Mədəniyyət və Turizm nazirliyinin yeni qərarına əsasən iyulun 15-dən etibarən bütün kinoteatrlarda əcnəbi filmlər dublyaj edilərək nümayiş olunacaq. Bəs bu proses necə həyata keçiriləcək? Kinoteatrlarımız bu yeniliyə hazırdırmı? Nazirliyin qərarı və ümumiyyətlə, ölkəmizdə dublyajın hazırkı vəziyyəti ilə bağlı Kulis.az-ın suallarına ANS telekanalının nəzdində fəaliyyət göstərən “Bakıfilm” studiyasının direktoru, prodüser Vaqif Əsədullayev cavab verir.

- Vaqif müəllim, ölkəmizdə dublyajla məşğul olan ən böyük studiyalardan birinə rəhbərlik edirsiniz. Dublyajın hazırkı vəziyyətini necə qiymətləndirirsiniz?

- Belə deyək ki, Azərbaycanda, dublyaj, demək olar yoxdur. Biz də, digər kanallar da filmləri dublyaj yox, tərcümə eləyirik, səsləndiririk. Əsl dublyaj isə sinxron dublyaj hesab olunur. Yəni sovet zamanında olan dublyaj. O, hazırda mövcud deyil. Bunun həm texniki, həm də yaradıcı səbəbləri var. Artıq dublyajla səsləndirmənin əsas fərqini dedim: dublyaj sinxron olur və mətnin cilalanmasını (rus.-ukladka, aşağıda – “mətn düzücü”-A.A.) tələb edir. Sovet dövründə bu işi bacaran məşhur aktyorlar, rejissorlar vardı. Bizim özümüzün dublyaj sahəsində böyük ustalarımız olub: Həsənağa Turabov, Şahmar Ələkbərov, Səməndər Rzayev, Ənvər Əbluc... Həmçinin mətnlərin üzərində ciddi redaktə işləri aparılırdı. Dublyajın redaktor heyətinə Yusif Səmədoğlu, Ramiz Fətəliyev, İntiqam Qasımzadə, ( hazırda “Azərbaycan” jurnalının baş redaktoru-Kulis.az) Fərman Kərimzadə kimi yazıçılar, ədəbiyyatçılar daxil idi. Onlar mətnlərə ciddi nəzarət edirdilər. Bu gün bunların heç biri yoxdu, bərpası da hələlik mümkün deyil.

- Niyə? Artıq neçə ildi ki, sizin sözünüzlə desək, səsləndirmə ilə məşğuluq. Bəs əsl dublyaja nə vaxt başlayacağıq? Niyə o mərhələyə çata bilmirik?

- Bir neçə səbəb var. Dublyaj prosesi tərcümədən başlayır. Daha sonra gəlir mətn düzücüsü, səslərə uyğun aktyorların seçilməsi, rejissura. Birinci, indi bizdə tərcümə o qədər də peşəkar səviyyədə deyil. İkincisi, mətn düzücümüz yoxdur. Bu gün Azərbaycanda bu işi əla bacaran bircə nəfər var –Eldəniz Rəsulov. Məsələn, götürək elə “Bakıfilm” studiyasını. Çalışırıq ki, keyfiyyətli dublyaj edək. Bağışlayın, dublyaj yox, tərcümə, səsləndirmə... Çalışırıq ki, filmi keyfiyyətli tərcümə eləyək, yaxşı səsləndirək. Təbii ki, bunda redaktor kollektivimizin, xüsusilə də Azərbaycanın əməkdar aktrisası Nəcibə Hüseynovanın böyük əməyi var. Lakin yenə də keçmişdəki kimi alınmır. Çoxlu maneələrlə, əngəllərlə üzləşirik. İndi isə kinoteatrlarda nümayiş olunan əcnəbi filmlərin dublyajı ilə bağlı yeni qərar verilib. Mən qorxuram ki, bu, çox ağrılı və uzun proses olacaq. Güman ki, hardasa iki-üç il çəkəcək.

- Hərçənd artıq iyul ayından qərarın icrasına başlanılmalıdı.

- Elədir. Mən bunu həyata keçirməyin yollarını bilirəm. Bu işi beynəlxalq festivalların metodları ilə reallaşdırmaq lazımdır. Nə demək olduğunu hələ izah etməyəcəm. Hər halda yaxın iki il ərzində, baza hazır olana qədər festivalların üsullarından yararlana bilərdik. Çünki Azərbaycan dili dövlət dilidi və bu proses mütləq baş verməlidir.

- Belə çıxır ki, biz bu prosesə hələ hazır deyilik?

- Hazır deyilik. Nə telekanallar hazırdı, nə də kinoteatrlar. “Bakıfilm”ə gəldiyim gündən burda sinxron dublyaj etmək istəyirəm. Amma bunun üçün əlimizdə ilkin material olmalıdır. Bizdə filmlərin ilkin materialı yoxdu. Vəssalam. Davamını danışmaq yersizdir.

- İlkin material deyəndə ssenari, dialoqlar, skripti nəzərdə tutursunuz?

- Hər şeyi. Skriptdən əlavə ora başqa şeylər də daxildi. Səs xətti, fon səsləri xətti, musiqi xətti. Dublyajdan sonra bunların hamısını birləşdirmək lazımdır. Üstəlik bunu elə eləməlisən ki, filmin müəlliflərinin hüquqlarını pozmayasan. Bu çox mürəkkəb prosesdir.

- Texniki baza dediniz. Texniki baza necə olmalıdı?

- Texniki və yaradıcı baza. Texniki baza ilə işləyə bilən səs operatoru, səs rejissoru, dublyaj rejissoru və ən əsası, sinxron dublyaj eləməyi bacaran aktyorlar... Bizdə isə yaradıcı baza demək olar ki, yoxdur. Mən öz filmimi- “Hökmdarın taleyini” üç aya dublyaj etdim. Səsləri seçmişdim. Amma elə alınırdı ki, filmin üç dəqiqəsini bir günə yazırdıq, çünki aktyor sinxrona düşə bilmirdi.

- Bəs subtitrlə necə? Subtitrlə də çətin olacaq?

- Subtitrlə də çətindir. Birinci, yenə də ilkin material lazımdı. Subtitrlər filmə yerləşdiriləndən sonra onun azərbaycanca surətini çap etmək lazımdır. Bu isə o deməkdir ki, artıq həmin film Azərbaycanda qalmalıdır. Onu daha Azərbaycandan kənarda istifadə etmək mümkün olmayacaq. Halbuki, bildiyim qədərilə bu gün kinoteatrlar filmlərin rus dilində surətlərini alırlar, nümayiş etdirirlər, sonra da Moskvaya qaytarırlar və onların üçüncü, dördüncü prokat həyatı başlayır.

- Bir sözlə, bu proses kinoteatrlar üçün sərfəli deyil...

- Qətiyyən! Onlar çoxlu pul itirəcəklər. Digər tərəfdən əcnəbi filmlərə rus dilində baxmağa alışdığımız üçün tamaşaçıların da sayı azalacaq. Mən bilirəm ki, televiziyada Azərbaycan dilində film gedəndə tamaşaçılar çox baxmırlar.

- İndi vəziyyət bir qədər dəyişib. Hərdən müsbət rəylər də olur...

- Hə, bir az... Çalışırıq. Ancaq hamısı uğurlu alınmır. Yüz faizlə hesablasaq, hələlik uğurumuz əlli-əlliyədi.

- Türkiyədə, Rusiyada filmlərin, xüsusilə də animasiya filmlərinin dublyajında məşhurların səslərindən istifadə edirlər. İnsanlar da kinoteatra əlli faiz filmə görə gedirlərsə, əlli faiz də həmin məşhurun səsinin payına düşür. Bu təcrübə bizdə effekt verə bilərmi?

- Bəli, Azərbaycanda bunu etmək olardı. Amma bu cür dublyaj çox baha başa gələcək. Çünki onlar öz əməklərinə uyğun qonorar istəyəcəklər. Bu həm də iqtisadi problemdi. Ümumiyyətlə, texniki, yaradıcı, iqtisadi məsələlər - hamısı bir-birilə bağlıdı. Başa düşürsünüz, dublyaj olunmuş film, demək olar ki, 25 faiz yenidən yaradılmış hesab olunur. Müəllifin fikrini tamaşaçıya doğru çatdırmaqdan ötrü təxminən, 25 faiz həcmində bir iş görməlisən.

- Söhbətimizin əvvəlində dediniz ki, sovet dövründə Azərbaycanda dublyaj məktəbi olub...

- Bəli. Amma artıq yoxdur. Sovet dövründə olanların əksəriyyəti itdi. Həmçinin teatrda, kinoda da... Hər şeyi yenidən qurmalıyıq.

- Amma sizin sözlərinizlə desək, hələki yenidən yaratmaq bizə maraqlı deyil.

- Bundan ötrü əvvəlcə yaxşı texniki baza yaratmaq lazımdır. Studiya olmalıdır, səs, dublyaj rejissorları lazımdır. Bunlar da ixtisasdı, peşədi. Bizdə isə bu peşələri öyrətmirlər. Hətta mətn düzücüsü də yoxdur – təkcə Eldəniz Rəsulov var. Halbuki bu, ən vacib amillərdən biridir.

- Bunu hardasa öyrədirlər?

- İxtisas kimi ayrıca öyrətmirlər, amma müəyyən bir kurs keçilir. Fikir verin, əsasən aktyorlar “uklad”çı olurlar. Ancaq bunu redaktorun aktiv köməyi olmadan eləmək mümkün deyil. Yenə deyirəm - dublyaj, qarşılıqlı prosesdi.

- Vaqif müəllim, “Bakıfilm”, əvvəllər bəzi animasiya filmlərini – “Şrek”, “Sualtı qardaşlıq”, “Madaqaskar” - Azərbaycan ladında tərcümə eləyirdi. Dəfələrlə özüm şahidi olmuşam ki, küçədə, metroda CD, DVD satıcıları o filmləri axtarırlar. Yəni onlara tələbat var. Niyə bu təcrübə davam eləmir? Yadımdadır ki, bir dəfə “Mulen Ruj”u eyni tərzdə səsləndirmək ideyası yaranmışdı. Məşhur müğənnilərimizin ifası ilə.. Amma sonra həyata keçirilmədi bu ideya.

- İndi səbəbini deyərəm. Birinci, dublyaj üçün götürdüyümüz istənilən filmin vaxt məhdudiyyəti var. Məsələn, hazırda “Şrek”in növbəti seriyasını tərcümə edirik. İki aydır, onun mətni üzərində işləyirlər. Ancaq bunu tez-bazar etmək mümkün deyil. Çünki televiziya qarşısında da öhdəliklərimiz var. Odur ki, bütün filmləri eyni tərzdə dublyaj eləmək alınmır. İldə bir dəfə bir cəhd. Amma bu artıq başlanğıcdı. Davam etdirmək üçün də kadrlar lazımdır.

- Animasiya filmlərindən müzikllərə keçmək daha yaxşı olmazdımı?

- Bu çox çətindir. Ruslar edirlər, çünki onlarda vəziyyət tam fərqlidir. Hətta müqayisə eləmək də yersizdir. Rusların böyük aktyor məktəbi var. Orada eyni müzikllər teatrda da göstərilir. Sonra həmin musiqilər filmlərin dublyajında istifadə olunur, ya da əksi baş verir. Məsələn, “Çikaqo”. Əvvəlcə filmi çevirdilər, sonra onun əsasında müzikli səhnələşdirdilər. Filip Kirkorov da baş rolu oynayırdı.

- Vaqif müəllim, sonda “Kann” festivalı barədə soruşmaq istəyirdim. Festivalı izləyirsinizmi?

- Mən bütün festivalları izləyirəm. Düşünürəm ki, yaxın zamanlar üçün bizim “Kann”a gedən yolumuz bağlıdır.

- Necə bilirsiniz, bu tip festivallar müasir kino aləmində əvvəlki kimi əhəmiyyətlidir, yoxsa müəyyən siyasi, sosial səbəblərdən artıq o qədər böyük hadisə sayılmırlar?

- Yox, yox. Doğrudur, müəyyən siyasi çalarlar var. Rejissorların, prodüserlərin avtoriteti öz təsirini göstərir. Amma yenə də “Kann”, “Berlin”, “Venetsiya” kimi nəhəng festivalların rəhbərlərinin, filmləri həqiqətən keyfiyyətinə görə qiymətləndirməyə cəsarətləri çatır. Hərçənd siyasi təzyiqlər, avtoritetlər var. Mənə elə gəlir ki, “Kann” festivalında filmlər yaradıcı baxımdan dəyərləndiriləcək və avtoritetlərin, siyasətin təzyiqi adi fon olaraq qalacaq. Yəni “Oskar”dakı kimi olmayacaq. Çünki “Kral danışır” filminin mükafat alması yüz faiz Böyük Britaniya tərəfindən göstərilən siyasi təzyiqin nəticəsi idi. Hər halda mən belə güman edirəm.


Aygün ASLANLI

• Tanınmış rejissor vəfat etdi
• Məşhur aktyor vəfat etdi
• Oxucularını aldadan yazıçı, Əli Kərim sevdalısı qadın və yaddaşımızdakı şeirlər - Reportaj