XIX əsrdə Osmanlı ərazisində yaşayan alman əsilli bir amerikalı missioner Benjamin Şneyder Bursada protestant kilsəsi qurmuşdu.
Onun xanımı Eliza Şneyder ərinin fəaliyyətinə kömək etmək üçün qadınların arasındaydı. Bu qadın Amerikadakı alman protestant kilsəsinə xitabən qələmə aldığı məktublarda dövrün Osmanlı toplumu ilə amerikalıları müqayisə etmişdir.
Vurğulamaq lazımdır ki, bəzi müqayisələr tez-tez təmas halında olduğu Bursanın xristian toplumundakı müşahidələri əsasında ortaya çıxıb.
1. Amerikada bir kişi və qadın evlənəndə ata evindən ayrılıb öz başlarına yaşamağa başlayırlar.
Osmanlıda isə ya qadının, ya da kişinin ailəsi ilə birlikdə yaşamağa davam edir və beləliklə eyni dam altında dörd-beş nəsil bir yerdə qala bilir.
2. Amerikada insanlar yuxuları gəldiyi zaman çarpayılarına gedər və gün boyu geyindikləri paltarlarını soyunarlar.
Osmanlıda isə çarpayı gətirilir və paltarlarını soyunmadan yatırlar.
3. Amerikada hələ evlənməmiş qadın gələcək əri ilə tanış olub nişanlandıqdan sonra ev əşyalarını hazırlamağa başlayır.
Osmanlıda isə bu hazırlıq hələ nişan olmadan illər əvvəl başlayır ki, evlilik ən qısa zamanda reallaşsın. Bəzən də cehizini hazırlamış qızlar heç kimdən evlənmə təklifi almadıqda həm əşyalar, həm də qız “evdə qalır”.
4. Amerikada bir çoban qoyunları otlağa aparır, qabaqda qoyunlar gedir, arxada çoban.
Osmanlıda qabaqda adam gedir, arxada qoyunlar.
5. Amerikada insanlar qonşularının evlərinə girəndə papaqlarını çıxarırlar, ancaq ayaqqabılarını yox.
Osmanlıda ayaqqabılar çıxarılır, ancaq papaqlar yox.
6. Amerikada qadınlar zəif və incə bellilərin gözəl olduğunu düşünürlər.
Osmanlıda isə dolğun qadınlar gözəl qəbul olunur. Bursanın ən gözəl qadını hesab olunan xanım şəhərin ən gonbul qadınlarından biridir.
7. Amerikada hamballar yükləri çiyinlərində daşıyırlar.
Osmanlıdakılar isə bellərində daşıyırlar.
8. Amerikada kişilər saqqalarını kəsər, saçlarını uzadarlar.
Osmanlıda isə kişilər saqqal saxlayar, saçlarını kəsdirərlər.
9. Amerikada birini qarşılayıb buyur edəndə əllərini ehtiram əlaməti olaraq sinəsinə qoyurlar.
Osmanlıda isə əllərini irəli uzadırlar.
10. Amerikada bir qrup qadın günortadan sonranı bir yerdə keçirtmək üçün ya bir yerdə görüşərlər, ya da aralarından birinin evində qonaq olarlar.
Osmanlıda isə qadınlar ya buğlu hamamlarda, ya da kölgəlik bir qoruqda görüşürlər. Buna “kef çəkmək” deyirlər. Bu, onlara görə ən gözəl dünyəvi səadətdir.
11. Amerikada insanlar yuyunmaq istədikdə suyu vannaya doldurub içinə girərlər.
Osmanlıda isə vannanın içinə girib suyu üstlərinə tökərlər. Yəni bir başqası, ya da xidmətçi yuyunan adamın yanında durub suyu tökər və axan su vannanı doldurar.
12. Amerikada “yox” demək üçün başlarını yana hərəkət etdirirlər.
Osmanlıda isə başlarını geriyə doğru atarlar.
13. Amerikada işçilər iş axtaranda insanlara sorğu-sual edərlər.
Osmanlıda isə işçilər bazara gedib kiminsə onları işə çağırmasını gözləyərlər.
