Kulis.az Somerset Moemin həyat və yaradıcılığı haqqında Tural Cəfərlinin tərtib etdiyi məqaləni təqdim edir.
Somerset Moem 21 roman, London, Nyu-York və Parisin ən yüksək dairələrinə köçmüş, qısa hekayələrin müəllifi, dramaturq və tənqidçi idi. Yazıçı realizm janrında işləmiş, naturalizm, modernizm və neoromantizm ənənələrinə diqqət yetirmişdir.
Onun inanılmaz hadisələrlə dolu həyatı haqqında onlarla kitab yazılıb. Lakin Moem özü haqqında yox, başqaları haqqında yazmağı sevirdi və bu qaydadan istisnalar etsə də, özünü qəhrəmanlarından ayırmağa çalışırdı.
Somerset Moem 25 yanvar 1874-cü ildə anadan olub. Atası Parisdə Britaniya səfirliyində hüquqşünas idi. Moem ingilis dilini mənimsəməmişdən əvvəl fransızca danışırdı. Somerset ailənin ən kiçik uşağı idi. Moemin özündən böyük üç qardaşı İngiltərəyə təhsil almağa göndərildikdən sonra o, valideynləri ilə tək qaldı.
Moem anası ilə çox vaxt keçirirdi və ona bağlı idi. Moemin səkkiz yaşı olanda anası vərəmdən həyatını itirdi. Bu itki kiçik Moemin həyatında ən böyük şok idi. Sarsıntılar nitq qüsuruna səbəb oldu: Somerset kəkələməyə başladı. Bu xüsusiyyət bütün həyatı boyu onunla qaldı.
Moem on yaşında atasını da itirdi. Ailə dağıldı. Böyük qardaşlar Kembricdə hüquqşünas olmaq üçün oxudular və Somerset bir əmi, bir keşişin himayəsinə verildi.
Moem tənha və qapalı böyümüşdü. Sinif yoldaşları onu qəbul etmirdilər. Fransız dilli Moemin kəkələməsi və ləhcəsi məsxərəyə qoyulurdu. Bu əsasda utancaqlıq getdikcə güclənirdi. Moemin heç bir dostu yox idi. Kitablar internat məktəbində oxuyan gələcək yazıçı üçün yeganə çıxış yolu oldu.
On beş yaşında Somerset əmisini alman dilini öyrənmək üçün Almaniyaya getməyə razı saldı. Heidelberg şəhəri yazıçının özünü ilk azad hiss etdiyi yer idi. Gənc Moem fəlsəfədən mühazirələrə qulaq asır, dramaturgiya oxuyur, teatra maraq göstərirdi.
Onun maraq dairəsinə Henrik İbsen, Artur Şopenhauer, İohann Volfqanq fon Höte, Riçard Vaqner, Benedikt Spinoza, Pol Verleyn və Dante Aligyerinin əsərləri daxil idi.
Moem on səkkiz yaşında Britaniyaya qayıtdı. Gələcək peşəsini seçmək üçün yüksək təhsil səviyyəsi var idi. Əmisi onu ruhani yoluna yönəltdi, lakin Somerset Londona getməyi seçdi və burada 1892-ci ildə Müqəddəs Tomas Xəstəxanasında tibb fakültəsinin tələbəsi oldu.
Təbabətin öyrənilməsi və tibb təcrübəsi Somerseti yalnız sertifikatlı bir həkim deyil, həm də insanları tanıya bilən bir yazıçı etdi. Tibb elmi yazıçının üslubunda öz izlərini qoydu. O, əsərlərində nadir hallarda metaforalardan və ya mübaliğələrdən istifadə edirdi.
Ədəbiyyatdakı ilk addımlar zəif idi, çünki Moemin tanışları arasında onu doğru yola yönəldə biləcək insanlar yox idi. Dram yazmaq texnikasını öyrənmək məqsədilə İbsenin əsərlərini tərcümə edir, qısa hekayələr yazırdı. 1897-ci ildə onun ilk romanı - "Lambetli Liza" nəşr olundu.
Henri Fildinq, Fyodor Dostoyevski, Çarlz Dikkens, Qustav Floberin əsərlərini təhlil edən yazıçı öz dövrünə uyğun tendensiyaları da diqqət mərkəzində saxlamışdır. O, çox çalışırdı və məhsuldar işləyirdi, beləliklə, Moem tədricən ən çox oxunan müəlliflərdən birinə çevrildi. Kitabları böyük tirajla satılaraq yazıçıya gəlir gətirməyə başlamışdı.
Moem insanları öyrənir, onların taleyindən və xarakterlərindən öz əsərində istifadə edirdi. Ən maraqlı şeylərin gizli olduğuna inanırdı. Bu, Emil Zolanın əsərinin təsirinin hiss olunduğu "Lambetli Liza" romanı ilə təsdiqləndi.
"Xanım Kreddok" romanında müəllifin Mopassan nəsrinə olan həvəsi görünürdü. Yazıçı ilk dəfə həyat və sevgi haqqında suallar verməyə başlamışdı. Moemin pyesləri onu varlı adam etdi. 1907-ci ildə baş tutan "Ledi Frederik"in premyerası onu dramaturq kimi təsdiqləmiş oldu.
Moem teatrın tərənnüm etdiyi ənənələrə sadiq idi. Oskar Uayldın komediyaları onun üçün örnək idi. Somersetin pyesləri Bernard Şounun düşüncələrinə bənzər ideyaların izləndiyi komik və sosial problemləri əks etdirən dramatik pyeslərlə ifadə olunurdu.
Yazıçının bəzi əsərləri Birinci Dünya müharibəsində iştirak təcrübəsini əks etdirirdi. Moem təcrübə və təəssüratlarını "Hərbi xidmətlərə görə" və "Ülgücün kənarı" əsərlərində ifadə etmişdi. Müharibə illərində o, Fransada avtosanitar bölmədə, İsveçrədə Britaniya kəşfiyyatının maraqları üçün neytral bölmədə və Rusiyada olub.
Moem səyahət etməyi sevirdi, Avropa və Asiya ölkələrində, Afrikada və Sakit Okeandakı adalarda olub. Bu, onun daxili aləmini zənginləşdirirdi, yaradıcılığında istifadə etdiyi yeni təəssüratlar yaradırdı.
İngilis yazıçısının əsərlərində realist və pessimist hisslər nəzərə çarpır. Bu hisslər ətraf aləmin sərtliyi və sosial şəraitdə qəhrəmanların mövcudluğu, dərin dramatik münaqişələrlə bağlı faciələri ehtiva edir.
Yazıçının tərcümeyi-halına əsaslanan "İnsan ehtiraslarının yükü" romanında bu kateqoriyalar birləşdirilib. "Ay və qəpik" romanında Moem rəssamın faciəsindən, "Rənglənmiş pərdə"də alimin taleyindən, "Teatr"da isə, aktrisanın gündəlik həyatından bəhs olunur.
Moem öyrənəndə ki, müharibə zamanı xüsusi xidmət orqanları yazıçıları casusluq üçün cəlb edir və onlar da, öz növbəsində, tapşırıqların öhdəsindən asanlıqla gəlir, lazımi əlaqələri qururlar, o, bu ideyadan ruhlanmış, ancaq yazıçı bir şeyi nəzərə almamışdı: o, utancaq və çəkingən idi, insanlarla yaxşı ünsiyyət qura bilmirdi. Buna görə də onun Rusiyadakı missiyası uğurlu alınmamışdı.
Yazıçının həyatında iki qadın olub. Sue Jones kimi tanınan Ethelvina Consu çox sevirdi. Onun obrazı "Tortlar və Ale" romanında istifadə olunub. Məşhur dramaturqun qızı olan Etelvina Moemlə tanış olanda 23 yaşlı, parlaq karyerası olan bir aktrisa idi. O, ərindən yenicə ayrılmışdı və yazıçının qayğıkeşliyinə və nəzakətinə tez təslim olmuşdu. Lakin yazıçı aktrisanın sərbəst və azad düşüncə dolu həyatı ilə barışmadı və ondan ayrıldı.
Yazıçı ikinci dəfə bir rahibin qızı ilə evlənir və 22 il birlikdə yaşayırlar. Lakin bu evlilik də uğursuzluğa düçar olur və cütlük ayrılmalı olur.
Somerset Moem 92 yaşında vəfat edib. Yazıçı 1965-ci il dekabrın 15-də Nitsa yaxınlığındakı bir əyalətdə gözlərini dünyaya əbədi yumur. Ölüm səbəbi sətəlcəm göstərilib.
Yazıçının yaxınları və dostları bildirirdilər ki, ölüm yazıçını çox sevdiyi villasında haqlamışdı. Moem kremasiya edildiyi üçün dəfn olunmayıb. Onun külü Kenterberi Kral Məktəbinin kitabxanasının divarlarına səpələnib. Bu müəssisə onun adını daşıyır.
