Kulis.az şair, yazıçı Aqşin Yeniseylə müsahibəni təqdim edir.
– Cəbhədə döyüşlər gedir və bizim sənət adamları, yazıçılar döyüşlər, cəmiyyətin bu döyüşlərə reaksiyası haqqında fikirlərini bildirirlər. Sənin müharibə mövzusunda yazdığın statuslar birmənalı qarşılanmadı. Səncə, yazıçı bu kimi hallarda patriot mövqe sərgiləməlidir?
– Burda bir məsələ var ki, yazıçının fikrini ictimai fikir kimi qəbul edirlər. Öncə müəyyən etməliyik ki, ictimai fikir nədir? İctimai fikir bir şəxsin adından deyilən yox, mədəniyyətin, tarixin, sənətin, fəlsəfənin adından deyilən fikirdir. Yəni ictimai fikir bu sadaladıqlarımı özində ehtiva etməlidir. Bu gün sosial şəbəkələrdə belə bir illuziya yaradıblar ki, güya, istənilən adam ictimai yerdə fikir paylaşırsa, olur ictimai fikir. Belə bir şey yoxdur. Hər adamın fikrini ictimai fikir kimi qəbul etmək olmaz. İctimai fikrin arxasında mədəniyyətin keçib gəldiyi böyük bir tarix dayanmalıdır. Tarixi faktlar, etika, estetika, fəlsəfə, elm - bütün bunlar fikrin ictimai çəkisinə xidmət edir. Ona görə də, biz yaradıcı adamların hər fikrini də ictimai fikir adlandıra bilmərik. Fransız filosofu Jülen Bendanın “Aydınların xəyanəti” adlı kitabı var. Təəssüf ki, bizim dilə tərcümə olunmayıb. Həmin kitabda müəllif Makiavellidən tutmuş Nitsşeyə, Hegelə qədər xeyli fikir adamını tənqid edir ki, bu adamlar bəşəri düşüncəni şəxsi, milli düşüncəyə qurban verdilər. Məsələ nə idi deyim. Modernizm dövrü başlayanda Avropada teosentrik düşüncədən antroposentrik düşüncəyə keçid baş verdi. Bu həm də dini dövlətdən, əxlaqı, ilahi ədaləti siyasətdən ayıran bir keçid idi. Dövlət gücü deyilən bir anlayış ortaya çıxdı. Siyasət ədalətli dövlətə deyil, güclü dövlətə xidmət etməli idi və hansısa əxlaqi dəyərləri nəzərə almaya bilərdi. Bu dövrdə, demək olar ki, qoca qitədə bütün yaradıcı adamlar dövlət gücünün tərəfinə keçdilər. Yəni bütün fikir adamları öz dövlətinin, öz milli gücünün yanında idi. Oğul Nitsşe könüllü olaraq cəbhəyə getdi, ata Freyd öz övladlarını fəxrlə orduya göndərdi və s. Avropa aydınları öz dövlətlərini itirmək yox, qorumaq yolunu seçdilər. Azərbaycanın 200 illik bir müstəmləkə tarixi olmasına baxmayaraq, bizim bir çox ziyalı, intellektual adamlar, cahil Qərb, İran muzdurlarının təsiri ilə özlərini imperalist ölkələrin şairi, yazıçısı kimi aparırlar. Heç imperalist ölkələrin yazıçı və şairləri də bizimkilər qədər pasifist olmur. Fransız yazıcısı Moris Barres Birinci Dünya müharibəsi zamanı deyirdi ki, ölkəmin mövqeyi haqsız olsa belə, yenə onu müdafiə edərəm. Bu gün hansısa rus yazıçısı, intellektualı Rusiyanın Ukraynaya hücumunu pisləyə bilər, çünki ölkəsi işğalçıdı. Amma Rusiyanın ən böyük yazıçılarından biri Dostoyevski öz dövründə dövlətini, çarını İstanbulu işğal etmək üçün daha qanlı müharibələrə səsləyirdi. Mən başa düşə bilmirəm, bir milyon qaçqını olan ölkənin vətəndaşları hansı ağılla, hansı mənəviyyatla pasifist mövqe tuta bilirlər? Məğlub olmuş ölkənin yazıçısı, şairi bəşəri düşüncə daşısa belə kim o bəşəri bambılını adam yerinə qoyacaq? Bizim cəmiyyət daxili zərurətlərlə siyasiləşməyib, xarici sifarişlərlə siyasiləşdirilib. XIX əsr maarifçilərimizdən fərqli olaraq, XXI əsr aydınlarımız dini cahilliklə yanaşı, siyasi cahilliklə də qarşı-qarşıyadır.
– Humanizmi qabardıb dünyaya çıxmaq istəyən yazılarımız olub və var. Çoxları hətta Əkrəm Əylislini də bu siyahıya salırlar...
– Əkrəm Əylisli bizim böyük yazıçımızdır. Mənə görə iki Əkrəm Əylisli var; Əylisə gedən və Əylisdən qayıdan Əkrəm Əylisili. Bayaqkı fikirlərimdə Əylisdən qayıdan Əkrəm haqqında da tənqidlərim keçdi. Çünki o yaşda bir yazıçı öz ölkəsinin, xalqının qüsurlarını başqa, həm də düşmən olan bir ölkənin, xalqın üstün cəhətləri ilə müqayisədə göstərməyə cəhd etməməlidir. Təəssüf ki, Əylisdən qayıdan Əkrəm Əylisə gedən Əkrəmin qisasını almaq fikrinə düşdü. Dünya ədəbiyyatında belə bir halla qarşılaşmamışam. Hətta Çar Rusiyası yıxılandan sonra mühacirətə gedən rus yazıçıları da Rusiyanı yox, bolşevik hakimiyyəti tənqid edirdilər. O hakimiyyəti ki, onun hərbi-siyasi ideologiyası bu gün də başda Rusiya olmaqla, digər post-sovet ölkələrini çürütməklə məşğuldur. Axundovların, Hacıbəyovların, Mirzə Cəlillərin maarifçi ideyalarının davamı sosrealizm şablonçuluğu olmamalı idi. Bu gün biz hələ də bu şablonçuluğun bəlasını çəkirik. Milli şüurumuzda nələrisə təhlil edəndə məcburuq sovet ədəbiyyatının üzərindən keçib Axundova, Mirzə Cəlilə üz tutaq. Cəmiyyətimizdəki hansısa prosesi hələ də Axundovun, Mirzə Ələkbər Sabirin, Mirzə Cəlilin yazdıqları ilə izah edə bilirik. Çünki sovet ədəbiyyatında özümüzü yaza bilmədik. Qırıldı o zəncir. Ümumiyyətlə, bu gün sovetdənqalma elitamızın bəhbəhlədiyi sosrealizm ədəbiyyatı cəmiyyətə qondarma şuurdan başqa heç nə verməmişdi, bu gün də vermir. Nə milli şuurdan, nə dünya mədəniyyətində heç nə yoxdu o əsərlərdə. Qayıdaq dünyaya çıxmaq məsələsinə. Orhan Pamuk “erməni soyqırımı”nı etiraf etdiyi bir müsahibəsiylə özünün Nobelə gedən yolunu açdı, ancaq eyni zamanda Türkiyənin Avropa İttifaqına gedən yolunu da bağladı, ən azı, bu yolda məşhur bir kəssək oldu. Bu gün hansısa Azərbaycan yazıcısı da dünyanın ən güclü lobbilərindən olan erməni lobbisi ilə cici-bacı olub nüfuzlu mükafatlar əldə edə bilər. Ancaq bu, o demək olmayacaq ki, o böyük yazıçı olduğu üçün dünya onu seçdi. Necə ki, Orhan Pamuk təhkiyə üslubu və ədəbi estetikası ilə orijinal olmayan ortabab bir yazıçıdır. Əgər Ədəbiyyat üzrə növbəti Nobel mükafatı ukraynalı bir yazıcıya verilsə, heç də təəccüblənmərəm. NATO-Rusiya müharibəsində xaraba qalan Ukrayna bəri başdan artıqlaması ilə verib bu mükafatın əvəzini. Artıq bu cür oyunlar çox açıq oynanılır dünyada.
– Dedin ki, bu günün ədəbi proseslərini təhlil edəndə qayıtmalıyıq Mirzə Cəlilə, Axundova, Hacıbəyova. Zəncir sovet ədəbiyyatı dövründə qırılıb. Belə çıxır ki, sovet dövrü ədəbiyyatının bədii çəkisi yoxdu? Süni şişirdilib?
– Sovet hökumətinin şöhrətləndirdiyi yazıcı və şairlərdir onlar. Beş il yaşadığım qardaş ölkə Türkiyədə oxunan, satılan bir əsərlərinə belə rast gəlmədim. Dövlətin ədəbiyyata ayırdığı pulları öz reklamlarına xərcləyən bu yoldaşların ədəbi ömürləri fiziki ömürləri qədərdir. Bu gün ədəbiyyata gələn heç bir gənc Səməd Vurğuna, Rəsul Rzaya, hətta dissident şairimiz Bəxtiyar Vahabzadəyə məktəb kimi baxmır. Bu gün ən pis yazanlar sovet ədəbi irsinin davamçılarıdır. O dövrdə siyasi hakimiyyətə xidmət edirdinsə, məşhur olmamaq şansın yox idi. Sistem özünü yaşatmaq üçün səni məşhurlaşdırmalı idi. Əgər KQB sovet hökumətinin eşidən qulağı idisə, AYB də bu hökumətin danışan ağzı idi. Yəni o dövrün ideoloji şərtlərlə “əhliləşdirilmiş” yazıcılarının, şairlərinin tanınmamaq kimi bir lüksü olmayıb. O dövrün ədəbiyyatının arxasında dünya mədəniyyətinin gücü yox, dünyaya qapalı sovet hökumətinin pulları dayanırdı. Mərhum şairimiz Vaqif Səmədoğlu bir dəfə bilmirəm nəyə görəsə mənə danışmışdı ki, Səməd Vurğuna “Yevgeni Onegin” poemasının tərcüməsinə görə Moskvada 120 min rubl qonorar vermişdilər və biz o pulu atamın Şoloxovu da dəvət etdiyi qonaqlıqda itirdik. Təsəvvür edirsiniz? 120 min rubla o vaxt Bakıda 4-5 ev almaq olardı. Yəni sovet hökumətinə xidmət edən o vaxtın “Xalq şairi” günümüzün məmur-oliqarxı kimi yaşayırdı. Sovet hökuməti hansı yazıcıya, şairə yiyə dururdusa, onlar hətta Siyasi Büronun üzvlərindən də üstün imtiyazlara sahib olurdular, hansı yazıcıya, şairə yiyə durmurdusa, onu ya güllələyir, ya sürgün edir, ya da acından öldürürdülər. Qondarma bir şüurun yaratdığı ədəbiyyat, ədəbi şöhrət idi. Bu gün də Azərbaycanın ədəbi-mədəni elitasında həmin o qondarma şüur üstünlük təşkil edir. Gənclərə münasibətdə sürünü ürküdüb axsağından, yəni üzüyolasından, yaltaq-qaltağından yapışmaq ənənəsini yaşadırlar. Ədəbi mühitimizdə istedada, intellektə deyil, üzüyolalığa, sözəbaxanlığa, gözükölgəliliyə qiymət verilir.
– Bir vaxtlar dini debatlara dəvət olunurdun. Ateist şair deyirdilər sənə. Bu fikirlərinə görə tez-tez tənqid edilirdin. Dinə qarşı fikirlərində dəyişiklik varmı?
– Mənim ateist mövqeyim təkcə İslama yox, bütün dinlərə qarşıdır. Mən Xristianlığa da, İudaizmə də, Buddizmə də eyni mövqedən yanaşıram. Mən bu mövqeyə havadan gəlməmişəm, mənə qədər dünya mədəniyyətinin gəlib-çıxdığı yerdə dayanmışam. Məsələn, siz Karl Armstronqun “Tanrıların tarixi” yaxud, Muzzez İlmiye Çığın “Bərəkət kultu və Məbəd fahişələri” kitablarını oxusanız görəcəksiniz ki, bizim bu təktanrılı dinlərin hamısı qədim çoxtanrılı şumerlərin yazdığı əhvalatlardan boy atıb. Məsələn, insanın palçıqdan yaranması, Nuh tufanı əhvalatlarının orijinalı şumerlərin daş kitabələrində həkk olunub. Ümumiyyətlə, dünya mədəniyyətinin əcdadı Mesopotamiyadan Şərqə və Qərbə doğru yayılmaş ilk şumer yazılardır. Adam bu şeyləri oxuyandan, biləndən sonra necə inana bilər ki, dini kitabları göydəki tək allah göndərib? Bəs ixtisaslaşmış tanrıların vətəni olan Nippurda kim idi bu yazıların ilk müəllifi? Həm də mən həmişə bu fikirdə olmuşam ki, dinin mövhumat tərəfini deyil, mənəviyyat tərəfini insanlara təbliğ etmək lazımdır. Məsələn, qurban bayramında insanlara göydən qoçun düşdüyünü yox, İbrahim peyğəmbərin bu əhvalatla tanrıya verilən insan qurbanını heyvanla əvəz etməsindən danışmalıyıq. İbrahimə qədər yaraşıqlı, sağlam oğlanları, gözəl, bakirə qızları tanrılara qurban kəsirdilər. İbrahim peyğəmbərin qoç əhvalatından sonra bu qurbanlıq adamları sağlam, cavan heyvanlar əvəzlədi. İsa isə heyvanın da qurban kəsilməsini yığışdırdı. Qurban kəsmək üçün məbədə gətirdiyi öz quzusunu qoltuğuna vurub qaçdı. Bax dinin bu xeyirxah, humanist tərəflərini izah etmək lazımdır insanlara. Bəzən deyirlər ki, din özü-özlüyündə bir mənəviyyatdır. Cəfəng sözdür. Elə ateist ola bilər ki, mənəviyyatına baxıb ətəyində namaz qılarsan, elə dindar ola bilər ki, mənəviyyatını görüb qıldığın namazdan üz döndərərsən. Alman filosofu Ogüst Komt deyirdi ki, hər bir cəmiyyət üç mərhələdən keçir; teoloji, metafizik və pozitivist mərhələ. Teoloji mərhələdə hər şeyin səbəbi allahdır, metafizik mərhələdə allah öz funksionallığını miflərlə bölüşür. Pozitivist mərhələdə elm önə çıxır. Tarixi prosesin axarını cəmiyyətin bu mərhələlərdən hansında olduğu müəyyən edir. Teoloji mərhələdə ilişib qalan bir cəmiyyətdə pozitivist bir düşüncənin daş-qalaq olunması təbii qarşılanmalıdır.
– Dinə münasibətini bildim. Bəs Allahın varlığı?
– Bir dinində bəndələrinə qurban kəsdirən, o biri dinində qurbandan imtina edən, bir dinində insan surətinin çəkilməsini qadağa edən, digərində kilsələrini insan surətləri ilə bəzəyən, bir dinində öz mollasına dörd arvad almağa icazə verən, o biri dinində öz rahibinə bir arvadı da çox görən, işığın milyon illərlə qət edə biləcəyi məsafələri yaradan, eyni zamanda ərəb kişisinə “arvad sözünə baxmayanda sal onu şillə-təpiyin altına” deyən ilahi bir gücün varlığına necə inana bilərəm? Mənim üçün Allah linqivistik anlayışdı. Dilin yaratdığı bir obrazdır, linqvistik bir rəngdir. Dindəki allah daha çox antipsixotik preparatdır. Mənə tez-tez şablon bir mesaj göndərirlər ki, təyyarədə ateist olmur. Halbuki təyyarədə heç tanrı da olmur, qəza baş verdisə hamı ölür. Mən dindəki deyil, dildəki allahın adamıyam və bu linqvistik-mistik rəngdən bədii təsvirlərimdə yeri gələndə istifadə edirəm. “Dünyanı Tanrı yaradıb” deməklə insanın intellektual axtarış potensialını sıfırlayırıq. Tanrının varlığı sualların yoxluğuna səbəb olur. Beyin daim varlıq haqqında sual verməlidir. Tanrının varlığı bu sualların qarşısını alır. İnsanoğlu tanrı cavabı ilə kifayətlənsəydi mədəniyyət yarada bilməzdi. Yaradıcı adamlar xüsusilə suallarla düşünməlidir. Əsər yaratmaq sual yaratmaqdır. Daim hansısa suallara cavab axtarmaqdır. Məsələn, Kafka fərd və sistem arasındakı metafizik münasibətlərin sirrini axtarırdı. Ramiz Rövşən, az qala, bütün şeirlərində ölümün gizəmini araşdırır, onun mənasını, mənasızlığına axtarır və s.
– Son romanın olan “Hərflərin Vahiməsi”ndə sistem və fərd arasındakı problemləri araşdırmısan?
– Mən romanımda bir qədər lokal yazmağa cəhd etmişəm bu mövzunu. Kafkadan fərqli olaraq milli olanı dünyəviləşdirməmişəm, dünyəvi olanı milliləşdirməyə cəhd etmişəm. Dünyada bu mövzuda çox əsər yazılıb. Özümü Kafka ilə müqayisə etmirəm (gülür). Hə, qayıdaq suala. Səhv etmirəmsə, Freyd deyirdi ki, bir insan illuziya ilə yaşayanda ona dəli deyirlər, amma çoxluq bir iluziyya ilə yaşayanda bu olur din. Azərbaycanda dəfələrlə həccə gedən varlı adamlar var, yanıbalalı şeytana daş atmaqla allahı Qiyamət günü fakt qarşısında qoymaq istəyirlər. Gedib desən ki, xalqımızın tarix səhnəsindən silinməsi dinimizin deyil, dilimizin ölümü ilə reallaşacaq, pulu dinimizin deyil, dilimizin çiçəklənməsinə xərcləmək lazımdır, heç nə anlamayacaq. Bu gün Azərbaycan xalqının din təhlükəsi yoxdur, dil təhlükəsi var. Dilimiz yaxın gələcəyin “ölü dil”lərindən biri olmaq təhlükəsi ilə üz-üzədir. Dilimiz öləndən sonra milli kimliyimizi heç bir din, heç bir allah qoruya bilməyəcək.
– Hər iki romanında bədii mətnlə paralel olaraq müəyyən hadisələrin tarixi və fəlsəfəsi açıqlanır. Bu da janr içində parçalanmaya gətirib çıxarır. Bu cür romanlar esse-roman kimi təqdim olunur. Sənin romanların bu baxımdan mənə Milan Kunderanın romanlarını xatırladır. Yəni mən öz müşahidələrimdən yola çıxıb deyirəm bunu.
– Tamamilə doğru müşahidədir. Özümü Kundera ilə müqayisə etmək yekəxanalığından uzağam. Sizin esse-roman dediyiniz, Kunderanın dilində polifonik, çoxsəsli roman adlanır. Çoxsəsli roman adından da göründüyü kimi mətndə hər şeyin öz dilinin, öz səsinin olduğu romandır. Məsələn, mənim “Hərflərin Vahiməsi” romanımda bütün əşyalar insanla danışır; divardakı portret, masanın üstündəki çörək və s. Buna görə də Kundera ilə bənzərliyim ola bilər. Həm də biz ikimiz də (artıq Kunderanı özümlə selfiləşdirdim) post-sovet ölkəsinin yazıçısıyıq. Bizi bir-birimizə bənzədən həm də ölkələrimizin taleyinin bir-birinə oxşarlığıdır, 1968-ci ildə Praqada olan hadisələrlə 1990-cı ildə Bakıda baş verən (20 yanvar qırğınları) hadisələrin oxşarlığıdır. Azərbaycan ədəbiyyatını bayağılaşdıran sovet ədəbi şablonları bir zamanlar çex ədəbiyyatını da bürümüşdü. O ki qaldı janra. Elə mövzular var ki, onları bədii dilin rəngləri ilə yazmaq qaradərili bir qadının saçını sarı rəngə boyamaq kimi eybəcər görsənir. Məsələn, Şərif Ağayarın müharibə mövzusundakı bir romanını oxuyanda ona yazdım ki, bu romanın dili adamı müharibəyə aşiq edir. Umberto Eko Hüqo haqqında yazdığı essedə deyir ki, Axillesdən romantizmə qədər ədəbiyyat gözəl olanı təsvir edirdi, romantizmlə eybəcər olanın təsviri dövrü başladı, Quinplen, Qvazemoda kimi obrazlar yarandı. Mənim düşüncəmə görə, eybəcərin, yəni məsələn, müharibənin öz dili var, yazıcı əvvəlcə yazdığı mövzunun dilini kəşf etməlidir. Məsələn, Azərbaycan dilində seks səhnəsini təsvir etmək üçün heç bir potensial yoxdur. Çünki bu dil vaginası və penisi olmayan bir kişi və bir qadının, Leyli və Məcnunun dilidir. Azərbaycan dilində qovuşmaq it zülmüdür, ayrılmaq isə “hop” deyib hoppanmaq qədər asandır. Dilimizin bu enerjisi həyatımıza da yansıyır. Mən “Tarix və Tale” romanımı dilimizin bir neçə qatında yazmışam; əsasən də tariximizin və taleyimizin öz dillərində. Əlbəttə, mən tarixin özünün bədii həllini yarada bilərdim, tutalım, İsmayıl Şıxlı kimi. Amma bilərəkdən bundan imtina etdim, kinomatroqrafik bir üslub seçdim. Tarixi tarixin öz faktoloji dili ilə ədəbi mətnə gətirməyə girişdim. Bu dil mənə romanda ərəb istilası ilə sovet işğalçılığının müqayisəsini aparanda geniş imkanlar verdi. Ərəblərin hədəfi Azərbaycanda fərdləri, rusların hədəfi ailələri qazanmaq idi. Buna görə də ictimai itaətkarlıq yaratmaq üçün ərəblər fərdi, ruslar ailəni cəzalandırırdılar. Günahının bədəlini kafir azərbaycanlı ərəblərə öz canı ilə ödəyirdi, ruslar isə pantürkist azərbaycanlını ailəsi qarışıq məhv edirdilər. İndi gəl bu tarixi dəhşətləri Vaqifin şirin dilində yaz görüm necə yazırsan!
– “Hərflərin Vahiməsi” romanı sanki diqqət görmədi. İlk romanın kimi müzakirə olunmadı...
– Mövcud ədəbi mühitimizin diqqətini cəlb etmək mənə maraqsızdır. Çünki bu mühit müasir ədəbi-mədəni dəyərlərdən çox uzaqdadır. Məsələn, ədəbi tənqidimiz diqqət mərkəzinə aldığı romanda yenilik yox, ənənəvilik axtarır. Gənc romançı romanı elə yazmalıdır ki, tənqidçi bu roman haqqında yazanda minimum Anarın, Elçinin, Əkrəm Əylislinin adını çəkə bilsin. Mütləq sənin əsərdə Molla Nəsrəddin kimi cızıqdan kənara çıxarmağa cürət etdiyin ayağını aparıb özündən əvvəlki bir şablonun ayağına bağlamalıdırlar. Azərbaycanda sənət mühitində müəllifi iki halda səmimi-qəlbdən tərifləyirlər, ya öləndə, ya da ölü doğulanda. Bundan sonra yüz il də “Hərflərin vahiməsi” haqqında danışılmasa vecimə də deyil. Fikrimcə, bir yazıcı, bir şair əsərini qoltuğuna vurub özünü harasa dürtməməlidir. Əsər öz taleyini gərək özü müəyyən etsin. Sən dəyərsiz olandan dəyər yarada bilməzsən. Dəyər olanı da dəyər olmaqdan məhrum etmək mümkünsüzdür. Ortada Rafiq Tağı nümunəsi var. Mən 2000-ci ildən ədəbi mühitdəyəm, bu günə kimi yazılarıma görə ölkəmdə bir dənə də olsun mükafat almamışam. Çünki özümü nəinki kimlərinsə gözünə, heç öz yazılarımın, kitablarımın da böyrünə dürtməyi sevmirəm. Bir misal deyim, Şahbaz Xuduoğluna, sadəcə, mesaj kimi yazdığım “Axşamçağı” şeirim Şahbaz bəyin məndən xəbərsiz təqdimatı ilə dillər əzbəri oldu, oxumayan, paylaşmayan qalmadı. Bəlkə də, indi çox adam heç o şeiri mənim yazdığımı bilmir. Çünki mən heç vaxt özümü o şeirin populyarlığına şərik etməmişəm. Bu yaxınlarda “Buludxan” şerimin səsi ABŞ-dan gəldi, sadəcə, dinlədim və unutdum. Müəllif həmişə öz əsərlərinə münasibətdə ölü kimi davranmağı bacarmalıdır.
– Bizim ədəbi nəsillə sizin ədəbi nəsil arasındakı fərq nədir?
– Bizdə doğulan ümidlərin sizə ölüsü gəlib çatdı. Bizim böyük ümidlərimiz var idi, sovet tör-töküntüləri hamısını öldürdülər. O ümidlərdən sizə heç nə qalmadı.
– Niyə?
– Çünki milli şüurumuzda XX əsrin əvvəlləri ilə XXI əsrin əvvəlləri arasında heç bir fərq olmadı. Neft bumu, XX əsrdə Azərbaycanda hansı mədəni-ictimai vəziyyəti yaratmışdısa, eynisi XXI əsrdə də baş verdi. XXI əsrin Üzeyir Hacıbəyovu öz sələfinə üz tutduğu, qayıtdığı kimi, XXI əsrin Qoçu Əsgərləri, Məşədi İbadları da öz sələflərinin düşüncəsinə qayıtdılar. Bu gün küçədə baxırsan ki, bir azərbaycanlı texnologiya çağının ən mükəmməl 150 min manatlıq avtomobilini sürür, içindən isə “iki dənə ceyran götürək dənizə gedək” meyxanası eşidilir. 150 min manatlıq imkanı var, 150 qram beyni, zövqü yoxdu. Elitamız o vaxt da bu gündə idi, indi də. Nə vaxt ki, Azərbaycan elitasının zövqünü, beynini toyxana müğənnilərinin tingirəsi deyil, ciddi sənət adamlarının düşüncəsi formalaşdıracaq, onda da inkişaf olacaq. Bu gün istedadlar çoxdu, amma dəstək yoxdu. Sərvətlər mədəniyyətə deyil, gödəniyyətə xərclənir. O gün İlham Əzizin “Şimşəkdən sonra” kitabını oxudum. Sanki, azərbaycanlı Mopassanın novellalarını oxudum. İndi gəl Mopassanın kim olduğunu dənizə iki dənə ceyran aparmaq üçün telekanal açan neftxudamıza başa sal…
Foto: Orxan Kərimov
