Cummings XX əsrin ən bənzərsiz, novator və mübahisəli şairlərindəndir. Şeirlərində çoxluğun, kütlənin dar düşüncəliliyini rədd edərək, fərdləri, erotizmi təqdir və tərənnüm etmişdir. Kütlə psixologiyası, konformizm və yekəxanalıq onun əsas tənqid hədəfi idi.
Cummings şairliyi ilə yanaşı, həm də tanınan rəssam, kubizm və futurizm kimi sənət cərəyanlarının izləyicisi idi. Cummingsin vizual sənətlərə olan hədsiz marağı, onu qeyri-ənənəvi tipoqrafiya, durğu işarələrini alt-üst etmə, məsəllərlə danışma, misra bölmə, qeyri-konstruktiv cümlə quruluşu, gözlənilməz yerdə böyük hərfdən istifadə etmək kimi texniki eksperimentlərə meylləndirmişdi.
Edvard Estlin Cummings 1894-ci ildə Kembric, Massaçusetsdə dünyaya gəlib. Atası Harvardda sosiologiya professoru və tanınmış Uniterian kilsəsinin rahibi idi. Cummingsin uşaq yaşlarından şeirə və sənətə olan marağına valideynləri dəstək oldular. Xüsusilə anası onun Longfellou kimi bir şair olmasını arzulayırdı. Cummings 1911-15-ci illər arasında Harvardda ədəbiyyat təhsili aldı. Universitet jurnalında aktiv iştirak etdi. S. Foster Damon və John Dos Passosla dost oldu, sonra avanqard sənətlə, modernizm və kubizmlə tanış oldu. Gertrude Stein, Ezra Pound, Amy Lowel və Pablo Pikassolu modernizmə təriflər yazdı. Modernist, kubist metodları şeirlərdə istifadə etdi.
İlk şeirləri 1917-ci ildə “Səkkiz Harvard şeiri” antologiyasında çap edildi. Bu şeirlərdə ilk dəfə “mən” (i) sözünü kiçik hərflə yazdı; bu, təvazökarlığı, həm də fərdin bircəcikliyini təmsil edir.
Cummingsin şeirlərinin oxunması və anlaşılması asan deyil. Tənqidçi Jennifer Sauvey onun şeirləri haqqında belə yazır: “Şeir deyiləndə adamın ağlına imaj, obraz, qafiyə, ölçü və formal dil gəlir. Amma Cummingsdən söhbət gedəndə, bunların hamısını unutmalısız. Cummings bunların hamısından qaçır. Heyf ki, çoxlarının Cummings haqqında bilgisi onunla ancaq bəzi sözləri gözlənilməz şəkildə böyük hərflə yazmağı ilə məhdudlaşır. Halbuki onun şeirlərindəki alt mənalar, həcvləri, dəqiq müşahidələri və usta söz seçimləri həmişə göz ardı edilir.”
Cummings şeir fəlsəfəsini belə izah etmək olar: “Şeir qulaq üçün olduğu qədər, həm də göz üçündür.”
Barbara Vatson onun haqqında belə deyir: “Böyümək və riskə getmək onun anarxist azadlığının əsas prinsipləridir. Mütləqin, mükəmməlin, elmi dəqiqliyin güvənliliyi çox vaxt lazımlı ola bilər, amma yenə də sevilməz... Cummingsin şeirləri də bu nəzəriyyəyə uyğundur. İdeal şəraitdə riskə getməyin örnəkləridir onun şeirləri. Şansını yoxlamaq cəsarətinə sahibdir, üstəlik bunu istəyərək və ləzzətlə, həm də özgəsi üçün yox, yalnız özü üçün edir. Həmişə qələbə qazanmaya bilər, amma bir dəfə qazansa, bu, bütün uğursuzluqlarına bədəldir, gülünc görünmək bahasına...”
Tərcüməçidən
“Lalələr və bacalar” kitabından.
Nəğmələr IV.
Barmaqların hər şeyin tumurcuğunu
cücərdər.
saçların çox vaxt sevgi saatları:
elə hamardı ki
nəğmə oxuyar, deyər
(sevgi bir günlük olsa da)
qorxma, heyrətamizliyimiz davam edəcək.
bəmbəyaz ayaqların gəzişməkdə tak-tukla
Daim –
öpüşmə oyunundadır nəmli gözlərin,
belə ki, əcaibliyi çox şey
söyləyər, cəh-cəh vurar
(sevgi bir günlük olsa da)
sən hansı qıza çiçəklər gətirirsən?
Sənin dodaqların olmaq bir şeydir dadlı
və balaca.
Ölüm, Səni istək ötəsi zənginlik sayıram
budursa tutduğun,
başqasını qaçırarsan.
(sevgi bir günlük olsa da
və həyat heç bir şey, öpüşməyi kəsməməli).
Oriental I
söylədim sənə
bir təbəssümlə və sən
cavablamadın
ağzın sanki
qıpqırmızı musiqi simi
Bura gəl
Ey sən, bir təbəssüm deyilmi həyat?
söylədim sənə bir
nəğməylə və sən
qulaq asmadın heç
gözlərin ilahi sükutun
vazası kimidi
Bura gəl
Ey sən, bir nəğmə deyilmi həyat?
söylədim
sənə ruhumla və
sən maraqlanmadın heç
üzün sanki xəyal qapanıb
təmiz qoxularla
Bura gəl
Ey sən, sevgi deyilmi həyat?
söyləyirəm
sənə bir qılıncla
və sən susqunsan
köksün sanki bir türbə
çiçəklərdən daha yumuşaq
Bura gəl
Ey sən, ölüm deyilmi sevgi?
“Yox, təşəkkür” kitabından.
16.
yoxlaya bilərəmmi dedi kişi
(“qışqıraram dedi qadın
yalnız bircə dəfə dedi kişi)
əyləncəli olar dedi qadın
(toxuna bilərəmmi dedi kişi
nə qədər dedi qadın
bir xeyli dedi kişi)
nədən olmasın dedi qadın
(haydı gedək dedi kişi
çox uzağa yox dedi qadın
çox uzaq nədir ki dedi kişi
olduğun yer dedi qadın)
qala bilərəmmi dedi kişi
(necə yəni dedi qadın
bax belə dedi kişi
öpsən əgər dedi qadın
tərpənə bilərəmmi dedi kişi
sevgi budurmu dedi qadın)
istəyin varsa dedi kişi
(amma cazibədarsan dedi qadın
amma həyat budur dedi kişi
amma arvadın dedi qadın
indi dedi kişi)
ah dedi qadın
zirvədəydim dedi kişi
qəti dayanma dedi qadın
yox xeyr dedi kişi)
yavaşca irəlilə dedi qadın
gəldinmi? dedi kişi
hmmm dedi qadın
ilahisən! dedi kişi
(sən Mənimsən dedi qadın)
