala getməkdə də ayıb heç nə yoxdu.
– Şairlər nasirləri adekvat dəyərləndirə bilirmi? Məsələn, elə adını çəkdiyin Şərif Ağın nəsrini necə qiymətləndirirsən?
– Şərifə nə qiymət?! Adam ustadı, masterdi.
– Bəs Pərviz Cəbrayıl?
– Sən elə adamları soruşursan ki, artıq onların talantı müzakirəlik məsələ deyil. Hə, yeri gəlmişkən, çoxları Pərvizi gözəl nasir kimi tanıyır, amma onun gözəl şeirlərindən bəlkə də bəzilərinin xəbəri yoxdu.
– Bu yaxınlarda ağsaqqal şairlərdən biri təxminən belə demişdi ki, Azərbaycanda qadın şairlər yoxdu. Sən necə düşünürsən?
– Yəqin ki, bu suala müqayisədə cavab vermək daha rahat olar. Üç-dörd il qabaq Ukraynanın və Rusiyanın üzdə olan xanım şairlərini tərcümə eləmişdim. Bizim üzdə olan xanım şairlər onlardan çox-çox qabaqdadırlar. Hətta bu yaxında Nobel alan Luiza Qlyukdan da talantlıdırlar. Onun da otuz şeirini tərcümə eləmişəm.
– Şairlərdən söhbət düşəndə tez-tez səsləndirilən bir fikir də var: “Filankəs əsl qiymətini almayıb”. Doğrudanmı, bir şair mütləq öz qiymətini almalıdı?
– Gəl bir az da idmandan danışaq. Məsələn, futbola heç vaxt ciddi marağım olmayıb. Ancaq tək bir futbolçunun meydandan kənarda topla şou göstərməsinə həvəslə baxmışam. Messinin həyətdə topu iyirmi metr hündürlüyə atandan sonra sol ayağıyla rahat qəbul eləməsi kimi səhnələr çox gözəldi. Amma onun həmin vəziyyətdəki futbolçu tənhalığının futbol mühitinə salınması işləri korlayır. Yəni söhbət tənha futbolçunun komanda tərkibinə, çempionat rəqabətinə salınmasından gedir. Şair də ədəbi mühitə, ədəbi təsərrüfatın içinə düşdüyü andan “şair tənhalığını” itirir, proses iştirakçısı olur: məşhurlaşır, ziyalılaşır, mükafatlaşır, qonararlaşır, ədəbi-ictimai mühitin çirkabına bulaşır… Bu gedişat hökmü-zərdi.
– Yəni, başqa cür mümkün deyil?
– Mümkündü, onda gərək çap olunmayasan. Gərək Messi həyətdən çıxıb meydana girməsin. Çünki çap olunan kimi mən dediyim gedişatın içinə düşəcəksən. İstedadın naturası tənhalığa hesablanıb axı – mühit istedadın təbiətinə həmişə yaddı.
– Yaradıcılıq fakultəsinin məzunlarından eşitmişəm ki, şair olmaq istəyən tələbələrə qarşı sərt olmusan. Hətta bəzilərinin indiyədək çıxan kitablarını yandırmağı və heç bircə nüsxəsini də saxlamamağı təkid eləmisən. Bəzilərinin şeirlərini cırıb, tikələrini auditoriyanın gözü qarşısında havaya sovurmusan… Belə radikallığa nə ehtiyac vardı?
– Bu hallar ənənəvi şeir şablonlarında yazan gənclərə qarşı olub. O vaxtlar düşünürdüm ki, bu cür sərt münasibət olmasa heç nə əmələ gəlməyəcək. Mən ənənəvi şablonlarda yazan bir gəncin şeir oxuduğu vərəqi dörd qatlayıb özünə qaytarsaydım və yalnız məsləhət verməklə kifayətlənsəydim, onun həmin tərzdən çıxması sürətlə baş verməyəcəkdi. Ya da hansısa gənc indiyədək çıxmış kitabının bütün tirajını yandırıb, bircə nüsxəsini saxlasaydı belə, həmin şablonlardan tam qopub-ayrıla bilməyəcəkdi.
– Şairlərin müqayisəsi doğrudurmu?
– Nə mənada?
– Məsələn, Ramiz Rövşən yaxşı şairdi, yoxsa Sabir Rüstəmxanlı?
– Ayrı-ayrı tərzlərdi, ayrı-ayrı intonasiyalardı. Amma mən indiki ovqatımda Sabir Rüstəmxanlının şeirlərindəki həzinliyə, sakitliyə çəkilərdim. Ramiz Rövşənin şeirlərindəki səs çox ucadan gəlir. Bunu adi bir şeir oxucusu statusunda deyirəm. Bu cür müqayisə hazırkı ruh halımla bağlıdı.
– Doğum günü ərəfəsində oxucularımıza deyiləsi başqa sözün varmı?
– Hamıya can sağlığı arzulayıram.
Söhbətləşdi: Faiq balabəyli
musteqil.az
