Kulis.az Qismətin "Fərdiyyətçiliyin ədəbiyyatdakı kökləri" yazısını təqdim edir.
İngilis ədəbiyyatşünas və tənqidçi Yan Vatın “Çağdaş fərdiyyətçiliyin mifləri” çox sevdiyim, dönə-dönə oxuduğum kitablardan biridir. Bu kitabda müəllif dörd məşhur ədəbi personaj vasitəsilə fərdiyyətçiliyin mifləşmiş obrazlarına nəzər salır. Seçdiyi personajların hamısı XVI-XVIII əsrlərdə yaradılmış ədəbi qəhrəmanlardır. Yan Vatın seçdikləri bunlardır: “Faust” (1587), “Don Kixot” (1605), “Don Juan” (1620) və “Robinzon Kruzo” (1719). Göründüyü kimi, dördü də konkret insan adıyla olan əsərlər seçilib. Yan Vata görə, bu dörd ədəbi personaj oxuna-oxuna, özlərindən sonrakı yazıçılar, tənqidçilər tərəfindən şərh oluna-oluna çağdaş fərdiyyətçiliyin, eləcə də, sekulyar miflərə çevriliblər.
Yan Vat yazır ki, bu dörd personajın heç biri evli deyil, qadınlarla münasibətləri mürəkkəbdir, hamısının qəribə yoldaşı, nökəri, dostu var: Faust-Mefistofel, Don Kixot-Sanço Panza, Don Juan-Katalinyon, Robinzon-Cümə.
Bu dörd personajın hər biri azadlığa, fərdi kimliyə canatımın bir üzünü təmsil edir, təxminən, ümumiləşdirsək: Faust – bilgi, həqiqət axtarışı, Don Kixot – ideala canatım, Don Juan – arzu, cinsi istək, seksual azadlıq, Robinzon Kruzo – fərdi təşəbbüskarlıq, liberalizm, sərbəst bazar münasibətləri.
Yan Vat yazır ki, mən kitabın sərlövhəsindəki mif sözünü hansısa ictimai kataklizm baş verəndə yayılan şayiə mənasında (məsələn, neft qurtaracaq) işlətmirəm. Mif bir anlayış kimi artıq dünyanın hər yerində keçərliliyi olan, kollektiv təhtəlşüurun malına çevrilmiş inancdır.
Müəllif yazır ki, bu dörd personajın hər biri öz kimliklərini özləri quran, inşa edən qəhrəmanlardır; onlar özlərini dini rəvayətlərə, dastanlara əsasən formalaşdıran köhnə epoxanın insanından tamam fərqlidirlər – individualdırlar, özlərinin öz yolu var, öz ideallarını hər şeydən üstün tuturlar.
Ləzzətlə oxunan bu kitab böyük bir ədəbiyyatşünasın dönə-dönə oxuduğumuz kitablara tamam fərqli, yeni baxış bucaqları təklif etdiyi, eyni zamanda, təhlilə çəkdiyi əsərlərin tematik tarixiylə bağlı zəngin informasiyalar verdiyi bənzərsiz mənbədir.
Bir gün ana dilimizə tərcümə olunması diləyi ilə!
