“ATV Kitab” seriyasından görkəmli Litva yazıçısı Vinstas Krevenin “Azəristan ölkəsi” kitabı işıq üzü görüb. Kulisin məlumatına görə “Parlaq imzalar” nəşriyyatında nəşr olunan kitabın tərcüməçisi Litva Azərbaycanlıları Cəmiyyətinin sədri, tanınmış publisist, tərcüməçi və fikir adamı Mahir Həmzəyevdir.
“ATV Kitab” layihəsinin rəhbəri Səlim Babullaoğlu bildirib ki, olduqca vacib kitab və uğurlu tərcümədir: “Biz buna görə Mahir müəllimə təşəkkürümüzü bildiririk… Düşünürəm, bu əsər təkcə ədəbiyyatsevərlərin deyil, ötən əsrin əvvəllərindəki tariximizi öyrənmək, görmək istəyən tarixçi-mütəxəssislər üçün də əvəzsiz mənbə olacaq. Bilirsiz, bu kitabda erməni xislətini ifşa edən çoxlu məqamlar var. Özü də bunu azərbaycanlı yox, bir litvalı, özü də sıradan olmayan bir insan-böyük mütəfəkkir və ziyalı yazıb. Aşağı-yuxarı yüz il əvvəl…»
“Parlaq imzalar” nəşriyyatının direktoru Nurman Tariqdə kitabın nəşrini əlamətdar hadisə hesab edir.
“ATV Kitab” layihəsinin redaksiya heyətinə Vüqar Qaradağlı (sədr), Məsiağa Məhəmmədi, Cavanşir Yusifli, İlqar Fəhmi, Səlim Babullaoğlu (layihə rəhbəri), Seyfəddin Hüseynli və Dilman Şahmərdanlı daxildir. Buraxılışa məsul “Parlaq imzalar” nəşriyyatının direktoru Nurman Tariqdir. Kitabın redaktoru tanınmış ədəbiyyatçünas, tərcüməçi Seyfəddin Hüseynlidir.
Tәrcümә Bәdii Tәrcümә vә Әdәbi Әlaqәlәr Mәrkәzinin iştirakı ilә hazırlanıb.
Vintsas Kreve (1882-1954) Mitskəviçyus XX əsr Litva ədəbiyyatının ən məşhur klassiklərindən biridir. Öz yaradıcılığında Avropa universallığını və janr müxtəlifliyini çoxşaxəli və çoxsəsli şəkildə əks etdirmiş ilk Litva yazıçısı kimi milli idealizm yönlü ədəbiyyata dramatik əhatəlilik və klassik dolğunluq gətirən V.Kreve ən məşhur milli psixoloji surətlərin və milli üslubun yaradıcısı sayılır.
V.Krevenin həyat və yaradıcılığının, elmi-pedaqoji, mədəni-maarif və ictimai-siyasi fəaliyyətinin on bir ilə yaxın dövrü (1909-1920) sıx şəkildə Azərbaycanla bağlı olub. O, həmin dövrdə - 1909-1920-ci illərdə 1-ci Bakı realnı məktəbində rus dili və ədəbiyyatı müəllimi işləyib. 1911-ci ildən başlayaraq Kreve eyni zamanda Bakı Marianna qızlar gimnaziyasında da dərs deyir. 1912-ci ildə realnı məktəbindəki əsaslı kitabxananın müdiri təyin olunur, 1914-1916-cı illərdə bu məktəbin pedaqoji şurasının katibi, 1917-1920-ci illərdə isə şuranın sədri seçilir.
Həmin illərdə Bakı realnı gimnaziyasında Azərbaycan dili və ədəbiyyatı müəllimi işləyən böyük pedaqoq və yazıçı Abdulla Şaiqlə (1881-1959) Krevenin yaxın dostluq və yaradıcılıq münasibəti yaranır. A. Şaiq öz xatirələrində minnətdarlıq hissi ilə yazır ki, Litva yazıçısı onun ədəbi görüş dairəsinin genişlənməsində və dünya ədəbiyyatı xəzinəsini öyrənməsində böyük əmək sərf etmiş və çox mühüm rol oynamışdır.
Sonralar Azərbaycanda yazıçı, jurnalist, həkim, iqtisadçı, alim-pedaqoq, ictimai xadim kimi tanınan bir çox azərbaycanlı şagird və tələbələrin - Tağı Şahbazinin, Ruhulla Axundovun, Abdulla Şıxlinskinin, Abdulla Şahbazovun, Həbib Talışinskinin, Qulaməli Həsənovun, Hadı Əliyevin, Səməndər Axundovun və başqalarının mütərəqqi dünyagörüşlərinin formalaşmasında, ədəbi-estetik və elmi-nəzəri baxışlarının düzgün istiqamətdə təşəkkül tapmasında və beləliklə, görkəmli Azərbaycan ziyalılarının yetişməsində V.Kreve böyük rol oynayıb.
1918-ci ildə Azərbaycan və Litva öz Dövlət müstəqilliklərini bəyan etdikdən sonra V.Kreve fəaliyyətini əsasən, Litva - Azərbaycan dövlətlərarası münasibətlərinin təşəkkül tapmasına yönəldir, Litva Dövlətinin Azərbaycan Respublikasında rəsmi nümayəndəliyinin təsis olunmasında bilavasitə iştirak edir.
V. Krevenin həyat və fəaliyyətinin Bakı dövrü, bir yazıçı və dramaturq kimi onun yaradıcılığının ən məhsuldar dövrü hesab olunur. Bir çox məşhur əsərlərini - "Şarunas" dramını, "Skirgayla" və "Kürəkən" pyeslərini, "Daynava diyarı qocalarının rəvayətləri"ni və "Küləşlə örtülmüş dam altında" adlı toplusunu təşkil edən nəsr əsərlərinin əksəriyyətini: "Göy və yer oğulları" roman-epopeyanın böyük hissəsini o, məhz Bakıda yazıb. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, V.Krevenin Bakıda Şərq mövzusunda yazdığı əsərləri onun ədəbi irsində müstəsna yer tutur, Qərb-Şərq mədəniyyətlərarası dialoqu kontekstində mühüm əhəmiyyət kəsb edir və nüfuzlu kreveşünas alimlərin fikrincə, həmin əsərlər V.Krevenin bütün yaradıcılıq xəzinəsinin ideya-fəlsəfi açarı hesab olunur. V.Kreve bu əsərlərilə Litva milli mədəniyyəti tarixində ilk dəfə olaraq Litva ədəbiyyatının dünya ədəbiyyatının fəal bir hissəsi, dünya ədəbi prosesinin tamhüquqlu iştirakçısı olduğunu göstərmişdir. Həmin əsərlərin bir qismi V.Krevenin məşhur "Şərq hekayətləri" adlı kitabını təşkil edir.
Azərbaycan tarixi və milli-mənəvi dəyərləri, məişəti, dini adət-ənənələri və təbiəti mövzusunda yazılmış "Azəristan ölkəsi" adlı hekayət də bu kitaba daxil olan beş əsərdən biridir. "Azəristan ölkəsi" hekayəsindən başqa, "Şərq hekayətləri" toplusuna Zərdüşt, Budda haqqında və İslam dini mövzusunda, Tövrat və İncil motivləri əsasında yazılmış daha dörd dini-fəlsəfi və ədəbi-bədii əsər - "Pratyekabuddha", "Kralın ən yaxşı şərabını saxladığı qab", "Mübarizə aparan qüvvələr" və "Qadın" hekayətləri daxildir.
II Dünya müharibəsi illərində V.Kreve və ailəsi bir yandan bolşeviklərin, digər tərəfdən isə alman faşistlərinin təqiblərinə məruz qalır .
1944-cü ildə sovet ordusu Kaunasa yaxınlaşanda, bu dəfə Sovet həbs düşərgəsinə düşməmək üçün ailəsi ilə birgə Qərbə mühacirət etməyə məcbur olur, 1947-ci ildə isə Amerika Birləşmiş Ştatlarına köçür və ömrünün sonuna qədər Pensilvaniya Universitetində slavyan dilləri və dünya ədəbiyyatı üzrə professor kimi mühazirələr oxuyur. V.Kreve 1954-cü il iyulun 7-də ABŞ-ın Pensilvaniya ştatının Sprinqfild (Filadelfiya yaxınlığında) şəhərində vəfat edir.
