Bu gün məşhur rus yazıçı Andrey Platonovun doğumunun 125 ili tamam olur.
Kulis.az bu münasibətlə onun "Vətən sevgisi, yaxud sərçənin səyahəti" hekayəsini Nəriman Əbdürrəhmanlının tərcüməsində təqdim edir.
VƏTƏN SEVGİSİ
YAXUD
SƏRÇƏNİN SƏYAHƏTİ
(nağılvari əhvalat)
Qoca skripkaçı Puşkin heykəlinin dibində çalmağı sevirdi. Heykəl Moskvada, Tver bulvarının başlanğıcında qoyulub, üzərində şeirlər yazılıb, dörd tərəfdən də ona doğru mərmər pillələr dikəlir. Qoca çalğıçı həmin pillələrlə lap pyedestalın yanına qalxıb üzünü bulvara, uzaq Nikita darvazalarına doğru çevirir, kamanı skripkanın simlərinə toxundururdu. Heykəlin yanında dərhal uşaqlar, yoldan ötüb-keçənlər, yerli köşkdən qəzet oxuyanlar yığışırdılar - hamısı da dinməzcə çalğını gözləyirdi, çünki musiqi adamlara təskinlik verir, onlara xoşbəxtlik, gözəl həyat vəd eləyir. Çalğıçı skripkasının qabını heykəlin qarşısında yerə qoyurdu; qab örtülüydü, içində acan vaxt yemək üçün bir parça qara çörək və alma vardı.
Adətən, qoca skripka çalmağa axşama yaxın, şər yenicə qarışanda gəlirdi. Onun musiqisindən ötrü dünyada sakitlik, qaranlıq olması çox faydalıydı. Qocalığının faciəsindən xəbəri yox idi, çünki dövlətdən pensiya alır, doyunca yeyirdi. Amma insanlara heç bir xeyir vermədiyi barədə fikir onu darıxdırır, buna görə də skripka çalmaq üçün bulvara könüllü gəlirdi. Orda skripkasının səsləri açıq havada, toranlıqda səslənir, heç olmasa, hərdənbir ali, gözəl həyatla yaşamağa səsləyən zərif, fədakar qüvvəylə təsirləndirib, insan qəlbinin dərinliklərinə çatırdı. Bəzi dinləyiciləri qocaya vermək üçün pul çıxarır, ancaq onu hara qoyacaqlarını bilmirdilər: skripkanın qabı örtülüydü, musiqiçinin özüsə abidənin yuxarısında, demək olar, Puşkinlə yanaşı dururdu. Buna görə də adamlar qrivennikləri (1) və qəpikləri qabın qapağı üstünə qoyurdular. Amma qoca öz ehtiyacını musiqi sənətinin hesabına ödəmək istəmir, skripkanı qabına qoyub, üstündəki pulları dəyərinə baxmadan yerə tökürdü. O, evə gec, bəzən artıq gecəyarı olanda, camaat seyrələndə, yalnız təsadüfi tənha bir adam musiqisinə qulaq asıb gedəndən sonra yollanırdı. Amma qoca bir adam üçün də çala bilərdi, dinləyici qaranlıqda öz-özünə ağlayıb uzaqlaşanacan əsəri axıracan ifa eləyərdi.
Bəlkə də, onun indi mahnı sənətilə təzələnmiş məhrəm dərdi vardı, bəlkə də, düzgün yaşamadığına görə, vicdanı incidirdi, ya da sadəcə, şərab içmişdi...
Payızın axırında qoca, adətən, bir az aralıda yerə qoyulmuş qabın üstünə sərçə qonduğunu gördü. Çalğıçı quşun hələ yatmadığından, hətta axşam qaranlığında özünə yem axtarmaqla məşğul olduğundan təəccübləndi. Düzdü, indi gün ərzində yem tapmaq çətindi, bütün ağaclar qış yuxusuna gedib, həşəratlar ölüb, şəhərin torpağı çılpaq, acdı, çünki atlar tək-tük keçir, dalandarlar da dərhal arxalarınca peyini yığışdırırlar. Doğrudan da, payızda-qışda sərçəlar harda yem tapsınlar? Axı şəhərdə külək də zəifdi, evlər arasında hava seyrəkdi - yorğun qanadları sərçəni saxlamır, buna görə də həmişə onları yelləməli, çalışmalı olur.
Sərçə qapağın üstünü axtarıb özü üçün yararlı bir şey tapmadı. Buna görə də ayaqlarıyla dəmir pulları tərpətdi, aralarından dimdiyilə ən xırdasını götürdü, pulla birgə harasa uçub getdi. Deməli, o, əbəs yerə gəlməyib, heç olmasa, bir şey götürdü! Qoy dolansın, o da yaşamalıdı.
O biri gün qoca çalğıçı qabın qapağını açıq qoydu ki, dünənki sərçə gəlsə, içindəki çörəyin yumşaq yerindən dimdikləyə bilsin. Amma sərçə gəlmədi, yəqin, başqa yerdə yeyib doymuş, qəpiklərsə heç işinə yaramamışdı.
Bununla belə, qoca sərçəni səbirlə gözləyirdi. Nəhayət, dördüncü həftə onu yenə gördü. Sərçə maneəyə rast gəlmədən qabdakı çörəyin üstünə qondu, hazır qidanı işgüzarcasına dimdikləməyə başladı. Çalğıçı abidənin dibindən enib qaba yaxınlaşdı, balaca quşu sakitcə nəzərdən keçirdi. Sərçənin pırtlaşıq tükü, iri başı vardı, lələklərinin çoxu ağarmışdı; hərdənbir düşməni-dostu dəqiq görmək üçün sayıq-sayıq ətrafa baxırdı. Çalğıçı onun sakit, ağıllı baxışlarından təəccübləndi. Deyəsən, sərçə çox qoca, yaxud bədbəxt idi, çünki artıq dərd, faciə, uzunömürlülük sayəsində böyük ağıl sahibi oluşdu.
Bir neçə gün idi ki, sərçə bulvara gəlmirdi; bu müddətdə tərtəmiz qar yağdı, şaxta oldu. Qoca hər gün ora getməzdən qabaq qabın içinə yumşaq isti çörək ovurdu. Heykəlin hündür yerində dayanıb, zərif havalar çala-çala daim baxışlarıyla açıq qaba, yaxın cığırlara, yayda açan, indi solmuş gül kollarına göz qoyurdu. Çalğıçı sərçəni gözləyir, onun qüssəsini çəkirdi: görəsən, hara qonub qızınır, soyuq qarda nə yeyir? Puşkin heykəlinin ətrafındakı fənərlər sakit, gur işıq saçırdı, elektrik işığının nurlandırdığı gözəl geyinmiş adamlar abidənin yanından astaca ötüb, vacib, sevimli işlərinin dalınca gedirdilər. Qoca indi hardasa olan, soyuqdan donan balaca, çalışqan quşdan ötrü miskin kədər hissini qəlbində gizlədib ifasına davam eləyirdi.
Amma beş gün də ötdü, sərçə Puşkin heykəlinin yanına gəlmədi. Qoca skripkaçı hələ də ondan ötrü içində ovulmuş çörək olan qabı açıq saxlayırdı, artıq musiqiçinin hissləri də intizardan yoruldu, sərçənı unutmağa başladı. Qoca şəxsi həyatında çox şeyləri tamam-kamal yaddan çıxarmalı olmuşdu. O, daha çörək ovmaqdan əl çəkdi, indi qabdakı çörək bütöv olur, yalnız qapağını açıq qoyurdu.
***
Bir dəfə qışın ortasında, gecəyarısına yaxın çovğun başlandı. Qoca, axırıncı haray kimi, Şubertin “Qış yolu” nəğməsini ifa eləyib, sonrasa dincəlmək üçün getmək istəyirdi. Həmin məqamda küləyin və qarın ortasından tanış ahıl sərçə peyda oldu. O incə, zəif pəncələriylə qarın üzərinə endi; sonra bütün cismi çovğunda əsə-əsə, amma ona etinasız halda, cəsarətlə qabın ətrafında bir qədər gəzişdi, sonra uçub içinə qondu. Orda sərçə, az qala, isti çörəyin içinə girib dimdikləməyə başladı. Uzun müddət, az qala, düz yarım saat yedi; artıq külək qabın içindəkini, demək olar, yerə səpələmişdi, sərçə də yemi tapmağa çalışa-çalışa hələ də qarın içində eşələnirdi. Deməli, uzun müddət tab gətirmək üçün yeyirdi. Qoca əlində skripka və kaman qaba yaxınlaşdı, sərçə qabdan əl çəkənəcən çovğunun qabağında uzun müddət gözlədi. Nəhayət, quş çıxdı, özünü kiçik qar çalasına boşaltdı, qısaca nəsə qarıldadı, gücünü əbəs yerə sərf eləməmək üçün soyuq küləkdə uçmaq istəməyib, yeriyə-yeriyə gecələmə yerinə getdi.
Sonrakı axşam elə həmin sərçə yenə Puşkin heykəlinin yanına gəldi; dərhal da qabın içinə qonub çörəyi dimdikləməyə başladı. Qoca heykəlin ayağı altından ona baxır, skripkasını çalır, qəlbində xeyirxahlıq hiss eləyirdi. Bu axşam hava, elə bil, dünənki zəhlətökən küləkdən sonra yorulub sakitləşmişdi. Sərçə doydu, qabdan çıxıb havaya qalxdı və qısa nəğməsini oxudu...
Səhər hava uzun müddət işıqlaşmadı. Pensiyaçı-çalğıçı otağında oyanıb, eşikdə çovğunun uğultusunu eşitdi. Şaxtadan bərkimiş qar döngədə cövlan eləyir, gündüz işığının qabağını kəsirdi. Hələ gecə qaranlığında pəncərə şüşələrinə donmuş meşələr, sehrli ölkənin çiçəkləri həkk olunmuşdu. Qoca təbiətin bu ilhamlı oyununa tamaşa eləməyə başladı, elə bil, təbiət də insan və musiqi kimi, misilsiz xoşbəxtliyin intizarını çəkirdi.
Bu gün artıq skripka çalmaq üçün Tver bulvarına getmək lazım gəlməyəcək. Bu gün çovğun oxuyur, skripkanın səsisə çox zəif olacaq. Bununla belə, qoca axşama yaxın paltosunu geyindi, başını-boynunu şalla bürüdü, cibinə bir parça çörək qoyub bayıra çıxdı. O, çətinliklə, şiddətlənmiş şaxtadan-küləkdən nəfəsi tutula-tutula öz döngəsilə Tver bulvarına doğru getdi. Bulvarda kimsə yox idi, ağacların buz bağlamış budaqları cırıldayır, abidənin özü də üstünə çırpılan qardan heysiz-heysiz xışıldayırdı. Qoca çörək parçasını heykəlin pillələrinə qoymaq istəyirdi, amma gördü ki, bunun xeyri yoxdu: çovğun dərhal süpürüb aparacaq, qar da üstünü örtəcəkdi. Bununla belə, çalğıçı gətirdiyi çörəyi pillələrin üstünə qoyub onun çovğun burulğanında necə yox olduğunu gördü.
Axşam çalğıçı evdə tək oturmuşdu; skripka çalırdı, amma qulaq asacaq bir adam yox idi, melodiya da otağın boşluğunda xoşagəlməz səs çıxarır, yalnız skripkaçının qəlbinə təsir göstərir, bu da bəs eləmirdi, deyəsən, qəlbi ahıllığı üzündən kasadlaşmışdı. Bayırda çovğun davam eləyirdi, yəqin, indi sərçələrin halı pis idi. Qoca pəncərəyə yaxınlaşıb donmuş şüşə arxasından çovğunun uğultusunu dinləməyə başladı. Doğrudanmı, ahıl sərçə qabdakı çörəyi yemək üçün indi də Puşkinin heykəlinin yanına uçub gəlməkdən qorxmur?
***
Ahıl sərçə qar tufanından qorxmadı. Amma o Tver bulvarına uçmadı, yeriyə-yeriyə getdi, çünki aşağıda bir qədər sakitlik idi, qarın çökəkliklərində, rast gəlinən cürbəcür şeylər arasında gizlənmək olardı.
Sərçə Puşkin heykəlinin ətrafında hər tərəfi diqqətlə axtardı, hətta həmişə içində çörək olan açıq qabın durduğu yerdə qarı ayaqlarıyla eşələdi. Bir neçə dəfə külək tutmayan tərəfdən heykəlin çılpaq, silib-süpürülmüş pilləsinə uçmağa cəhd elədi ki, görsün, çovğun ora ovuntu, yaxud köhnə toxumlar - onları tutub udmaq olardı - gətirib, ya yox. Amma qarın üstündən qopan kimi, çovğun onu dərhal ağzına alır, ağacın budağına, yaxud tramvay xəttinə dəyənəcən aparır, sərçə də tələm-tələsik yerə düşür, qızınmaq, dincəlmək üçün qarın içinə girirdi. O qarda dərin çuxur qazdı, orda büzüşüb mürgülədi: kaş, donub ölməyəydi, çünki çovğun nə vaxtsa dinəcək. Bununla belə, sərçə ehtiyatla, sərvaxt yuxuda çovğuna fikir verə-verə yatırdı. Yuxunun və gecənin yarısında sezdi ki, içində yatdığı qar topası onunla birgə sürüşdü, sonra da bütün ətrafındakı qar uçub dağıldı, çovğunun ağuşunda tək qaldı.
Sərçə ucsuz-bucaqsız, bomboş hündürlüyə qalxıb uzağa uçdu. Burda qar belə yox idi, yalnız yalxı, sıxılı gücündən şiddətlənimiş çılpaq külək vardı. Fikirləşdi ki, daha da büzüşüb yatsa, yaxşı olar, beləcə də çovğunun ağuşunda yuxuya getdi.
Sərçə yuxusunu alıb oyandı, amma çovğun onu hələ də aparırdı. Artıq çovğunun ağuşunda qalmağa az-çoz öyrəşmiş, hətta indi yaşamaq ondan ötrü daha asan olmuşdu, çünki bədəninin ağırlığını hiss eləmirdi, nə yerimək, nə uçmaq, nə də nəyinsə qayğısını çəkmək lazım gəlirdi. Sərçə toranlığın içindən çovğuna nəzər saldı - indi günün hansı vaxtı, gündüz, yoxsa gecə olduğunu bilmək istəyirdi. Amma qatı toranlıq işığı, yaxud qaranlığı görməyinə vermədi, buna görə də, heç olmasa, öz içindəki istini qorumağa çalışa-çalışa - lələkləri və dərisi soyusa olar - yenə büzüşüb yuxuya getdi.
İkinci dəfə yuxuya gedəndə çovğun sərçəni hələ də aparırdı. O artıq çovğuna alışmağa başlamışdı, yalnız qidayla bağlı qayğıların məngənəsindəydi. Sərçə indi soyuğu duymurdu, amma isti də deyildi, toranlıqda, bomboş hava axınında titrəyirdi. O çovğun ötüb-keçənəcən olub-keçənləri dərk eləməməyə çalışmamaq qərarına gəlib təzədən büzüşdü.
Sərçə yerdə, dinc və ilıq sükut içində oyandı. O iri yaşıl otun yarpaqları üzərindəydi. Naməlum, gözəgörünməz quşlar uzun-uzadı, cingiltili nəğmələr oxuyurdular, buna görə də təəccüblənib bir müddət dinlədi. Çovğunda çirklənmiş silib-təmizlədi, sonra yem axtarmağa getdi.
Yəqin ki, burda əbədi yay idi, buna görə də bol yem vardı. Demək olar, hər bir otun üstündə meyvə gözə dəyirdi. Yarpaqlar arasındakı gövdədə ya dənli sünbül, ya xırda, dadlı toxumları olan incə zoğlar, ya da iri şirəli meyvələr vardı. Sərçə bütün günü usanana, iyrənənəcən dənləndi; sonra özünə gəlib dənləməkdən əl çəkdi, amma bir qədər də yeyə bilərdi.
O gecə otların gövdələri üstündə yatıb səhər tezdən yenə dənlənməyə başladı. Amma bu dəfə az yedi. Dünən əməlli-başlı ac olduğundan, qidanın dadını hiss eləməmişdi, bu günsə otların, kolların bütün meyvələrinin həddən artıq şirin, ya da acı olduğunu sezdi. Əvəzində meyvələrdə qatı, demək olar, məstedici piy şəklində çoxlu şirə vardı, sərçə də elə ikinci gün bir qədər kökəlib tükünü tökdü. Gecə isə ona mədə qıcqırtısı əziyyət verməyə başladı, həmin vaxt da adi qara çörəyin öyrəşdiyi turşusu üçün darıxdı; xırdaca bağırsaqları və mədəsi çalğıçının Puşkin abidəsi yanındakı qabındakı isti, qaramtıl çörək içinin duyğusundan xırçıldadı.
Tezliklə sərçə bu dinc yay torpağında çox kədərli məxluqa çevrildi. Yemin şirinliyi və bolluğu, aydın hava, bitkilərin ətri onu cəlb eləmirdi. Sərçə kolluqların kölgəsində dolaşıb heç yerdə tanışına, doğmasına rast gəlmədi: burda sərçə yaşamırdı. Yerli, iri quşların rəngbərəng, gözəl lələkləri vardı; onlar, adətən, ağacların hündür budaqlarına qonur, ordan gözəl nəğmələr oxuyurdular, elə bil, boğazlarından işıq süzülürdü. O quşlar az-az qidalanırdılar, çünki bütün günü və gecəni tox olmaq üçün bitkilərin bircə yağlı meyvəsini dimdikləmək bəs eləyirdi.
Sərçə tənhalıq içində ömür sürməyə başladı. O, kolluqdan azacıq hündürə qalxa-qalxa tədricən bütün diyarı dolaşdı, hər yerdə sıx otlar və çiçəklər, yoğun, alçaq ağaclar, nəğmə deyən vüqarlı quşlar, küləksiz səma gördü. Burda hətta yağışlar da aclıq heç kəsin kefini korlamasın deyə, gecələr, hamı yatanda yağırdı.
Bir müddət sonra sərçə daimi yaşayış yeri tapdı. Həmin yer çayın heç nə bitməyən, daha bəhərsiz, yararsız torpağı olan, xırda daşlarla örtülmüş sahiliydi.
Sahil oyuğunda bir ilan da yaşayırdı, amma onun nə zəhəri, nə də dişləri vardı, soxulcan kimi nəm torpağı udmaqla qidalanırdı - xırda torpaq cücüləri ilanın bətnində qalır, çeynənmiş torpaqsa ifraz olunurdu. Sərçə onunla dostlaşdı. Tez-tez ilanın yanına gelir, qara, mehriban gözlərinə baxır, ilan da sərçəyə nəzər salırdı. Sonra sərçə yuvasına qayıdır, ilanla görüşdən sonra tənhalıqda yaşamaq ondan ötrü asan olurdu.
Bir dəfə o çay axarının aşağısında çox hündür, çılpaq qaya gördü. Həmin qayaya uçdu, hər gecə orada, dik daşın üstündə gecələmək qərarına gəldi. Ümid eləyirdi ki, nə vaxtsa çovğun başlayıb, onu yatdığı yerdə daşın üstündən qoparacaq, evə - Tver bulvarına geri aparacaq. İlk gecə sərin qayada yatmaq narahat idi, amma ikinci gecə artıq öyrəşmişdi, çovğun başlayacağı ümidiylə qızdırdığı daşın üstündə dərin yuxuya gedirdi, sanki yuvadaydı.
***
Qoca çalğıçı anladı ki, ahıl, tanış sərçə qışın çovğununda birdəfəlik məhv olub. Yağan qar, soyuq günlər, çovğunlar qocanın tez-tez Tver bulvarında skripka çalmaq üçün getməsinə imkan vermirdi. Belə günlərdə evdə qalırdı, yeganə təskinliyi də sükutda, yəqin ki, təkcə nəğməkar quşların yaşadığı qalın, sehrli ölkənin qurulub-dağılan mənzərəsinə buz bağlamış pəncərədən baxmaq idi. Qocanın ağlına da gəlməzdi ki, sərçəsı indi isti, axar-baxarlı diyarda yaşayır, gecələr özünü küləyin ağzına verib hündür daşın üzərində yatır...
Fevral ayında çalğıçı Arbatdakı zooloji dükandan balaca tısbağa aldı. Nə vaxtsa oxumuşdu ki, tısbağalar uzun ömür sürürlər, skripkaçı da qəlbın öyrəşdiyi varlığın ondan əvvəl ölməsini istəmirdi. Qoca vaxtı könül qaysaq bağlamır, uzun müddət yaddaşın əzabını çəkir, buna görə də qoy tısbağa ondan sonra ölsün.
Çalğıçı tısbağayla birgə ömür sürür, artıq Puşkin abidəsinin yanına çox az-az gedirdi. İndi hər axşam evdə skripka çalır, tısbağa da asta-asta otağın ortasına çıxır, nazik, uzun boynunu uzadıb musiqini dinləyirdi. O, elə bil, daha yaxşı eşitmək üçün başını qocadan bir qədər yana çevirir, qara gözlərindən biri çəkingən ifadəylə çalğıçıya baxırdı. Tısbağa, yəqin, qocanın çalğıya ara verəcəyindən, özünün çılpaq döşəmənin üstündə tək, darıxa-danxa qalmalı olacağından qorxurdu. Amma çalğıçı tısbağadan ötrü gecədən xeyli keçənədək, o yorğun halda balaca başını döşəməyə qoyub yatanacan çalırdı. Qoca dinləyicisinin qırış-qırış göz qapaqlarının örtülməsini gözləyib skripkanı qabına salır, yatmaq üçün uzanırdı. Amma narahat yatırdı. Bədəninin müəyyən bir yeri gah çimçəşir, gah sancır, gah ürəyi sıxılırdı, o da tez-tez öldüyünü düşünüb qorxu içində oyanırdı. Adətən, məlum olurdu ki, hələ də sağ, bayırda, Moskva küçəsinin döngəsində də sakit gecədi.
Mart ayında qoca ürəyinin sıxılmasından oyanıb şiddətli külək səsi eşitdi; pəncərə şüşələrindəki sırsalar əriyirdi; külək, güman ki, güneydən, yazın gəldiyi tərəfdən əsirdi. Qoca da sərçənı xatırlayıb, öldüyünə təəssüfləndi; tezliklə yay gələcək, Tver bulvarında ağaclar təzədən canlanacaqdı, sərçə hələ də yaşaya bilərdi. Qışdasa çalğıçı onu evə gətirərdi, quş tısbağayla dostlaşar, pensiyaya çıxmış kimi, qışı isti yerdə keçirərdi... Qoca canlı tısbağası olduğundan, bunun da kifayət elədiyindən, rahatlanıb təzədən yuxuya getdi.
Sərçə tufanlı cənub küləyində uçsa da, bu gecə yatırdı. Tufanın həmləsi onu hündür daşın üzərindən qoparanda yalnız bir anlığa oyandı, amma sevindi, daha yaxşı büzüşüb, dərhal təzədən yuxuya getdi. Sərçə artıq hava işıqlaşanda ayıldı; külək onu qüdrətli gücüylə uzaq yerlərə aparırdı. Quş uçuşdan, ucalıqdan qorxmurdu, ağır, yapışqanlı xəmirin içindəki kimi, tufanın ağuşunda tərpəndi, özü üçün nəsə cikkildədi, hiss elədi ki, yemək istəyir. Sərçə ehtiyatla boylanıb, ətrafında yad şeylər gördü. Diqqətlə baxıb gördüklərini tanıdı: isti ölkənin cürbəcür ağır giləmeyvələri, toxum, qılçıq, bütöv sünbüllər idi, sərçədan bir az uzaqda da hətta bütöv kollar, ağac budaqları uçurdu. Deməli, külək təkcə onu aparmırdı. Kiçik toxum lap sərçənın böyrüylə uçurdu, amma küləyin səmtinə görə onu tutmaq çətin idi; sərçə bir neçə dəfə dimdiyini uzatsa da, qapa bilmədi, çünki daşa dəyirmiş kimi, tufana toxunurdu. Buna görə də öz ətrafında dönməyə başladı: arxası üstə çevrilib qanadlarının birini açdı, külək də onu dərhal yana - əvvəlcə yaxınlıqdakı toxumun yanına - apardı, sərçə da dərhal toxumu dimdiklədi, sonrasa daha uzaq meyvələrə, sünbüllərə yetişdi. Beləcə, doyunca yedi, üstəlik, demək olar, tufanın çəpinə hərəkət eləməyi də öyrəndi.
Sərçə doydu, yatmağı qərarına gəldi. İndi kefi yaxşıydi: böyrüylə bolluca uçur, tufanın ağuşundasa soyuğu-istini hiss eləmirdi. O yatır, oyanırdı, oyananda da rahatca mürgüləmək üçün arxası üstə küləyin üstünə uzanırdı. Yuxular arasındakı fasilələrdə ətrafındakı havadan doyunca yemlənirdi; bəzən giləmeyvə, yaxud şirin ləpəli çiyid sərçənın lap bədəninə yapışır, bu zaman yalnız həmin yemi dimdikləyib udmaq qalırdı. Amma sərçə küləyin bir vaxt kəsəcəyindən qorxurdu, axı artıq çovğunun ağuşunda yaşamağa, ondan doyunca yemlənməyə alışmışdı. Daha bulvarlarda daim yırtıcılıqla özünə yem tapmaq, qışda donmaq, küləyə qarşı uçmağa güc sərf eləməmək üçün boş asfaltın üzərində gəzmək istəmirdi. Yalnız bu qüdrətli küləyin ağuşunda turş qara çörək qırıntılarının olmamasına təəssüflənirdi – burda yalnız və yalnız şirin, acı şeylər uçur. Sərçənın bəxtindən tufan uzanır, o oyanıb özünü təzədən çəkisiz hiss eləyir, həyatdan razı olduğuna görə, özü üçün nəğmə oxumağa səy göstərirdi.
***
Yaz axşamlarında qoca çalğıçı, demək olar, hər gün skripka çalmaq üçün Puşkin abidəsinin yanına gedirdi. O, tısbağanı da özüylə götürür, böyründə ayaqları üstə qoyurdu. Musiqi çalınanda tısbağa qımıldanmadan dinləyir, fasilələrdə səbirlə davamını gözləyirdi. Skripkanın qabı hələ də abidəylə üzbəüzdəki yerindəydi, amma daha qapağı daim örtülüydü, çünki qoca artıq ahıl sərçənın qonaq gələcəyini gözləmirdi.
Sərin axşamların birində qar qarışıq külək başladı. Çalğıçı tısbağanı qoynuna soxdu, skripkanı qabına qoyub mənzilinə getdi. Evdə, adəti üzrə, tısbağanı yedirdi, sonra yatmaq üçün içinə pambıq döşədiyi yeşiyə qoydu. Ardınca da mədəsini qızdırmaq, axşam vaxtını uzatmaq üçün çay qaynatmaq istəyirdi. Amma primusda kerosin qalmamışdı, şüşə də boş idi. Çalğıçı Bronnaya küçəsinə kerosin almağa getdi. Külək artıq kəsmişdi, ara-sıra sulu qar yağırdı. Bronnaya küçəsindəki dükanda yoxlama üzündən kerosin satışını dayandırmışdılar, buna görə də Nikita darvazalarına doğru getməli oldu.
Qoca kerosin alıb təzə, əriyən qarın üstüylə evə yönəldi. Köhnə yaşayış evinin qapısında iki oğlan dayanmışdı, biri qocaya dedi:
-Əmi, bu quşu al... Kinoya pulumuz çatmır!
Skripkaçı ayaq saxladı:
-Ver, - dedi. - Bəs, haradan almısınız?
-Özü göydən daşların üstünə düşdü, - oğlan cavab verib quşu iki ovcu içində çalğıçıya uzatdı.
Quş, güman ki, ölmüşdü. Qoca onu cibinə qoydu, oğlana iyirmi qəpik verib yoluna davam elədi.
Evdə çalğıçı quşu cibindən çıxardı. Əlindəki ahıl sərçəydi; quşun gözləri yumuluydu, ayaqları aciz halda bükülmüş, bir qanadı gücsüz-gücsüz sallanmışdı. Sərçənın müvəqqəti, yaxud birdəfəlik ölüb-ölmədiyini başa düşmək mümkün deyildi. Qoca, hər ehtimala qarşı, onu qoltuğuna, gecə köynəyinin altına qoydu - səhərəcən ya ayılar, ya da daha heç vaxt dirilməzdi.
Qoca çayını içib sərçəyə ziyan toxundurmaq istəmədən, ehtiyatla böyrü üstə uzandı.
O, tezliklə mürgülədi, amma dərhal da oyandı: sərçə köynəyinin altında qımıldanıb bədənini dimdiklədi. “Diridi! - qoca beynindən keçirdi. - Deməli, ürəyi ölümdən uzaqlaşıb!” - o, sərçənı köynəyinin altındakı isti yerdən çıxardı.
Çalğıçı cana gəlmiş quşu tısbağanın yanına qoydu. Tısbağa yeşiyin içində yatırdı, ora pambıq döşənmişdi, sərçənın yeri yumşaq olacaqdı.
Hava işıqlaşanda qoca tamam oyandı, tısbağanın yanındkı sərçəyə baş çəkdi.
Quş pambığın üstündə arxası üstə uzanmışdı, tısbağasa boynunu uzadıb xeyirxahlıq, səbir dolu gözlərini ona zilləmişdi. Sərçə ölmüş, dünyada yaşadığını həmişəlik unutmuşdu.
Axşam qoca çalğıçı Tver bulvarına getmədi. O, skripkanı qabından çıxarıb zərif, xoşbəxtlik dolu hava çalmağa başladı. Tısbağa otağın ortasına çıxıb onu çəkinə-çəkinə tək dinləməyə başladı. Amma musiqidə qocanın kədərə batmış qəlbini tam ovundurmaq üçün nəsə çatışmırdı. Buna görə də skripkanı yerinə qoyub ağladı.
1. Qrivennik - ikişahılıq, onqəpiklik dəmir pul
