Yazıçı Qan Turalı Sim-sim.az portalına verdiyi müsahibədə “Kitabi- dədəm Qorqud- ala-taifeyi- Oğuzan”ın (Vatikan nüsxəsində “Hekayəti-Oğuznamə”) şifahi ədəbiyyat nümunəsi olduğuna şübhə etdiyini deyib. Qorqudşünas alim Yeganə İsmayılova da bununla bağlı açıqlama verib. Yeganə xanımım açıqlamasını oxudum, fikrimcə, hörmətli alimimiz hörmətli yazıçımıza tutarlı cavab verə bilməyib.
Qısaca vəziyyəti belə izah etmək olar:
Hər bir etnos, kiçik mənada, xalq öz folklorunu yaşadır, - məntiqi vurğu “öz”ün üstündədir - yalnız və yalnız öz folklorunu. Qan Turalı haqlı olaraq soruşur: Əgər bu epos Azərbaycan xalqının yaratdığı FOLKLOR nümunəsidirsə, nə səbəbdən epos bütünlükdə, yaxud eposdakı süjetlər, obazlar şifahi şəkildə yaşamır, niyə bir xalq öz eposu haqqında qərbli alim vasitəsilə xəbər tutur?
KDQ-u qəti şəkildə yalnız Azərbaycan xalqının yaratdığı nümunə hesab etmək olmaz. Bu nümunəyə ümumtürk prizmasından baxmaq lazımdır. Xalqlar bir coğrafiyadan digər coğrafiyaya köç edirlər, bu zaman öz folklorunu da özüləri ilə aparırlar. Fikrimcə, KDQ eposu Orta Asiyada formalaşıb. Təəssüf ki, mənbəni xatırlamaqda çətinlik çəkirəm (bu o qədər də əhəmiyyətli deyil), Qazaxıstanda aşıq (akın) “Korqut ata” ilə bağlı hansısa əhvalatı nəql edir. Manas və KDQ eposları arasındakı ritm, mövzu paralelləri aparsaq, əmin olarıq ki, hər iki epos təxminən eyni “beyinin” məhsuludur. Demək istədiyim budur: bu epos Orta Asiyada folklor səviyyəsindədir.
Türkdilli tayfalar öz folklorlarını qoltuqlarına vurub Qafqaza (İrana və Kiçik Asiyaya) köç edirlər. Bu zaman yeni etnoslarla və yeni relyeflə təmas bu xalqların mahiyyətini dəyişməyə başlayır. Kişik Asiyada yeni xalq yaranır – osmanlılar. Oğuz və qıpçaq tayfaları bu gün azərbaycanlılar adlandırılan türk xalqını formalaşdırır. Oğuzlar, belə deyək, azərbaycanlılar çevrilirlər. Yuxarıda qeyd elədiyim əsas prinsipə görə (hər etnos yalnız ÖZ folklorunu yaşadır), heç bir halda azərbaycanlılar oğuzların folklorunu yaşada bilməzdilər. Bir bilgə (Allah ondan razı olsun!) itib-batmaqda olan süjetləri yazıya köçürmək qərarına gəlir və beləcə bu dəyərli nümunə tarixin səhnəsindən birdəfəlik yox olmaq kimi dəhşətli sondan xilas olur. Sonra epos tamam unudulur. Nüsxələr isə saxlanılır.
Bu polemikada iştirak edən hər iki tərəf haqlıdır. Əlimizdə olan mətni sırf folklor nümunəsi saymaq olmaz. Ordakı İslamla bağlı elementlər və ya bu coğrafiya ilə bağlı toponimlər, heç şübhəsiz ki, eposu yazıya köçürən bilgənin əlavə və uyğunlaşdırmalarıdır.
Eyni zamanda KDQ-u yazılı ədəbiyyat da saymaz olmaz.
Bizi Telegram-da izləyin
t.me/kulis_az
Bizi Instagram-da izləyin
Bizi Facebook-da izləyin
Bizi Twitter-da izləyin
