Kulis.az Kənan Hacının “On beş ilin salamı” yazısını təqdim edir.
Bu yazının birinci cümləsi düşüb...
...Bu yazının birinci cümləsini ha fikirləşdim, tapa biilmədim. İkinci cümlədən başladım. Bilmədin niyə belə oldu... Birinci cümlənin yazılmasına “həsrətin yolları” mane oldu. Şuşadan, Laçından başlayıb ömrümüzü qısalda-qısalda uzanan, bitmək-tükənmək bilməyən həsrətin yolları... O yollarda itkin düşən ömürlərin ağrısını-acısını, məmləkətin dörd bucağına səpələnmiş qərib məzarlarının Şuşaya, Laçına tərəf boylanan başdaşılarının ovunmaz nisgilini ifadə etməyə sözün gücü çatmır.
Uzun illər bundan öncə oxuduğum və hələ də yaddaşımda oyaq qalan misralar onu mənə şair kimi sevdirib:
keçdi, bir ömrü addadı,
aşdı həsrətin yolları;
göz yaşı leysan kimidi,
yaşdı həsrətin yolları.
Dost məclislərində arada bu şeiri söylədiyim vaxtlar olub. Xatırlayıram, ucqar dağ kəndlərindən birində qonaq idim, sazlı-sözlü bir məclis idi. Orda bu şeiri dedim, ortalıqda cövlan edən aşıq gəlib böyrümdə oturdu və dedi:
- Oğul, bu şeirdən Laçın dağlarının ətri gəlir.
- Nazim Əhmədlinin şeiridir, - dedim. Məlum oldu ki, aşıq özü də Laçından imiş. Çox təəssüf ki, onun adını unutmuşam. Məndən xahiş etdi ki, bu şeiri onun üçün kağıza yazım. Yazıb verdim, kağızı büküb döş cibinə qoydu. O şairi görsən, məndən salam deyərsən, dedi və yarım saata qədər bizim masanın başında sazı sinəsinə basıb o yan-bu yana gəşt elədi. O aşıq bəlkə də dünyadan köçünü yığıb gedib, bəlkə hələ də saz sinəsində körüklənir... Aradan təxminən on beş il keçib. Mən o aşığın salamını Nazim Əhmədliyə çatdırmağa fütsət tapa bilmədim. Çox nadir hallarda görüşsək də, qəribədir, hər dəfə aşığın salamını unuduram. Yaddaş zəifliyi çox yerdə fikrimi daşlığa salıb. Düşündüm ki, onun haqqında yazdığım yazıda bu fürsəti qaçırmayım. Çox güman ki, həmin aşıq o şeiri əzbərləyib və dolaşdığı məclislərdə oxuyub. Bilmirəm.
O naməlum aşığın sözüylə desək, Nazim Əhmədlinin şeirlərindən Laçın dağlarının ətri, qoxusu gəlir. Bu şeirlərdə Azərbaycan təbiətinin iqlim tipini müəyyənləşdirmək çətin deyil.
dünya bağlı qalaça,
gedib harda qalacam;
bir cür qanad alacam,
yeri tutmur ayağım;
O, şeirlərində bulud köçünə qoşulmaq, qanad açıb doğulduğu yerlərə pərvazlanmaq istəyir. Onun poetik leksikonunda “yol”, “həsrət”, “dağ”, “duman” sözləri çoxluq təşkil edir ki, bu da onun ruh halının təbii stixiyasıyla bağlıdır. Qan yaddaşı onu üzünü qiblə sandığı Laçına tərəf tutmağa sövq edir.
Zaman keçdikcə şeir yazmaq çətinləşir, sanki bütün sözlər deyilib qurtarıb. Yeni forma və məzmun yeniliklərilə, eksperimentlərlə elə bil sözə süni nəfəs verməyə çalışırlar. Bu gün şeirdə təzə söz demək şairdən fövqəladə istedad tələb edir. Nəsrin imkanları sonsuzdur, amma şeirin ifadə imkanları sanki getdikcə daralır. Nazim Əhmədlinin gəraylıları modern düşüncənin məhsuludur. Qoşma, qəzəl, gəraylı onun qələmində təzə libasda qarşımıza çıxır.
yurd yeri qazılı qalıb,
qayalar yazılı qalıb;
göy üzü asılı qalıb,
çiynimin yağır yerindən;
Dünyanın yükünü daşımaqdan şairin çiyni yağır olub, göy üzünün çiyindən asılmağı isə büsbütün yeni ifadə tərzidir. Nazim Əhmədli Azərbaycan şeirinin qaynağı olan folkloru dərindən bilir və o sistemi ustalıqla yeni düşüncə müstəvisinə daşımağı bacarır. Onun şeirlərində canlı danışıq dilinin bölgülərlə ritmləşməsi prosesi gedir.
Bir bu qoşmanın estetikasına diqqət yetirin:
baxıram gündüzün qürub çağına,
Günəş aşırımda yarıcan qalıb;
qırmızıya çalır sarı buludlar,
yarı ilik qalıb, yarı qan qalıb;
Sözün ilahi möcüzəsi budur; gözümüzün önündə qürub çağının ecazkar mənzərəsi canlanır. Sadəcə, heyrət edirsən. Ənənəvi şeir ölçülərində bu cür heyrətamiz və orijinal gəzişmələr etmək hər şairə müyəssər olmur. Bu şeirdə bədii cəhətdən yüksək səviyyədə işlənmiş mükəmməl təşbehlər var. Bu təşbehlər poetik mətnin məzmun və mənasını tamamlayır. Onun şeirinin kökü keçmişdə, dərindədir, budaqları isə bu günün havasıyla, günəşiylə qidalanır. Məhz buna görə təzədir.
Növbəti tədbirlərdən birində Nazim müəllim mənə “Qanun” nəşriyyatı tərəfindən çap olunan “Mən bir günah elçisiyəm”, “Unutduğum göy üzü” şeirlər və “Qız təbəssümü” adlı hekayələrdən ibarət yeni kitablarını hədiyyə etdi. O kitablardan biri ayrıca diqqətimi çəkdi. “Qız təbəssümü” hekayələr kitabı. Sən demə, uzun illərdən bəri şair kimi tanıdığım Nazim Əhmədli həm də yazıçı imiş. Bu yazını yazmağa başlayanda həmin kitabdan bir neçə hekayə oxudum. Bu qənaətə gəldim ki, o, hekayələrini də şeir kimi yazır. Bu hekayələrin təhkiyəsi ritmikdir, harmonikdir, obrazlar sanki öz taleyini avazla nəql edir. “Bürkü” və “Gəl, bu sudan iç”, “Heç sənə çatmaq olmur” hekayələrində qəhrəman dünyaya, öz dünəninə, keçdiyi yollara öz pəncərəsindən baxır. “Dəli” hekayəsinin qəhrəmanı sahildə dayanmış ağ gəmiyə minməyə tələsir, o gəmi onu arzularına qovuşduracaq. Var qüvvəsiylə qaçır, gecikəcəyindən qorxur. Həyatının yeganə şansı onu arzularına qovuşduracaq bu gəmidir. Sən demə, bu gəmi muzey imiş, illərdir burada məskən salıb və heç yerə getmir, getməyəcək...
Bu miniatür hekayələrdə situasiyanın bədii həlli ustalıqla tapılıb. Nazim Əhmədli nəsrə şeir havası gətirən şairdir, öz şairliyindən hekayələrinə də pay düşüb.
O, ədəbi mühitin “qaynar xətt”ində görünməyi xoşlamır. Lap çoxdan şeirləri, kitablarıyla görünməyi tərcih edib. Bir kənara çəkilib ilmə-ilmə söz toxumaqla məşğuldur. Bu da bir taledir. Özü demiş:
mənim ruhum burda deyil,
göy üzündən o yanadı.
Yazdıqları da ruhunun pıçıltılarıdır. Göy üzündən o tərəfdə Tanrı dayanır.
