Kulis.Az Aqil Abbasın “Ən xoşbəxt adam” povestinin birinci hissəsini təqdim edir.
Aqil Abbasın “Ən xoşbəxt adam” povesti 1978-ci ildə yazılmışdı.
O zaman Aqil Abbasın 25 yaşı vardı və dünya tamam başqa dünyaydı.
O dövrün arzuları da fərqliydi, hissləri də…
O uzaq 70-ci illər haqqında olan müxtəlif əsərlər yazılıb və məncə bu əsərləri birləşdirən yeganə cəhət darıxmaq hissidir.
Aqil Abbasın qəhrəmanı da darıxır, Dilsuzun qəhrəmanı da…
Ustad Əkrəm Əylislinin qəhrəmanları da böyük şəhərdə kəndin həsrətini çəkirlər.
Nəşəsiz həyat, əyləncəsiz şəhər fonunda Zeki Mürenlə araq ən yaxın sirdaş olublar.
Hər bir dövrün gəncliyi öz dövründə darıxır amma çox ola bilsin ki, indiki gənclər bu povesti oxuduqdan sonra öz dövrlərinə sevə, ən azı ona rəğbətlərini artıra bilərlər…
Qan Turalı
Ən xoşbəxt adam
-Danışır Bakı! Yerli vaxtla saat altıdır. Radio dinləyən yoldaşlar...
Əlini uzadıb radionu bağladı, ona görə ki, bundan sonra diktorun nə
deyəcəyini əzbərdən bilirdi: tanış verilişlərin tanış proqramı, sonra
da son xəbərlər. Yəni dünyada nə var, nə yox, indiyəcən nə olub,
indən belə nə olacaq? Amerikada yenə bahalıqdı, İngiltərədə yenə
işsizlikdi, İtaliyada ekstremistlər kimi isə öldürüblər, polis də
faydasız (əlbəttə, kimin üçünsə faydalı) axtarışlar aparır. Bütün bu
hadisələr də ona pis təsir edəcəkdi. Əllərində plakat Londonun
küçələri ilə veyillənən işsizlərə yazığı gələcəkdi. Çünki o, - yəni
indicə radionu bağlayan, - bir adamın da toyuğuna daş atmamışdı,
niyədə ataydı axı. Daşdı, atdın toyuğa - olmadı elə, oldu belə -
toyuq əvəzinə getdi dəydi birinin başına, araya qanqaralıq düşdü.
Və bu son xəbərlərdə eşidəndə ki, yer üzünün hansı iki ölkəsisə
bir-birinin başına nəinki daş, hətta bomba tökür - onda dilxor
olacaqdı. Ürəyində də o bombaları icad edənin yeddi arxadönəninə
söyəcəkdi - özü də bilə-bilə ki, bu söyüşlərin bombanı icad edənin
yeddi arxadönəninə heç bir ziyanı-filanı yoxdur. Amma söyürdü.
Söyürdü və heç olmasa, ürəyini boşaldırdı.
Son xəbərlərdən sonra səhər idmanı başlayacaqdı.
... - sağ ayağınızı bir addım irəli, sol ayağınızı yana atın. Musiqi
ilə...
O isə səhər-səhər idmanla məşğul olmağı sevmir. Əvvəla, otağı dar idi
və bu dar otaqda idman eləmək liftdə tərəkəmə oynamaq kimi bir şeydi.
Həyətə gəldikdə isə: bircə dəfə çıxıb həyətdə o tərəf-bu tərəfə qaçsa
(özü də idman formasında) - qonşular ona şübhə ilə baxardılar ki,
ya dəli olub, ya gicdi, ya da nə. Amma o nə dəliydi, nə də gic -
adamdı. Və bu adamın səhər idmanı sübhün təmiz havasında işə piyada
getməkdir. Avtobusda tünlük olur, onun da tünlükdən heç xoşu gəlmir.
Bir dəfə avtobusda kimsə onun cibinə girib otuz altı manatını
çırpışdırmışdı. Dayanacaqda düşüb biləndə ki, otuz altı manatını
aparıblar, gedən avtobusun ardınca elə baxmışdı - sanki pulunu yox,
otuz altı onda beş dərəcə istiliyini aparmışdılar. İstəmişdi
avtobusun dalınca qaçsın, amma kimin yaxasından yapışa bilərdi - heç
kimin. Elə isə daha niyə qaçaydı avtobusun ardınca. Əvvəl-əvvəl
əsəbiləşmişdi, sonra fikirləşmişdi ki, yəqin cibinə girən kimmişsə,
ona pul lazımmış. Lazım olmasa risk edib cibə girməzdi ki?! Götürüb,
halal xoşu olsun, amma gərək bir-iki manat saxlayaydı və həmin adamın
günahından keçmişdi. Lap günahından keçməsə nə olacaqdı - pul geri
qayıtmayacaqdı ki!
Əllərini başının altında çarpazladı, gözlərini də dikdi tavana.
İşin başlanmasına hələ düz üç saat vardı. Deməli, doyunca fikirləşmək
olardı. Əslində, fikirləşməyə elə bir şey də yox idi. Hər şeyi və hər
şey haqqında dönə-dönə fikirləşib qurtarmışdı. Hələ ki, fikirləşməyə
təzə bir şey tapmırdı, elə köhnələri - həmişə fikirləşdiklərini
fikirləşirdi. Əvvəllər bu fikir və düşüncələr ona ləzzət eləyirdi,
son zamanlarda həmin ləzzət qaçmışdı.
İndi isə hələ fikirləşməyə başlamamışdı; elə gözlərini soyuq-soyuq
zilləmişdi tavana - guya ordan nəsə çıxacaqdı.
Balaca bir həyət otağında yaşayır. Bu balaca otağında da mebeli
ibarətdi bir köhnə divandan, iki stul və bir stoldan. Otağın küncündə
də kitab rəfi var - rəfin böyründə də kitablar səliqəsiz halda
qalaqlanmışdı. Bir köhnə də soyuducu var, amma bu soyuducunun içində
pendirdən başqa heç nə tapılmaz. Səhərlər işə getməmişdən qabaq bir
yaxşı çay hazırlayır və sonra həmin pendirdən bir qıça kəsib çörəyin
üstünə qoyur, elə ayaqüstəcə çay içə-içə ləzzətlə həmin pendir-çörəyi
yeyir. Bundan sonra da bir siqaret yandırır.
Hər axşam yatağa uzananda özünü inandırır ki, mütləq səhərdən
siqareti atacaq, amma atmır. Ona görə yox ki, siqareti tərgitmək
çətin bir problemdir və bu problemi həll etməyə gücü çatmır. Əsla,
siqareti tərgitməməyin ümdə bir səbəbi var: onun fikrincə,
səhər-səhər şirin çayla o pendir-çörəyi yeyəndən sonra üstündən
mütləq bir siqaret çəkmək lazımdır.
Qonşu Kamal:
- Dostum, özüm ölüm, sən yaxşısan, siqaretə çaydan sonra başlayırsan.
Mənim işim lap zülmdü, elə gözümü açan kimi siqareti axtarıram.
Çay içmək vaxtına hələ xeyli var. Hələ əllərini başının altında
çarpazlayıb uzanmış halda fikirləşir. Daha doğrusu, fikirləşmir, elə
beləcə uzanıb baxır tavana.
Hansı filmdəsə görmüşdü ki, oğlan sevdiyi qızın böyük bir şəklini
vurub tavana - bu da onun çox xoşuna gəlmişdi. Ürəyindən keçmişdi ki,
o da sevdiyi qızın böyük bir şəklini tapsın və vursun tavana. Amma
vurmamışdı. Vurmamışdı ona görə ki, sevdiyi qızın o boyda şəklini
tapmamışdı. İstəsə tapardı. Əslində, istəməyinə istəyirdi - təəssüf
ki, onda qızın şəkli (nəinki o boyda, heç üç-dörd santimetr ölçüdə
də) yox idi, axtarmağa da ərinirdi.
Gözlərini zilləmişdi tavana. Şəkil vurmuş olsaydı indi sevdiyi qızın
gülümsər sifətinə baxardı - boş, haçansa yağış damdığından ləkə-ləkə
olmuş tavana baxmazdı. Baxırdı və elə zənn eləyirdi ki, qızın şəklini
vurub tavana.
Onun ürəyindən sevdiyi qızın şəklinə tamaşa etmək, qızın baxışları
altında uyumaq və hər səhər bu baxışların altında oyanmaq, o gülümsər
gözlərə "sabahın xeyir" demək keçəndə, başqası həmin qızın
orijinalına baxırdı, özü də aşağıdan yuxarı yox, yuxarıdan aşağı.
Bunları da dəfələrlə fikirləşmişdi. Amma qısqanmırdı. Çünki artıq
qısqanmaqdan keçmişdi. İndi ona ancaq köks ötürmək qalırdı. O isə
köks də otürmürdü. Bilirdi ki, köks ötürməkdən bir şey çıxmaz. Madam
ki, bir şey çıxmazdı, daha niyə köks ötürəydi. Gərək çalışasan
itirməyəsən- itirdin qurtardı - bir daha ötən gün kimi geri qaytara
bilməzsən. - Deyirlər, tarixin də təkərini geri fırlatmaq olmaz!
Yalandı, niyə olmur axı? İnsan istəsə (əlbəttə, istəsə) o təkəri geri
də fırladar, hətta çıxarıb ata da bilər və tarix də qalar təkərsiz.
Lap tutalım heç tarixin təkərini geri fırlatmaq lazım olmadan
itirdiyini tapdın; əvvəl-əvvəl itirəndə nə qədər əzab və kədər
çəkmişdinsə, tapanda da bir o qədər sevinəcəksən. Amma bu seinc çox
uzun sürməyəcək. Çünki tapdığın əvvəlcə itirdiyin olmayacaq, nə isə
başqa şey, tamamilə başqa şey olacaq. O başqa şey üçünsə köks
ötürməyə dəyməzdi - o da köks ötürmürdü.
Həyətdəki maşını işə saldılar - deməli, saat yeddidir, qonşu Kamal
işə getməyə hazırlaşır. Düz bir dəqiqədən sonra benzinin qoxusu
dolacaqdı otağına və on beş dəqiqə bu qoxu otaqda qalacaqdı. Ancaq
onu bilmirdi ki, on beş dəqiqənin müddətində burnu bu qoxuya öyrəşir,
yoxsa otağın havası təmizlənir. Nə fərqi, hər halda, on beş dəqiqədən
sonra bu qoxunu hiss etməyəcəkdi.
Yəqin indi burdan neçə-neçə kilometr uzaqda olan kəndlərində də atası
qalxıb kəhrizə yuyunmağa gedib. Atası qayıdıb özünə səhər yeməyi
hazırlayacaqdı. Evdə elə ehmal-ehmal gəzəcəkdi ki, heç kəsi səhərin
şirin yuxusundan eləməsin. Fikirləşməyəcəkdi ki, qonşu Hüsünün beş-on
dəqiqədən sonra işə salacağı tırtıllı traktorun səsi axırıncı xoruz
banının əvəzinə bütün kəndi yuxudan qaldıracaq. Kim iş adamıydı durub
yollanacaqdı işinin-gücünün ardınca: kimin ki, heç bir işi-filanı yox
idi, Hüsünün yeddi arxadönəninə söyə-söyə yorğanı başına çəkib
yenidən yuxulaya bilərdi...
Bu gün ayın neçəsidir? Dünən ayın otuz biriydisə, demək bu gün ayın
biri olmalıdır. Bir il də getdi ömürdən. İyirmi dörd yox, iyirmi beş!
Düz iyirmi beş il bundan əvvəl bugünkü gün kim isə qaçıb atasını
muştuluqlayıb ki, gözün aydın, oğlun olub. Sonra da yığışmışdılar ad
qoymağa, hərə bir ad demişdi. Ata nənəsi (babaları artıq...) iki
ayağını bir başmağa dirəmişdi ki, uşağın adını Məşədi Cəfərqulu
qoyun. Rəhmətlik Məşədi Cəfərqulu yaxşı kişi olmuşdu, yaxşı da
mərsiyə deyərdi. Ana nənəsi də daş atıb başını tutmuşdu ki, uşağın
adını Muzdur Əliş qoymasanız, mən bir də bu evə ayağımı basmaram. O
Muzdur Əliş ki, qarının dayısıydı, kənddə də ilk bolşevik olmuşdu,
başına and içirdilər. Və o ətrafda heç bir özündən deyən kişi -
Məşədi Cəfərqulu da onların içində olmağınan - sözünün qabağına söz
çıxara bilməmişdi.
Amma atası uşağın adını nə Muzdur Əliş qoymuşdu, nə də Məşədi
Cəfərqulu - uşaq da uzun müddət adsız qalmışdı.
Deməli, bu gün iyirmi beş yaşı tamam olur - çox gözəl!
Mehdi Hüseynzadə iyirmi dörd...
Dobrolyubov iyirmi beş...
Şirəli Müslümov yüz altmış yeddi...
Heç vaxt ad günü keçirməmişdi və elə yaxşı da eləmişdi! Ad günündə
yığışırlar bir yerə, gözəl-gözəl sağlıqlar deyirlər. Sonra düz bir il
- növbəti ad günü gələnədək - həmin gözəl sağlıqları unudurlar, ya da
eynən həmin sağlıqları başqa ad günlərində deyirlər.
İndiyədək heç kəs onu ad günü münasibətilə təbrik etməmişdi. Əslində,
heç o da hardansa və ya kimdənsə təbrik gözləməmişdi, gözləmirdi də.
Yox, yox, ata-anası onu yaddan çıxarmamışdı. Əsla! Amma məsələ onda
idi ki, kənddə ad günü dəb deyildi. Həm də bir yox, iki yox, evdə düz
səkkiz uşaq vardı. Ata-ana necə yadında saxlayaydı ki, kim hansı ayın
hansı günündə anadan olub. Axı bir də bunun nə dəxli ki, insan hansı
ayın hansı günündə və harda anadan olub? Ən vacibi odur ki, anadan
olub, vəssalam.
Evdən yapışmışdılar ki, bir qəşəng qız tap - guya itirmişdi - evlən.
Amma hələ evlənmək haqqında fikirləşmirdi. Onun zənnincə, evlənmək
həyatda bəlkə də (və bəlkə də elə bəlkəsiz) ən çətin bir problem idi.
Bu çətin problemi həll etmək isə hələlik onun imkan hüdudlarından
kənardaydı. Ona görə də nəinki evlənməyə, heç evlənmək haqqında bir
əsaslı fikirləşməyə də meyl göstərmirdi. Çünki hələ tez idi və
qarşısında öncə daha vacib məsələlər dururdu. Bir də ki, bu barədə
özünün çox qəribə baxışları vardı. Bu çox qəribə baxışlardan biri o
idi ki, özü heç bir tanınmış nəsildən olmadığı üçün - heç bir
tarixçi, heç bir tarixi kitabda onların nəsilləri haqqında bircə
kəlmə də danışmamışdı - onun nəslindən də nə Məhəmməd peyğəmbər
çıxacaq, nə Eynşteyn.
Bu gün ayın biridir, sabah ikisi, o biri gün üçü, sonra dördü,
sonra... Sonra yenə biri!!!
Nədənsə hər dəfə ayın biri gələndə özünü çox pis hiss edirdi.
Bu gün otaqdan çıxanda ev sahibi ona baxacaqdı; o da bu baxışlardan
oxuyacaqdı ki, ev kirayəsinin vaxtıdır. Maaş isə hələ sabah olacaq.
Maaşın haçan verilməsinin onun üçün əhəmiyyəti olsa da, ev sahibinə
heç bir dəxli yox idi.
Gərək həyətdən elə ustalıqla çıxa ki, ev sahibiylə rastlaşmaya.
Düzdür, kirayəni iki gün, lap üç gün gecikdirsə də ev sahibi danışan
adam deyil. Amma özü utanırdı. Bu səmimi, mehriban adam hər dəfə ev
kirayəsini alanda qızarırdı, pulu ondan utana-utana götürürdü, hətta
deyirdi də:
- Qonşu, yoxundu, qalsın.
Onun ürəyindən keçirdi ki, verməsin, amma:
- Yox, almasaz, inciyərəm.
Əslində isə inciyib eləməzdi, əksinə, çox şad olardı. Ev sahibi də
onun xətrini çox istədiyindən razı olmazdı ki, incisin və pulu alardı.
Bəzən fikirləşirdi ki, tutalım bu gün-sabah ev aldı, bəs sonra necə
edəcək, kirə pullarını kimə verəcək. Demək, özünün evi olsa, kirə
pulu da özünə qalır və maaşı həmin pulun miqdarı qədər artır. Onsuz
da maaşla yaşamağa öyrənmişdi, axırıncı manatını maaşdan bir gün
əvvəl xərcləyərdi. Neçə dəfə istəmişdi bu vərdişi dəyişsin, maaş
gününə pul saxlasın, bacarmamışdı. Və bu gün də o, sonuncu manatını
redaksiyanın bufetində qoyacaqdı.
Axı, bu gün başqa günlərdən fərqlənməliydi, iyirmi altı yaşı tamam
olurdu.
Səhər həmişəkitək açılmışdı. Radio da öz tanış proqramı əsasında
verilişlərə başlamışdı. Yenə soyuducudakı pendir onu gözləyirdi.
Pəncərənin pərdəsini qaldırıb ehtiyatla həyətə boylandı: Vəlinin
arvadı deyinə-deyinə paltar yuyurdu. Arvadının hər səhər bir bəhanə
tapıb deyinməsinə öyrənmiş Vəlinin isə elə bil dünya vecinə deyildi.
Oturmuşdu qapının kandarında "Avrora"sını tüstülədirdi, ev sahibi isə
xoşbəxtlikdən həyətdə görünmürdü.
Otaqdan çıxdı.
Vəli onu görən kimi göz vurdu və gülümsədi. O da borclu qalmadı-
Vəliyə göz vurdu ki, işində ol.
Ev sahibi indicə həyətdə görünə bilərdi. Tələsdi. Fikri qalmışdı
arxada, ev sahibi hər dəqiqə onu səsləyə bilərdi. Bu da həyətin
qapısı.
Birdən o bədbəxt hadisə baş verdi.
- Qonşu, sabahın xeyir.
Dayandı və fikirləşdi ki, heç belə xeyirdən olmaz. Geri çevrildi,
gördü ev sahibinin kefi kökdür.
- Sabahınız xeyir.
- Qonşu, pulunuz düşüb, götürün.
Bu gün aprelin biri olduğunu çox yaxşı bilirdi. Onu da bilirdi ki,
pulu heç cürə düşə bilməz - bir şey ki, adamın cibində olmaya, onu
necə yerə salıb itirmək olar?! Bircə manatı vardı və o bircə manatı
elə yerə qoymamışdı ki, itirə biləydi.
İndi qayıdıb desəydi ki, bu gün aprelin biridir - bu söz ev sahibinin
pərt olması üçün kifayət idi. Bu dəqiqə ev sahibini pərt etmək onun
əlində su içmək kimi asandı, amma bu pərtliyin altından çıxmaq...
Ürəyindən keçənləri demədi, ev sahibinin könlünü xoş eləmək üçün
əyildi, ora-bura baxdı və soruşdu:
- Hanı?
- Qonşu, bu gün pervi apreldi! - dedi və qəhqəhə çəkdi.
Aprelin biri olduğunu indicə bilirmiş kimi, əlini vurdu alnına və o
da başladı gülməyə - ev sahibinin növbəti sözünü gözləmədən gülə-gülə
də həyətdən çıxdı.
Bu gülüş məcbur elədi ki, adətinə xilaf olaraq bir siqaret yandırsın.
Siqareti yandırdı və qeyri-ixtiyari olaraq tinə baxdı - indicə bu
tindən qoltuğunda xalat qəşəng bir qız çıxmalıydı.
Bu da həmin qız.
Düz iki il idi ki, hər səhər evdən çıxanda bax elə buradaca bu qızla
rastlaşardı, ani baxışardılar və ötüb keçərdilər. Hər dəfə də
istəyərdi qıza salam versin. Qız yaxınlaşdıqca özünü cəmləyərdi də,
amma son anda gücü çatmaz və salam verə bilməzdi. Hər səhər
rastlaşdığı bu qız üçün ad da fikirləşmişdi - Leyla. Və inanırdı ki,
qəşəng qızın adı Leyladır. Niyə inanırdı, bilmirdi. İnanırdı,
vəssalam. Nədənsə ona elə gəlirdi ki, bu qız da özlüyündə ona bir ad
tapıb.
Hər səhər beləcə rastlaşardılar, beləcə də salamlaşmamış ötüb
keçərdilər. Sonra çevrilib qızın dalınca baxardı. Elə bilərdi indicə
qız da çevrilib onun ardınca baxacaq, amma qız çevrilməzdi.
Qızın ardınca baxdı, baxdı, sonra qəzet köşkünə yaxınlaşdı. Köşkün
önündə xeyli adam növbəyə durmuşdu. Dünyada zəhləsi gedən bir şey
vardısa, o da növbəydi. Növbə görəndə gözü ağrıyırdı. Və bilsəydi ki,
bu növbələrin birində xoşbəxtlik paylayırlar və bir neçə adamdan
sonra onun payını verəcəklər - yenə növbəyə durmazdı. Əvvəla,
fikirləşəcəkdi ki, bir xoşbəxtliyi növbə ilə paylayırlarsa, ona elə
xoşbəxtlik gərək deyil - doğrudan da sən gözləyəsən ki, altı (bu sayı
artırmaq da olardı) adamdan sonra xoşbəxt olacaqsan, lap adama
gülməli gəlir. Sonrası, o, növbəyə dayanıb alacağı xoşbəxtliyi
gözləməyə səbri çatmazdı.
İndi növbəyə fikir vermədən köşkə yaxınlaşdı. Bilirdi ki, Qulam kişi
onu növbədənkənar yola salacaq.
Neçə il idi ki, Qulam kişi hər səhər onun üçün təzə qəzetlər
saxlayır, o da tezdən işə gedərkən həmin qəzetləri götürərdi. Və hər
dəfə də Qulam kişi qəzetləri verərkən dünyada olmuş ən maraqlı, ən
təəccüblü hadisələrdən birini deyərdi:
- Müəllim, görürsən də, Anqola neyləyir, kişilərə halaldı.
O da başı ilə təsdiqləyərdi. Qulam kişi hardan biləydi ki, yalnız
üzdən tanıdığı bu gənc, qəzetdə yazılanlardan xəbərdardır - hələ
axşam mətbəədə oxuyur. Və hətta bilir ki, səhər Qulam kişi ona hansı
təzə, gözlənilməz bir hadisəni deyəcək. Bu gün Aldo Moronun haqqında
yazılmış xəbəri söyləməliydi.
Qulam kişi onu görən kimi gülümsədi və bir topa qəzeti uzadaraq:
- Müəllim, İtaliyada Aldo Moronu günün-günorta çağı oğurlayıblar,
ağlın bu işdən nə kəsir,- dedi.
Qəzetləri aldı, çiyinlərini çəkdi və gülümsədi.
Dayanacaqda xeyli adam avtobus gözləyirdi.
Küçənin o tərəfindəki su köşkünə tərəf boylandı. Sakitlik idi.
Əvvəllər bura pivə dükanı idi. Qabağı da həmişə daimi müştərilərlə
dolu olardı.
Bu adamların, deyəsən (lap deyəsənsiz) heç bir işi-gücü yox idi,
səhərin gözü açılandan Balaəmi dükanı bağlayana qədər oturardılar
burda.
Əvvəllər bu pivə düşkünlərindən heç xoşu gəlməzdi. Çünki onlarda
heç bir xoşa gəlməli sifət yox idi. İnsanın üz-gözündən yaxşı və ya
heç olmazsa, pis bir əlamət olmalı idi. Bunların sifətlərində isə nə
sevinc vardı, nə kədər. Ağıldan bir nişanə tapmazdın, barı,
ağılsızlıq tökülsəydi?! Bu da yox idi. Sadəcə olaraq səhər-səhər
içdikləri pivə kimi sifətləri də turşumuşdu. Maraqlı burasıydı ki,
şirin çaxır içənlərin də sifətləri turşumuşdu.
Sonralar özü də bilmədən sifətləri turşumuş bu adamlara öyrəndi. Və
hiss elədi ki, bu turşumuş sifətlərdən nə isə bir küskünlük yağır.
Buranın daimi müştərilərindən birinə Balaəmi pivəni pulsuz verərdi.
Dükana bitişik həyətdə yaşayan bu adam haçansa boksçu olubmuş.
Deyirlər, yaxşı idmançıymış, içki onu bu günə salıb. Həmişə zarafat
edirdilər ki:
- Onu heç kəs yıxa bilməzdi, "Ağdam" çaxırı yıxdı.
Boksçu heç kəslə danışmazdı, amma bir-iki dəfə onun qabağını kəsmişdi.
- Qonşu, axı, Riskiyev niyə döyüldü, o, Spinksdi, nə zibildi, ona?
O isə boks həvəskarı deyildi, şahmatı sevirdi. Onun fikrincə,
şahmatla insan arasında bir yaxınlıq var. Həyatda bir insan başqasına
heç bir cəhətdən oxşamadığı, biri başqasını təkrar etmədiyi kimi -
şahmat da yaranandan bu günə qədər bir oyun başqa bir oyunun təkrarı
olmamışdı. Köşkün qabağı boş idi. İki fəhlə maşından "İstisu"
butulkaları boşaldırdı. Boksçu isə köşkün qabağında özü düzəltdiyi
skamyada oturmuşdu, onu gördü və gülümsədi, əli ilə salamladı.
Nədənsə ona elə gəldi ki, bir anda boksçunun baxışlarından onun
ürəyindən keçənləri duydu.
Haçansa boksçu onun yaşda olmuşdu. Bax, beləcə onun kimi
geyinib-keçinmişdi, səhər-səhər evdən çıxıb şəhərin mərkəzinə doğru
düşmüşdü. Məhəllənin qızları da pəncərənin pərdəsini aralayıb
gizlincə ona baxmışdılar. O isə bu baxışlara laqeyd olmuşdu - necə
ki, elə indi də hamıya və hər şeyə laqeyd, etinasız idi.
İndi həmin vaxt deyildi. Boksçuya həsrətlə baxan qızlar qocalmışdı -
hərəsinin də üç, dörd, beş uşağı vardı. O uşaqlar da zarafata salıb
boksçuya sataşardılar və bilmirdilər ki, anaları haçansa bu boksçunu
yuxularında görüblər. Və uşaqlar analarının o vaxt keçirdikləri
hisslərdən də xəbərsizdilər, xəbərləri olsaydı, yəqin ki,
utanardılar. Utanardılar və bir daha boksçuya sataşmaz, zarafat
etməzdilər.
Təəssüf ki, uşaqlar bunları bilmirdilər, bilsəydilər...
Boksçuya bir də baxdı və nədənsə ağlına gəldi ki, boksçu lap tezliklə
yenidən rinqə qayıdacaq, əlbəttə, məşqçi kimi məhəllədəki bu davakar,
dəcəl uşaqlardan birini isə öz davamçısına çevirəcək.
Özünü tapmaqda, yenidən öz dünyasına qayıtmaqda boksçuya necə kömək
edə biləcəyini fikirləşə-fikirləşə bir də başını qaldırdı ki,
redaksiya yerləşən binanın önündədir.
Lifti gözləyən çox idi.
Piyada qalxdı - özü də düz doqquzuncu mərtəbəyə. Saymışdı, iki yüz on
altı pilləkən vardı. Bu iki yüz on altı pilləkəndən sonra doqquzuncu
mərtəbəydi və o mərtəbədə də onların redaksiyası yerləşirdi. Həmin
redaksiyada da bir şöbə vardı və hər gün ömrünün düz səkkiz saatını o
şöbədə keçirirdi.
Bu da şöbə.
İçəri girən an birinci nəzərə çarpan kondinsioner olacaq, bir də ilk
televizor kimi qiymətli muzey eksponatı olan televizor. Qəbul
məntəqələrində elələrini otuz manata götürürdülər. Və həmin televizor
elə işləyir ki, işləməsə ondan yaxşıdır.
Ramiz həmişə kondinsionerlə televizoru göstərib eyhamla deyirdi:
- Qoy desinlər, Xaçaturun da xəncəri var!
Hamıdan əvvəl gəlmişdi.
Keçib oturdu öz yerində.
Düz beş dəqiqədən sonra işçilər bir-bir gəlməyə başlayacaqdı.
- Dünən gördüz də, fərsiz oğlu fərsiz beş metrlikdən topu boş qapıya
vura bilmədi.
Bununla da bugünki söhbət və mübahisələrin təntənəsiz açılışı
olacaqdı. Bu təntənəsiz açılışdan sonra başlanan söhbət və
mübahisələr fasilə verə-verə düz işin sonunadək davam edəcəkdi.Bu
mübahisələrdə udan da, uduzan da əl atacaqdı siqaretə. Otaq da
siqaret tüstüsü ilə dolacaqdı. Sonra pəncərəni açacaqdılar, otağın
havası təmizlənəcəkdi. Sonra yenə siqareti siqaretə calayacaqdılar,
sonra yenə pəncərəni açacaqdılar.
Siqaretlə heç arası olmayan Nicat müəllim deyəcəkdi:
- Gərək bağışlayasız də, mən siqaret çəkmirəm.
Hamı da onu bağışlayacaqdı.
Bu siqaret tüstüsünün içində dünyanın böyük-böyük məsələləri, BMT-nin
həll edə bilmədiyi, bəlkə də həll etmək istəmədiyi və yaxud həll
etməyə gücü çatmadığı problemlər müzakirə olunacaqdı.
Hə, nə isə...
Bu müzakirələr zamanı elə mübahisələr düşəcəkdi ki, hətta onlar
özləri də həll edə bilməyəcək və yorulub mübahisəni kəsəcəkdilər.
Eldar:
- Ay yoldaşlar, mübahisənizi işdən sonraya saxlayın, qoyun işləyək də!
Ramiz:
- İşləyən çıxıb mənə.
Divara böyük hərflərlə yazılıb: "İşin yoxdursa, dayanma!" Lakin elə
işi olmayanlar dayanırdılar. Divarda bu bildirişdən başqa bir də
şəkillər asılmışdı. İşçilərinin hamısı başlarının üstə öz
həmyerlilərindən ən məşhurunun, ən tanınmışının portretini vurmuşdu.
Onların kəndindənsə ən məşhur, ən tanınmış adam çıxmamışdı. Əslinə
qalsa kənddə iki tanınmış adam vardı - amma həmin adamların
məşhurluğu yalnız rayon ərazisində idi. O məşhur şəxslərdən biri öz
atasıydı ki, kolxoz sədriydi və rayonda sədrləri hamı tanıdığından,
təbii ki, onun atası da tanınmışdı. O birisi, suçu Şöhlət idi. O suçu
Şöhlət idi ki, şəkli qəzetlərdən düşmürdü, iclaslarda fəxri yerlərdə
otururdu - boynuna da qırmızı qalstuk. Amma o qırmızı qalstuk Şöhlətə
heç yaraşmırdı. Kənddə də camaat öz aralarında ona Qalstuk Şöhlət
deyirdilər. Şöhlət bundan incimirdi, əksinə, xoşu gəlirdi.
İndi bu iki adamdan birinin şəklini başı üstündən asa bilərdi.
Atasının şəklini assa, yaxşı düşməzdi - qohumbazlığa çox pis
baxırdılar. Qalırdı suçu Şöhlət. Suçu Şöhlət isə onu uşaq vaxtı (onda
atası sədr deyildi) quzuları pambıq sahəsinə girdiyinə görə möhkəm
əzişdirmişdi. Elə o gündən Şöhlətdən heç xoşu gəlmirdi. Madam xoşu
gəlmirdi, elə isə niyə şəklini vursun başının üstə.
Şöbə müdiri zarafatla deyərdi:
- Sizin kənddə məşhur adam yoxdursa, qonşu kənddən borc al.
O isə borc almağı heç xoşlamırdı. Çünki aldığı borcu qaytarıb
verənədək boğaza yığılırdı.
Yoldaşlardan biri isə başının üstündən gözəl bir mənzərə şəkli
vurmuşdu - tut ağacı və o tut ağacının altında bir cüt qumral qoyun
otlayırdı.
- Dostlar, mən qoyunları xoşlayıram, elə gözəl, elə sakit olurlar?!
Özü də harda axtarsan, taparsan , hətta bizim redaksiyada belə.
Hamı tökülərdi üstünə ki, qoyun kimdir? Deməzdi.
- Məndən niyə soruşursuz, onsuz da hamınız yaxşı tanıyırsız.
Hər kəs ürəyində kimi isə fikirləşirdi və hamı bir-birinə baxırdı.
Hətta özündən xoflanan da olurdu. Hər kəs bu xof ürəyində keçərdi öz
stolunun arxasına. Araya sükut çökərdi. Sükuta və sükuta öyrəşməmiş
adamlar. Bu xoşa gəlməz sükutu yenə Ramiz pozacaqdı: eynəyini çıxarıb
atacaqdı qarşısındakı kağızların üstə, kağızları da itələyəcəkdi bir
kənara və sonra siqaret çıxaracaqdı - cibindəki pulun miqdarını
çəkdiyi siqaretin növündən, firmasından bilmək olardı.
- Adını da alim qoyub, iki cümləni də yan-yana düzə bilmir.
Sonra önündəki materialdan bir anlaşılmaz cümlə oxuyacaqdı.
Nicat müəllim:
- Başını ağrıtsa, yaz arxivə.
- Rəhmətliyin oğlu, müəllifi yaxşı tanımırsan, köhnə qurddu. Özümü
yazarlar arxivə, sonra iki-üç tədqiqatçı ilə axtarsan da məni o
arxivdə tapıb çıxara bilməzsən.
İşçilər bir-bir gəlib oturmuşdular. Hələ ki, heç kəs bugünkü söhbət
və mübahisələrin təntənəsiz açılış lentini kəsmək, araya mübahisəli
bir məsələ atmaq, beləliklə də hədəf nöqtəsinə çevrilmək istəmirdi.
İndicə texredaktor gələcəkdi şöbəyə və axşamkı "Zaman" xəbərlər
proqramı haqqında kiçik bir informasiyadan sonra - bu informasiya
bayaqdan gözlənilən hadisə, yənin günün açılışı olacaqdı - televizoru
açacaq, "Zaman" xəbərlər proqramı qurtaranadək televizorun böyrünü
kəsdirəcəkdi. Çünki televizor işləyəndə lazım idi iki dəqiqədən bir
başına - əlbəttə, televizor adam deyildi ki, başı olaydı, amma bu söz
yerinə düşür- yumruq vuraydın, yoxsa göstərməzdi. Neçə dəfə usta
çağırmışdılar bir şey çıxmamışdı - düzəlmirdi ki, düzəlmirdi. Usta:
- Balam, özünüz bunu öyrəncəli eləmisiniz, başına yumruq vurmayanda
darıxır. Bunun çarəsi elə o yumruqdur, vəssalam.
Onlar da həmin yumruğu vururdular. Vura-vura da dünyanın cikindən
də, bikindən də xəbər verən (onun nəzərində bundan maraqlı və gözəl
veriliş yox idi və ola da bilməzdi) "Zaman" xəbərlər proqramına
baxırdılar. Şöbəyə təzə televizor verəcəklərini demişdilər.
- Əşi, buna üz-gözümüz birtəhər öyrəşib. Bir də səhər-səhər bu
olmasa, kimin başına yumruq vuracağıq.
Məsul katib:
- Sizi belə görürəm, onu da öyrəncəli eləyəcəksiz. "Zaman" xəbərlər
proqramı qurtaran kimi texredaktor televizoru söndürərdi. Ona görə
yox ki, televizor işə maneçilik edirdi - yumruq vurmaqdan yorulardı.
- Eşq olsun!
Bu da texredaktor! Televizoru açdı, indi isə deməliydi, dedi də:
- Dünən baxırdız...
Bu gün mənim ad günümdür, iyirmi beş yaşım tamam olur. Dobrolyubovla
həmyaşlaşıram. Sonra onu - bir, iki, on bir, otuz iki... yaş ötüb
keçəcək. Amma Dobrolyubovsa tarixdə həmişə iyirmi yeddi yaşında qalacaq.
Eh...
Axı bu gün başqa günlərdən fərqlənməliydi - amma elə dünənin başqa
formada (lap elə eyni formada) təkrarıdı.
Başını qaldırıb texredaktora baxdı, başı yumruqlu televizora baxdı -
bir siqaret çıxartdı.
Hər gün ürəyindən keçirdi ki, bu televizoru alsın qucağına və
doqquzuncu mərtəbədən atsın həyətə, televizor yumruqdan, hamının da
canı bu başıyumruqlu televizordan qurtarsın. Amma son anda özünü
saxlayırdı, çünki cərimə ola bilərdi və bu cərimənin altından çıxmaq
heç də asan məsələ deyildi. Bir dəfə otaqda tək olanda televizorun
üstünə elə bir yumruq ilişdirmişdi ki! Boksda bundan sonra nakaut
yaranır. Onun fikrincə, bu yumruqdan sonra gərək televizor
göstərməyəydi. Amma televizorun üzü pis adamın üzündən də bərk imiş!
Hər şeyə etinasız, laqeyd qala bildiyi halda, nədənsə televizorun
yumruqlanmasına öyrəşə bilmirdi və istər-istəməz əsəbləşirdi.
Əsəbləşsə də, axıracan baxırdı. Özü də bilmirdi ki, əsəbləşmək artıq
həmin anda onun üçün vərdişə dönüb və həmin an televizor olmasa da
başqa bir şeyə əsəbləşməyə başlamalıydı.
Bu əsəbilik də düz otuz dəqiqə çəkirdi. Və həmin otuz dəqiqədə də üç
siqaret yandırırdı (adi vaxtlar bir saatda iki siqaret çəkərdi). Və
bilirdi ki, bu siqaretlər əsəblərinin sakitləşməsi üçün heç bir
köməklik göstərməyəcək. Siqaret də bir vərdiş idi. Qəribədir, adam
siqaretin eyniliyinə də alışır, növünü dəyişən kimi öskürməyə
başlayır. Amma o, siqareti tez-tez dəyişməyə məcbur olduğundan - eyni
siqareti hər saat tapmaq olmur - bu vərdiş onda başqa cür yaranmışdı
və öskürmürdü.
Texredaktor televizorun başına yumruq vura-vura dayanmışdı, o da
əsəbləşmişdi və siqaret çəkirdi. Bu çəkdiyi siqaret də onun
əsəblərini zərrə qədər də sakitləşdirmirdi.
Televizorda elan edəndə ki, İtaliyada naməlum adamlar günün günorta
çağında Aldo Moronu oğurlayıblar - Binnət ( hansı ki, başının
üstündən qoyun şəkli vurmuşdu) elə bir təəccüblə:
- Pah atonnan!- dedi ki, hamı çevrilib Binnətə baxdı.
Qərb üçün adi bir hadisə sayılan bu xəbərə Binnətin belə
təəccüblənməsi ona qəribə gəldi.
Onun öz şəxsi fikrinə görə isə dünyada qeyri-adi, gözlənilməz,
təsadüfi heç bir hadisə yoxdu. Heç nəyə də təəccüblənməyə dəyməzdi.
Hansı bir ölkədəsə xalq ayağa qalxıb hakimiyyəti öz əlinə alıbsa,
burda heç bir gözlənilməzlik yoxdur. Əgər bir ölkədə xalq varsa
(əlbəttə, xalqsız ölkə ola bilməz - amma ölkəsiz xalq bəlkə də ola
bilər və elə var da) əvvəl-axır öz gücünü göstərməli, hakimiyyəti öz
qabarlı əllərinə almalıdır. Yaxud İtaliyada Aldo Moronu
oğurlayıblarsa, nə olsun?! Oğurlayıblar də! Dərəbəylik hökm sürən bir
yerdə, mafiya dövlətlə dör-dör döşləşəndə və dövləti barmağına
sarıyanda Aldo Moronu da oğurlayarlar, hələ o yana da keçərlər. Lap
prezidentə də güllə atarlar və o güllə hədəfə dəyər.
Hər şeyə adi gözlə baxmağa, təəccüb və heyrət hissini cilovlamağa
öyrəşdiyindən matəm mərasiminə getməyi də xoşlamazdı. Hüzr yerində
ağlayıb-sızlayırdılar. O isə ağlaya bilmirdi. Ona görə yox ki, bu
itki onu yandırmırdı - yandırırdı, amma o ağlamağın rəhmətliyə heç
bir xeyri olmadığını çox gözəl başa düşürdü. Və bir də ölümü dəhşətli
bir hadisə kimi də qiymətləndirmirdi. İnsan yaranıbsa, təbii ki, bir
gün də yarandığı torpağa qovuşmalıydı. Hələ ki, ölümə dərman
tapmamışdılar. Və heç o dərmanı vurhavurla, əlimyandı ilə
axtarmırdılar da! Bəlkə də o dərman heç lazım da deyildi. Amma
adamlar o dərmanı arzulaya-arzulaya bu dünyadan köç edirdilər. Bu köç
edənlərin arasında hərdən onun da yaxın adamları olurdu. O da
istər-istəməz məcbur olurdu getsin yasa, yoxsa qınayardılar. Madam
yasa gəlmisən, gərək ağlayasan. Çəkilirdi lap kənara və hönkür-hönkür
ağlayanlara baxırdı. Bu adamlar elə gözəl ağlayırdılar ki, elə bil
ağlamaq üçün yaranıblarmış. Fikirləşərdi ki, bundan da gözəl ağlamaq
mümkün deyil. Güman ki, o da ölsə - bu ağlayan adamlar eynilə bax
beləcə gəlib onun qəbri üstə hönkürərdilər. Hönkürə-hönkürə də
tərifləyərdilər. Onun ağlını, ləyaqətini, jurnalistik fəaliyyətini.
Kimsə də ölümündən bir az əvvəl onunla bağlı xatirələrindən
danışardı. Sonra da dağılıb evlərinə gedər, elə həmin axşam da
televizorda maraqlı bir yumora baxıb doyunca gülərdilər.
"Zaman" xəbərlər proqramı qurtardı və televizoru söndürdülər. Çay
dəstgahı başlandı.
O da ağır-ağır yerindən qalxdı, ağır-ağır özünə bir çay süzdü və
ağır-ağır da qayıdıb oturdu.
Qarşısındakı materiala baxdı. "Bermud üçbucağını nə isə bir möcüzə
ilə bağlamaq heç də düzgün fikir deyildir. Ekspedisiyaların apardığı
uzun müddətli elmi axtarışlardan belə məlum olur ki..."
Axşam gərək xəstəxanaya da baş çəkə - dostu yatır. İyirmi üç gündür.
Həkimlər mədəsində yaman şiş tapıblar - xərçəng! Özündən gizlədirlər.
Deməli, noxud boyda bir yara özündən min dəfə böyük bir varlığa qalib
gələcək.
Kaş adamda da elə bir qüvvə olaydı.
Dostu öləcək. Qəribədir, hamı da dayanıb o noxud boyda yaranın
gətirəcəyi ölümü gözləyir və heç kimin heç nəyə gücü çatmır.
Düz saat yeddinin yarısı xəstəxanada olacaqdı.
- Necəsən?
- Siqaretin var?
O bilirdi ki, xəstəyə siqaret olmaz, amma hər dəfə gələndə siqaret
gətirirdi. Xəstə o siqareti elə ləzzətlə çəkirdi ki! Kaş o da belə
ləzzətlə siqaret çəkə biləydi.
Xeyli susacaqdılar. İndi də xəstə soruşacaqdı:
- Sən necəsən?
Cavab qısa olacaqdı:
- Yaşayıram.
Xəstə də gülümsəyəcəkdi.
- Yaşayıblar, yaşayırıq, yaşayacaqlar.
Xəstənin üzünə baxacaqdı.
Çoxdan idi ki, insan fiziologiyasını öyrənməklə məşğul olurdu.
Üz quruluşundan, alnındakı cizgi və qırışlardan, çənə, dodaq,
qulaqların tənasübündən; göz ətrafındakı xətlərdən və qaşlarından
qarşısındakı adamın kimliyini, xarakterini, hətta taleyini bilmək
onun üçün heç də çətin deyildi. Lazım gəlsə, bütün gücünü yalnız
özünün bildiyi müəyyən bir nöqtədə cəmləsə - həmsöhbətinin ürəyindən
keçənləri duymağı da bacarırdı. Şəxsən özünə məxsus olan bu duymaq
qabiliyyətinin qeyri materialist dünyagörüşü olmasını inkar edir,
bunu psixologiya, məntiq və tibb elmləri ilə bağlayırdı. Bütün bunlar
da ona təəccüblənməməyi, hər şeyə adi gözlə baxmağı aşılamışdı. Və
inanırdı ki, bu zəhrimar xərçəngin də dərmanı adi, lap adi bir
şeydir. Necə ki, sonsuzluğun dərmanı almanın tumunda olan kimi.
Xərçəng! Ölümün bu gün-sabahlığı və labüdlüyü! Amma dostunun
sifətində bu labüd ölümdən heç bir əsər-əlamət görünmürdü. Əgər
adamın ömrü sona çatırsa, bəs niyə ölüm onun üz-gözündə irişmir.
Yaşamağa inanmaq eşqi (bəlkə ölüm bu inamın qarşısında acizdir, heç
nə edə bilmir və qaçıb girib o noxudun içinə) xəstəliyə qalib
gəlirdimi?! Niyə də gəlməsin?! Yoqlar da özünü inandırmaq yolu ilə
istədiklərinə nail olmurlarmı?!
Dostu isə yoqlar haqqında heç nə oxumayıb və heç nə də eşitməyib.
Yoqların fəlsəfələrindən; həyata baxım, həyatı və dünyanı necə dərk
etmək istədiklərindən də xəbərsizdir!
- Qorxursan?
- Qətiyyən!
- ...
- O hər gün mənə gül gətirir.
- Doğrudan?
- Heç özüm də inanmırdım. Şəfqət bacısı deyir ki, sənə bu gülləri
gözəl, qəşəng bir qız gətirir. Hər dəfə də artıq dərəcədə xahiş edir
ki, gülləri kimin gətirdiyini mənə deməsin. Bilirsən, dostum, gülləri
sərirəm sinəmin üstə, o dəqiqə onun ətrini duyuram, ağrım da keyiyir.
Elə bil heç bayaq ağrıyan mən deyiləm. Gözlərimi yuyuram, bilirsən,
necə gözəldi?! Sanki cənnətdəyəm. Elə bir cənnət ki, o cənnəti heç
kim təsəvvür edə bilməz, lap peyğəmbər də! Onda ürəyimdən İsa
bulağının suyu keçir!
Xəstə heç zaman bilməyəcəkdi ki, o gülləri heç bir qız-filan
gətirmir. Gülləri gətirən də, şəfqət bacısını öyrədən də dostudur.
Deməli, o güllərdən də heç zaman sevdiyi qızın ətri gələ bilməzdi,
lap uzağı, dostunun qoxusunu duymaq olardı. Xəstə isə bunlardan
xəbərsiz idi və heç xəbər də tuta bilməyəcəkdi - sadəcə olaraq özünü
inandırmışdı. İnandırmışdı ki, güllərdən sevdiyi qızın ətri gəlir -
axı, bu gülləri o gətirirdi!
- Dostum, axı, sən insanın gələcəyindən xəbər verə bilirsən.
- Nədir ki?
- Yox, özümü demirəm. Palatada bir nəfər var, taleyə yaman inanan
adamdı. Bəlkə bir onunla söhbət edəsən?
- Yalan danışım?
- Mənim xətrimə.
Stolun üstə çay soyumuşdu; otaqda nə haqdasa bərk mübahisə gedirdi,
qarşısında da material vardı.
Baxıb gördü ki, heç bir səhifə oxumayıb. Məqalə isə bu gün çapa
getməliydi.
Eh, bu Bermuddan nə qədər yazmaq olar, axı? Neçə dəfə yazdılar,
dedilər və camaat da bildi ki, burda heç bir qeyri-adi hadisə yoxdur,
ola da bilməz.Bermud üçbucağı! Üçbucaq, dördbucaq, beşbucaq, dairə!
Əgər Bermudda bir sirr varsa, orda qəzaya uğrayan gəmilərin
sərnişinləri dünyanın ən xoşbəxt adamlarıdılar. Bu xoşbəxt adamlar
heç olmazsa məhv olan anda bütün dünyanı maraqlandıran bir sirrdən
hali olurlar.
Sonra fikirləşdi ki, Bermud tamamilə adicə bir üçbucaqdır və orda heç
bir sirr-filan yoxdur. Deməli, qəzaya uğrayan o gəmilərin
sərnişinləri də xoşbəxt deyillər. Amma o sərnişinlərdən bircəciyi sağ
qala bilsəydi, dünyanın ən xoşbəxt adamı ola bilərdi - mütləq olardı!
Təəssüf ki, belə bir adam yox idi. Çünki o gəmilərdən bircə nəfər də
sağ çıxa bilməmiş, dünyanın ən xoşbəxt adamı olmaq imkanını
istər-istəməz əldən vermişdilər.
Qalxdı ayağa, stəkanını götürüb, yaxınlaşdı pəncərəyə və soyuq çayı
boşaltdı gülün dibinə. Özünə təzədən bir çay süzdü.
Ardı var…
