İnsan son gününü gözləməlidir hər zaman
Xoşbəxt deməyək ona ölmədən
Cənazəsi qaldırılmadan (Ovidi )

Krezin bu haqda məşhur bir hekayəsi var. Fars kralı onu edama məhkum edir. O da edam taxtasına gedə-gedə “Ah Solon, Ah Solon” deyə qışqırırmış. Bu sözünü krala çatdırıblar. Kral ondan niyə bu cür dediyini soruşub. O da Solonun verdiyi bir öyüdü söyləyib krala: “Tale sənə nə qədər xoş üz göstərirsə göstərsin, ömrün son günü gəlmədən insan özünü xoşbəxt saymamalıdır. Çünki insan həyatı qeyri-müəyyən və dəyişkəndir, kiçik bir hərəkətə görə bir vəziyyətdən başqa bir vəziyyətə keçir”.


Makedoniyalı İsgəndərdən sonrakı Makedoniya krallarının dülgərlik, bağbanlıq etməsini, Siciliya qoçularının dayəliklə dolanmasını tarix unutmayıb. Dünyanın yarısını fəth etmiş, böyük orduların komandanı olmuş imperator Misir kralının nökərlərinə yalvarırdı. Qoca Pompey altı-yeddi ay az yaşasaydı, bu günə düşməzdi.

Bizim babalarımızın vaxtında bütün İtaliyanı qorxusu ilə titrədən Milan hersoqu zindanda öldü. Ən pisi də odur ki, o bu zindanda düz on il qalmışdı. Xristian dünyasının ən böyük kralının xanımı, dünyanın ən gözəl kraliçası Mariya Stüart bu yaxınlarda cəllad əlində ölmədimi? Minlərlə nümunə var tarixdə.

Tale sanki ömrümüzün son gününü gözləyir, uzun illər boyu yaratdığını bir anda dağıtmaq üçün. O bizi Laber kimi hayqırtmaq istəyir: “Lazım olandan bir gün artıq yaşamışam”.

Solonun sözünü belə şərh etmək olar: ömrümüzün xoşbəxtliyi, ruhun sükunətinə, beynin düzəninə bağlı olduğu üçün heç bir insan komediyanın son və şübhəsiz ki, ən çətin pərdəsini oynamadan əvvəl xoşbəxt adlana bilməz.

Son pərdədən əvvəl insan maska taxa, fəlsəfənin gözəl öyüdlərinə başqaları görsün deyə əməl edə bilər. Sarsıdıcı hadisələrlə qarşılaşmadığımız üçün həmişə rahat qala bilərik. Amma ölüm qarşısında son rolumuzda yamsılamaq mümkün deyil, o zaman ana dilimizdə danışmaq, dağarcığımızda yaxşı-pis nə varsa onları ortalığa tökmək lazımdır.


Bax, o zaman ürəkdən tökülər sözlər
Maska düşər, üz qalar ortada. (Lukretsi)

Buna görə də həyatımızın bütün hadisələri son məhək daşına vurulmalıdır. Əsl gün o gündür, bütün başqa günləri mühakimə edən gün odur. “Bütün illərin hesabı o gün verilməlidir”,- deyir qədim bir müdrik. Mən də yazdığım əsəri sınamağı ölümə tapşırıram. O zaman görəcəksiniz düşüncələrimin ağzımdan, yoxsa ürəyimdən çıxdığını…

Tərcümə: Qan Turalı

• Bizim insanların mənəviyyatını korlayan budur! - Aqşin Yenisey
• Fazil Mustafa: "Baboşların-maboşların təbliğatı gedir"
• “Geri dönüş” filmi tezliklə nümayiş olunacaq