Kulis dünya premyerası bu yaxınlarda keçirilən, müxtəlif nüfuzlu kino mükafatlarını qazanan “Birdman” filminin müəlliflərinin - rejissor Alexandro İnyarittu Qonsales, ssenaristlər Aleksandr Dinelaris, Nikolas Cakobone, Armando Bonin Deadline jurnalına verdiyi müsahibəni təqdim edir.
Xatırladaq ki, “Birdman” 80-lərdə superqəhrəman Birdmanı oynamış aktyor Riqqan Tomsonun (bu obrazı filmdə Maykl Kiton yaradır) uğur qazanmaq çabaları haqqındadır. Riqqan Brodveyə gəlib və teatrda uğur qazanmaq istəyir.
- Üçünüz bir yerdə “Byutiful”un ssenarisini yazmısınız, film kədərli dram idi. “Birdman” qara komediyası isə Maykl Kitona keçmiş superqəhrəman obrazını yeni variasiyalarda oynamaq şansı verdi. Yəni, üçlükdə dünyaya sübut etmək istəyirsiniz ki, depressiv adamlar deyilsiniz?
İnyarittu Qonsales: (Gülür) Ötən il mənim 50 yaşım oldu, özüm üçün xeyli məsələləri dərk etmişəm. Başa düşmüşəm ki, həyata başqa cür yanaşmaq olar. Hadisəni dəyişmək olmaz, amma ona yanaşmanı dəyişmək olar. Mənim üçün vacib olan yeganə şey bütün vəziyyətlərdə düzgün olmaqdır. Bu film mənim də keçdiyim hadisələr, son illərdə mənim yaşadıqlarım və gördüklərim haqdadır. Bunlara faciə kimi yanaşmaqdansa, başqa rejimi sınaqdan keçirmək istədim. Keçmişdə olanlarla, onların keçmişdə olması ilə barışmamaq, onu yenidən yaşamaq. Bu prosesdə mən həyatın özü ilə barışdım və özümdə sevmədiyim cəhətlərlə üz-üzə qaldım.
Aleksandr Dinelaris: Hələ Alexandro mənə “Birdman”ın ideyası barədə danışanda onda nəsə bir möcüzə qığılcımı var idi. Sizin ekranda gördüklərinizə gəlmək üçün biz çox müxtəlif versiyalar sınaqdan keçirdik, amma ən başda biz öz şəxsi vacibliyimiz hissindən qaçmağa çalışdıq. Bu film bizim özümüzə gülməyimiz, özümüzü məsxərəyə qoymağımız idi. İndi əgər o deyirsə, bunlar hamısı onun 50 yaşı olduğuna görədir, deməli belədir ki var. Amma burada bir yumor var, yoxsa bu, mövzuya dözülməz və eqosentrik bir baxış olardı.
Nikolas Cakobone: Alexandronun ilk zəngi olduqca qəribə idi: “Mən teatr haqqında film çəkmək istəyirəm. Özü də bir dubla.”
İnyarittu Qonsales: Mənim təsvir etdiyim ilk kadr yəqin ki, görmüsüz: qəhrəmanın meditasiya vaxtı havadan asılı qalması. Bundan geriyə yol yox idi. Bizim bütün yanaşmamız bu ilk kadrda əks olunub.
Cakobone Nikolas: Biz o zaman düşünürdük: bu nə sarsaqlıqdır?
Armondo Bo: Biz ssenarinin yazılmasına gülmüşük, çəkilişlərin əvvəlində də elə indi də. Adətən bizdə belə bir şey olmur.
- “Birdman”da aktyorun inamsızlığı alter-eqosunun onu müşayiət etməsi və onun bütün həyəcanlarını səsləndirməsi ilə irəliləyir, Kitonun qəhrəmanı isə tamaşanı batmağa qoymamalıdır, hansı ki Brodveydə tamaşa qoymaq üçün onun heç bir biliyi və təcrübəsi yoxdur. Bəs sizin beyninizdə hansı həyəcanlar, əndişələr var?
İnyarittu Qonsales: Mənim yaradıclıq prosesim başdan-başa şübhələrlə doludur. Öz hərəkətlərini sual altında qoymaq çox vacibdir. Əgər özünə şübhə etməsən mükəmməlləşə bilməzsən. Mənim üçün bu, it əzabıdır, beynimdəki o səs də murdar diktator, qorxulu tirandır. Mən onu İnkvizitor adlandırıram. Sən hansısa ideyanı necə yaxşı təsəvvür etsən də bu səs səni inandırır ki, cəhənnəmliksən. Son beş ildə mən meditasiya ilə məşğulam. Bu, ömrüm boyu mənə rahatlıq verməyən o İnkvizitor səsi aşkara çıxarmağa kömək etdi. İndi, ona ad verəndən sonra o, mənə əməlli-başlı maraqlıdır. Hansısa mənada bu filmin əsasını təşkil edir. Hər kəsin öz İnkvizitoru var.
- Filmdə belə bir yer var: Maykl Kitonun teatr tənqidçisi ilə konflikti yaranır, amma bundan sonra o, premyeraqabağı tənqidçini barda içkiyə qonaq edir, tənqidçi xanım hiddətlə bəyan edir ki, hələ baxmamışdan onun tamaşasını yerlə yeksan edəcək. Ona görə edəcək ki, onun etdiklərinə, edəcəklərinə, varlığına nifrət edir. Kiton qəzəblə onun cavabını verir, tənqidçilərin ünvanına bütün mümkün təhqirləri dilə gətirir. Etiraf edin, sizdən hansınız keçmişin öldürücü xatirələrinə görə qisas alır?
Dördü də gülür, baxışlar dramaturq Dinelarisə yönəlir.
İnyarittu Qonsales: Yaxşısı budur sən cavab verəsən.
Aleksandr Dinelaris: Mənlik deyil. Gəlin sadəcə fərz edək ki, mən aktiv şəkildə işləyən Nyu-York dramatuqruyam. Bununla da söhbəti bağlayaq. Bu səhnə isə ona görə effektli alınıb ki, hər iki tərəfin yaxşı arqumentləri var. Bu filmdə hər kəs şübhəyə alınır, heç kim sığortalanmayıb. Tənqidçi haqlı olaraq deyir ki, kinobiznesdə adamların işi-gücü bir-birinə cızma-qara və pornoqrafiyaya görə mükafat verməkdir, hamı özü haqda yüksək fikirdədir və başları buludlara dəyir. Amma Kiton da tənqidçiyə haqlı olaraq deyir ki, sən divarların arasında oturmusan, təhlükəsizlikdəsən, heç nə ilə risk etmirsən. Yəni, filmdə hər kəsin öz mövqeyi var və hamı yorğanı öz üstünə çəkir. Ona görə də bu, məncə yalnız kiminsə intiqamı deyil.
İnyarittu Qonsales: Mməncə tənqidçi də, Maykl da həqiqəti söyləyir. Teatr aləmində belə tənqidçilər həqiqətən də diktatorluq edirlər. Bir-iki adamın əlində imkan olması bəs edir ki, tamaşanı bağlasınlar. Bu, lap ağ eləməkdir...
- Eynən, insanın taleyinə qərar verən hakim kimi...
İnyarittu Qonsales: Bir də düşünün, bu bədbəxt Riqqan Tomson necə bir panika yaşayır. Tənqidçi müəllimə, kahinə, müzakirə qorxusu simvoluna çevrilib. Bu müzakirə qorxusu simvolu axırda Tomsona deyir: “Sizin etdiklərinizə, edəcəklərinizə nifrət edirəm!” Mən bu filmlə bağlı çox müsahibə vermişəm, hamı da bu məqamı vurğulayır. Bir nəfər mənə demişdi ki, tənqidçinin elə təsvir olunması ədalətsizlikdir. Başqa biri isə dedi ki, beləsini hətta tanıyır.
Aleksandr Dinelaris: Elə tənqidçilər oldu ki, filmin tərifini göyə qaldırdı, təkcə o tənqidçinin baxmadan tamaşanı müzakirə edib hökm verməsinə inanmadıqlarını dedilər. Dedilər, belə şey olmur. Necə yəni olmur? Onlara dedim ki, filmdə əyninə trusik geyinmiş kişinin havada oturmasına inanırsınız, tənqidçinin tamaşaya baxmadan tənqid etməsinə yox?
- “Birdman”da belə bir yarımbaşlıq var: “Cəhalətin gözlənilməz ləyaqəti”. Bu, nə deməkdir?
Nikolas Cakobone: Yaxşı sualdır. Elə bil, özlüyündə alçaq dağları sən yaradırsan, hələ o dağların zirvəsinə də dırmaşırsan, düşünürsən ki, hər şey kontroldadır, amma gəlib o məyusluq məqamına düşürsən, başa düşürsən ki, heç nəyi sən idarə etmirsən, hər şey səndən dəfələrlə böyükdür və sən zəif, balaca, heç nə bilməyən varlığa çevrilirsən. Bax cəhalətin bu məqamı gözəldir.
- Deməli, cəhalət elə də pis keyfiyyət deyil?
Aleksandr Dinelaris: Alexandro bu filmin ideyası ilə gələndə onun özünü heç nə bilməyən hesab etmək olardı. Əvvəl-əvvəl biz düşündük ki, bundan film çıxmayacaq. Bunu özünə də dedik. Amma o cavabında dedi ki, mən bilirəm, amma bu ideya beynimdədir və məni narahat edir. Oturub ideya haqda əməlli başlı düşünsəydik, deyəcəkdik ki, bu axmaqlıqdır, yaxşısı budur bu işə girişməyək. Amma adamı həmişə heç vaxt çıxmadığın uca bir dağa tərəf itələyən məsum bir şey var.
İnyarittu Qonsales: Bu cahillik ideyası sonradan yarandı. Bizim qəhrəman Tomson aktyordur, o, uğur qazanmaq üçün özü olmamalıdır. Bu, özün ol, uğur qazan fikri ilə tam bir ziddiyyət təşkil edir. Riqqan Tomsonun böyük olduğunu cahilcə sübut etmək istədiyi, tənqidçinin ona “Səni məhv edəcəm” dediyi, qızının onu rədd etdiyi, onun hər şeyi itirdiyini anladığı epizodlardan sonra o, teatr tamaşasındakı kulminasiya səhnəsini oynayır, daha doğrusu oynamır, artıq yaşayır. O, bu məqamda özüdür və məhz buna görə tənqidçinin ona münasibəti dəyişir. Deməli, o, oyun qaydalarını pozur. Öz reallığına müharibə elan edərək, o cahilliyin ləyaqətini anlayır. Bu, gözəl bir şeydir.
- Adətən, titrdə üç ssenaristin adını oxuyanda adama elə gəlir ki, biri yazıb, sonra o birilər növbə ilə onu köçürüb. Sizdə necə olub?
Nikolas Cakobone: Adətən biz bir otağa yığışır və bir-birimizi dəyənəklə o ki var əzişdiririk, kim axırda huşunu itirmədi, o kompüterə doğru sürünür və öz replikalarını yazır.
Armondo Bo: Elə ona görə də iş bu qədər uzandı – ssenari iki ilə yazıldı. Biz adətən skype vasitəsilə görüşürdük və hissələri bir birimizə e-maillə göndərirdik.
Nikolas Cakobone: Birgə iş əladır. Özün haqda çox şey öyrənirsən, çünki öz eqonu bir yerinə soxmalı olursan ki, özgə ideyaları qəbul edə biləsən. Asan deyil, bütün düşündüklərini o biriləri ilə bölüşürsən və sonda mümkün ən pis şeyləri eşidirsən.
- Bu film kinodakı superqəhrəman janrına gülür, onu ələ salır, bununla belə baş rollarda Betməni oynamış Maykl Kiton, Xalkı oynamış Edvard Norton, “Hörümçək adam”da çəkilmiş Emma Stoun iştirak edir. Bunlar təsadüf idimi?
İnyarittu Qonsales: Çox qəribədir, çəkilişlər zamanı hər yerdə Supermenin reklam şitləri asılmışdı. Biz teatrın damında Emma ilə Edavrdın səhnəsini çəkirdik, aşağıda isə Tom Henksin “Şanslı” filminin premyerası idi. Edvard ona sms atır, o isə aşağıdan qışqırır: “Nə olub? “Hörümçək adam”dakı qız özünü aşağı atmaq istəyir? Atma, Emma!”. Bu ağlasığmaz təsadüf idi. Aşağıda Tom Henks dayanıb və mahiyyətcə bizim qəhrəmanın Maykl Kitonun etmək istədiklərini edir - Hollivuddan Brodveyə gəlmək istəyir. Ya da başqa bir səhnə var, birinci aktyor gedəndən sonra Kiton deyir: “Mənə yaxşı aktyor tapın gətirin”. Nə qədər aktyorların adı çəkilir - Fassbinder kimi aktyorların həm də - amma məlum olur ki, onların hamısı superqəhrəman filmlərində məşğuldurlar. Biz hamımız beləyik.
Nikolas Cakobone: Hələ onu deyin ki, biz “Hörümçək adam 4”-ü çəkmək də istəyirik.
İnyarittu Qonsales: Ciddi deyirəm, mən Maykla dedim: “Əgər istəyirsənsə ki, hamımız təqaüdə çıxıb Montaneyə köçək, gəl “Birdman 2”, “Birdman 3” çəkək. Burda utanmalı nə var? Utanmaqdan keçib.
- Alexandro, gec-tez sizə də superqəhrəman haqda film çəkməyi təklif edəcəklər, elə deyil?
- Elədir. Amma mən bu işdə bərbadam. Məncə superqəhrəman aludəliyində pis şey yoxdur, əgər sənin 7 yaşın varsa. Amma sən böyümürsənsə, bu artıq xəstəlikdir. Korporasiyalar Hollivudu başına götürüb, kinoya dəxli olmayan nə olursa, olsun, təki pul gətirsin istəyirlər. Sən 100 milyon dollar qoyub, 8 milyon dollar, ya da bir milyard götürürsənsə, adamları inandırmaq çətin məsələdir. Bu ağlagəlməz gəlirdir. İndi demək olar ki, yaxşı film göstərmək üçün yer qalmayıb. O superqəhrəman filmləri yaxşıların yerini tutur.
- Bəs bu superqəhrəman filmlərdə heçmi bəyəndiyiniz cəhət yoxdur?
İnyarittu Qonsales: Bəzən onlar mənim xoşuma gəlir, onlar sadədirlər və popkornla yaxşı gedirlər. Amma problem ondadır ki, onlar bəzən daha ciddi, dərin məsələlərə - məsələn yunan mifologiyası kimi - iddia edir, bir qayda olaraq, “sağ qanad” altındadırlar. Mən bu personajlara dözə bilmirəm, reaksiya da vermirəm. Onlar mədəni genosid həyata keçirir, çünki tamaşaçını süjet quruluşu ilə, partlayışlarla, hər cür zir-zibillə yükləyirlər, hansı ki, bunların insana dəxli yoxdur.
- Hollivudda əks mövqelərin buraxılmaması yalnız bu filmlərlə deyil. Məsələn, sizin “Byutiful”da çəkdiyiniz Xavyer Bardem, Penelopa Kruz, Pedro Almadovar Qəzza sektorunda zorakılıqlara qarşı petisiya imzalayandan sonra söhbət gəzirdi ki, onlara Hollivudda daha iş verilməyəcək. Bu, dediyiniz superqəhrəman filmlərindəki vurğularla, “sağların əxlaqı ilə” eyni şey deyil?
İnyarittu Qonsales: Elə mən də bunu deyirəm. Superqəhrəman... qəhrəman sözü özü məni qıcıqlandırır. Nə deməkdir bu? Bu, yalana, azmağa aparan bir konsepsiyadır. Zorakılığın bura gəlib çıxması özü “sağ qanad”ın işidir. Bu filmlərin əksəriyyətinin mentalitetinə diqqətlə baxsaq, məlum olacaq ki, hamısı hakim gücü olan varlı adamlardır. Onlar xeyirxah işlər görüb pisləri öldürürlər. Fəlsəfi baxımdan onlar sadəcə mənim xoşuma gəlmir.
Aleksandr Dinelaris: Belə “ağ-qara” filmlər var. Amma hansı tərəfdən baxırsansa bax, Qəza sektorundakı situasiya bozdur. Abort problemi də, ölüm hökmü də bozdur. Sən istədiyin tərəfi tuta, onu düzgün hesab edə bilərsən, amma hansı tərəfdə olursansa ol, sən ya haqlısan, ya da yox. Bu filmlər “nə düzdür, nə yalan” baxışını təqdim edir. Müsbət qəhrəman bunu, mənfi qəhrəman onu edir və bu konveyer istehsalında əvvəlcədən bilirsən ki, nə baş verəcək.
İnyarittu Qonsales: Son nəticədə bu filmlər heç nədən bəhs etmir. Sadəcə qablaşdırmadır, qutunu aşırsan ki, içində başqa qutu var, sonra daha biri... və bu qutular səni həqiqətə aparmır.
Bu superqəhrəman filmlərin fəlsəfi tərəfi bilirsiniz nədir? Neft haqda, hərbçilər haqda pis heç nə demək olmaz, yoxsa sənə satqın deyəcəklər, məsələnin yəhudi tərəfini yox, o biri tərəfini tənqid etsən, məsələn İsrailin siyasi planda necə hərəkət etməsini... Yəni elə şeylər var ki, o barədə sadəcə danışmaq olmaz. Bax super qəhrəman filmlərinin fəlsəfi tərəfi budur.
- Sizi intellektuallığa iddia edən filmlər maraqlandırır, hansı ki, pul gətirmir, amma Hollivud tam tərsinəsini istəyir. Buna nə münasibətiniz var?
Qonsales İnyarittu: Şəxsən məni? Biz, elə aktyorlar da demək olar ki, pulsuz işləmişik, bu kimi filmlərdə belə etmək lazım gəlir. Bu sevgi, inam və ehtiras məsələsi idi. Əgər, düzünü bilmək istəyirsinizsə, mən nəinki pul qazandım, hətta itirdim. Çəkilişə qədərki işi də nəzərə alsam, elə aktyorlar da minimum qazandı. Biz işlədik, çünki film xoşumuza gəldi, çünki bu axmaq bir maliyyə qərarı deyildi.
Mən pul naminə film çəkməyi təsəvvür etmirəm. Bu mənim üçün cəhənnəm olar. Allaha şükür ki, mənim sadə həyat keçirmək üçün təminatım var. Mənə çox pul lazım deyil, yalnız yaşamaq və qızlarımın kollecdəki təhsil haqqını ödəmək üçün... Yoxsa həyatımın iki ilini ilk növbədə pul qazanmaq üçün necə verə bilərəm?
Mənim üçün “Birdman” yaxşı dozada terapiyadır. Mən etiraf edirəm ki, bəzən uğur da qazanan, əzab çəkən eqosentrik axmaq ola bilərəm. Ümid edirəm, filmi görən insanlar orada özlərini görə biləcəklər. Elə adam yoxdur ki, “Birdman”dakı personaj kimi özünü bir neçə yerə bölməsin...
Hazırladı: Aliyə
