Sənətkar sözü, demək olar ki, hamının işlətdiyi ifadəyə çevrilib, mənası illər keçdikcə genişlənib. Gəlin, artıqlıqlardan qurtulaq və məsələnin mahiyyətinə varaq.
İlk ağıla gələn
Əslində, insanın istehsal etdiyi şeyə sənət deyib-deməməsindən asılı olaraq, onun sənətkar olub-olmadığını söyləmək olar.
Əsas şərt odur ki, nəsə istehsal etsin. Çünki sənətkar əvvəlcə istehsal etməlidir. Sənətkar olmaq işıqlı olmağı tələb edir, yenilik tələb edir. Ona görə də insana sənətkar deməyə ehtiyac hiss edirsənsə, ilk növbədə onun nə istehsal etdiyinə baxılmalıdır. Əgər istehsal edirsə, onun istehsal etdiyinin orijinallığını yoxlamaq lazımdır. Nəhayət, insanı istehsal etdiyi orijinal əsərin bədii dəyəri, estetikası, əhəmiyyəti və nadirliyi kimi meyarlara görə sənətkar adlandırmaq olar.
Çünki hər kəsin bacardığı, danışa bildiyi, deyə bildiyi kimi işlər görüb sənətkar olmaq mümkün deyil. Danışmaqla, gəzməklə və ya əzbərləməklə sənət yarada bilməzsən. İstehsal vacibdir.
Sənətkar öz istəklərindən istifadə edən insandır
Onun hər dəfə obrazlarında, bədii əsərlərində yenidən səhnəyə qoyduğu şey onun arzusudur. Bu, nə cür arzudur? Arzudan istifadə edərək onu sənət əsərinə çevirmək və bir arzu kimi yaşamaq fərqli şeylərdir. Görəsən, obrazlarında öz istəyini yaşadan, yaratdığı əsərlə istəyini yaşadan insandırmı sənətkar? Bu suala “bəli” cavabı veririk. Rəssam həyat müstəvisində bu və ya digər şəkildə tıxanmış arzusunu başqa müstəviyə daşıyaraq özünü azad hiss etdiyi sahədə reallığa çevirə bilər. Sənət əsəri onu yaradan sənətkarın istəyi ilə əlaqəsi ölçüsündə təsiredicidir.
Arzunu həyata keçirməklə ondan istifadə etmək arasındakı fərq bizə sənətkarın həmişə ehtiyac duyduğu tərbiyəvi və yaradıcı tənhalığı dərk etməyə imkan verə bilər. Yalnızlıq həyat və iş arasında keçid zonasıdır. Oyun oynayan uşağın tənhalığından çox da fərqlənmir. Rəssam tənhalıqda fantaziya müstəvisində ölü və ya təxirə salınmış həyat parçalarını canlandırmaq üçün lazım olan məkanı tapır və buna görə də tənhalıq onun üçün həyati bir şeydir. Müəllif tənhalığı sadəcə şablon olmaqdan uzaqdır.
Sənətkar arzunu ölümdən qoruyan insandır. İçində gizlənən o çox qiymətli şeydən istifadə etməsinin cəmiyyət tərəfindən dəyərli qəbul edilməsi sayəsində “sənətkar” adını alır. İçində yığılmış istəyin aktiv halı olan əsərini tamaşaçılara təqdim edir, bu mənada bəyənilmək istəyir. Sənətkar arzusunu razı salmağa çalışır, ya da arzusunun təqdir olunması ilə sənətkar olur. Burada çox kövrək bir istək dinamikası var, çünki o, arzusunu ifadə tərzinə görə bəyənilmək istəyir. Depressiv əhval-ruhiyyə – işin istehsal prosesində yaradıcı depressiya və işin qiymətləndirilməsi nəticəsində yaranan bipolyar vəziyyət. Bu yerdə ağlımıza başqa bir sual gəlir: əsərləri laqeydliklə qarşılanan sənətkarın əhval-ruhiyyəsi necə olur?
Arzuladığımızı yaşamaq üçün qarşımızdakına içimizi açıb rədd edilməyimizin ardınca yenidən ümidsizliyə qapılıb bir də cəhd etməmək yolunu seçə biliriksə, arzusunu ən sərt şəkildə əsərinə nüfuz etdirmək üçün illərlə zəhmət çəkən bir sənətçinin üz-üzə qaldığı qovulmuşluq hissi dağıdıcıdır, yəqin.
Sənətkar ərafda yaşayan varlıqdır. O, ərafın tənhalığında cəhənnəminə baxaraq məzmun istehsal edir və işlər yaxşı getsə cənnətə çatmağa çalışır.
