Kulis.Az-ın suallarını şair, tərcüməçi Səlim Babullaoğlu cavablandırır.

- Həm tərcümələrlə, həm mətbuatdakı yazılarla ədəbi proseslərdə aktiv iştirak edənlərdən biri də sizsiz. Amma kitablarınız az çap olunub. Bu fikirlə razısızmı?

- Elədir, doğru deyirsiz.

- İndiyə kimi neçə kitabınız çap olunub?

- İlk kitabım “Tənha” 1996-cı ilin dekabrında çıxıb. Bura hekayələr, şeirlər, bir-iki tərcümə və bir də mənzum dram daxil idi. Amma o kitab, bir neçə əsəri çıxmaqla bunlar daha çox məşqlər idi. Hesab edirəm ki, o kitabı çap etməklə tələsdim. “Tənha” kitabına 1995-ci ilə qədər yazılmış yazılarım daxil idi. O vaxt ümumiyyətlə, ədəbi mühitə qarışmaq, kiminləsə söhbət etmək kimi bir fikrim yox idi, bir sözlə aktiv ədəbi prosesdən kənarda idim. Mənzum dram Hüseyn Cavidin təsiri altında yazılmışdı. Nəsimini 2-3 ay ardıcıl mütaliədən sonra klassik ölçülərdə yazılmış şeirlər də var idi kitabda. Onlar daha çox mütaliəmin və məşqlərin, klassik mövzularda və ölçülərdə variasiyaların nəticəsi idi. Bir də kitabım 13 il fasilədən sonra, 2009-cu ildə “525 kitab seriyası”ndan çap olundu. O kitaba da tam kitab kimi baxmıram. Kitabça idi, seriyanın formatında idi. Belə götürəndə özümün razı qaldığım iki - biri “İlyas Göçmənin şəkil dəftəri”, biri də sonuncu “Polkovnikə heç kim yazmır” kitablarıdır. Sonuncu kitab birincinin təkrar və genişləndirilmiş nəşri idi. Bir də “Ədəbi söhbətlər”. O da şeir kitabı deyil. Ancaq əlbəttə ki, şeirlərim çoxdur.

- Bizim bir çox şairlər şeir yazandan sonra birbaşa nəsrə keçirlər. Bunu necə qiymətləndirirsiz? Sizdə belə bir şey varmı?

- Bilirsiz, nəsr deyəndə bir var roman, hekayə, bir də var esse. Bunlar başqa-başqa şeylərdir. Məsələn, mən 4-5 hekayə yazmışam. Onlardan ikisini hətta nəşr etdirmişəm. Mənim hekayələrim bir qədər başqa cür hekayələrdir. İndi öz hekayələrimə şərh vermək istəməzdim. Mən buna normal baxıram. Əgər adam ehtiyac duyursa ki, elə şeylər var onları nəsrlə ifadə etmək lazımdır, deməli lazımdır. Hesab edirəm ki, bundan bizim nəsrimiz uda bilər. Yaxud kimlərsə şeir yazmağa davam etsə bundan şeir itirə bilər. Bizdə örnəklər var. Məsələn, Seyran Səxavət, lap elə Əkrəm Əylisli. Onlar poeziyadan başlayıb nəsrə keçiblər. Düşünürəm ki, onların hesabına nəsrimiz udub. Bəzən tərs proses də olur. Bəzən nəsrdən şeirə keçənlər olur. Bu da ola bilər. Dünya ədəbiyyatında hər iki janrda ardıcıl olan adamlar var. Borxes şeir də yazıb, esse də, hekayələr də yazıb. Xulio Kortasar həm də çox yaxşı şairdir. Yaxud Samuel Bekket olsun. Çoxplanlı olmaq əslində pis şey deyil. Ancaq indi əlbəttə az-az adamlar olur ki, onların nəsri və şeirləri bərabər səviyyədə olsun. Ümumiyyətlə, mən elə adam tanımıram, ola bilsin mən tanımıram. İosif Brodski esse yazırdı. Mənim düşüncəmə görə esse ənənəvi nəsrlə şeirin arasındakı ortaq bir mərhələdir. Brodski nə qədər böyük şairdirsə, o qədər də böyük esseistdir. Belə nüanslar olur.

- Əkrəm Əylislinin “Ürək yaman şeydir” hekayəsinin sonunda belə bir ifadə var - “Dünyada elә şeylәr var ki, onları yalnız şeirlә demәk olur”. Sizcə bu fikir doğrudur?

- Vallah, şeir yazandan sonra məndə elə duyğu qalmır ki, nəyisə deyə bilməyim. Amma bu suala ən düzgün cavabı o adamlar özləri verə bilərlər ki, bu hansı ehtiyacdan doğur. Yəqin ki, nəyisə daha başqa cür ifadə etmək fikri də ola bilər. Bəlkə burda peşəkar həvəs, yaxşı mənada deyirəm peşəkar qibtə, qısqanclıq nüansları ola bilər. Bir şeyi dəqiq bilirəm. Bu yaxınlarda Mişel Uelbekin esselərindən, müsahibələrindən bir neçəsini tərcümə edirdim. Orda maraqlı bir şey var. Uelbek deyir mən anlayıram ki, mənim nəsrim getdikcə murdarlaşır, əclaflaşır, amma mənim poeziyam getdikcə təmizlənir, durulur və möcüzəli bir şey olur. Daha sonra deyir ki, iki fərqli başlanğıcı olan hadisə mənim indiyə qədər bacardığım ən yaxşı şeydir, mən görürəm ki, əgər bir istiqamətdə çox uzağa gedirəmsə dərhal o biri istiqamətə keçirəm. Sanki o balansı saxlayıram. Orda bir cümlə də deyir. Nəsrin əvvəli, ilk cümləsi, ilk abzası, ümumiyyətlə, təkanverici qüvvəsi poetik qüvvədir. Yəni, romanın, hekayənin aktiv başlanğıcı poetikdir. Qətiyyən, prozaik hadisə deyil. Mən o cümlə ilə tam razıyam. Başqa nasirlərin əsərlərini oxuyanda bunu hiss etmişəm. Bu gün çox nümunələr göstərmək olar. Məsələn, “Bir kitab oxudum, həyatım dəyişdi” kimi. Bu artıq şeirdir.

- Sizin şeirlərdə prozaik detallar da kifayət qədərdir...

- Bu düşüncəni doğuran bizim şeir vərdişlərimizdir. Mən belə hesab eləmirəm. Bir balaca sirr açım. Mən dəfələrlə bizim çox məşhur qiraət ustalarına şeirlərimi oxumağa vermişəm. Ona görə yox ki, onlar o şeirləri oxusunlar, sadəcə özüm dinləmək istəmişəm, bimək istəmişəm ki, başqaları, özü də peşəkarlar bunu necə edəcəklər. Yoldaş söhbəti fonunda demişəm ki, oxuyunlar. Oxuya bilməyiblər. Düzgün oxuya bilməyiblər. Məncə mənim şeirlərim prozaik deyil. Sadəcə olaraq vərdiş etdiyimiz poetik şəkildə deyil. Onun üçün başqa nəfəs lazımdır.

- Bu da onlarda yoxdur...

- Sadəcə vərdiş etməyiblər. Kimsə 100, kimsə 300, 400 metr məsafəyə qaçır. Kimsə də marafon qaçır. Yəni, hamı qaçır. Amma kim nəyə qaçır, necə qaçır, bu artıq başqa məsələdir. Hesab etmirəm ki şeirlərim prozaikdir.

- Şeirlə nəsrin ifadə tərzində necə bir fərq görürsüz? Bunları bir-birindən necə ayırarsız?

- Hər halda bu gün üçün belə düşünürəm. Nəsr gündəlik yaşadığımız, müşahidə etdiyimiz və bilavasitə iştirakçısı olduğumuz hadisələrdən doğur. Poeziya isə gündəlik yaşadığımız, amma daha çox iştirakçısı olmadığımız hadisələrdən doğur. Sükutumuzdan. Ona görə poeziyada söz sıxılmış haldadır, çünki sən orda susursan. Poeziyanın ekspressiyası burdan doğur. İkincisi, poeziyada mətləb var. Məsələn, hər hansı bir fikri ifadə edəndə hansısa bir informasiyanı çatdırırsan. Bu nəsrdə də var. Amma poeziyada çatdıra biləcəyin informasiyanın tamamlayıcı, qüvvətləndirici bir səs sırası olur. Bu olmadan informasiya hissi qata az təsir edir. Ümumiyyətlə, nitq hadisəsi kimi poeziya ən ali hadisədir. Mənə görə ən böyük söz dini kitabların dediyi sözdür. Amma ondan sonra insanın deyə biləcəyi ən yaxşı sözlər şeirlərdir, əlbəttə yaxşı şeirlər.

- Mikayıl Müşfiqin kitabının yayılmasından razısızmı?

- Kitab müxtəlif polemikalara yol açdı. Düz başa düşün, biz qabaqcadan düşünmürdük ki, bu polemika yaratmalıdır və ya yaratmamalıdır. Sadəcə kitabı tərtib edəndə, üzərində işləyəndə fikirləşirdik ki, bir kitab vasitəsilə Müşfiq haqda dolğun informasiya almaq olsun. Həm şair, həm tərcüməçi kimi, eyni zamanda onun həyat yolu, o dövrün atmosferini verən giriş yazısı, ədəbiyyatşünaslıq nöqteyi-nəzərindən sonda yazdığım yazı ilə o informasiyanı vermək istədik. İndi polemika doğurursa mən şəxsən Səlim kimi əlbəttə bundan çox razıyam. Ümumiyyətlə, düşünürəm ki, bizim klassiklər, o cümlədən daha əski dövrlərdəki, həm də 20-ci əsr ədəbiyyatımızdakı dəyərli şairlərimiz və ədiblərimiz var ki, onlar zaman-zaman yetişən nəsillərin süzgəcindən keçməli, aktivləşməlidir. Təkrar buna qayıdılmalıdır. Əks təqdirdə mənası olmur.

- Son kitabınızda səhv etmirəmsə, iki ya üç şeirə şərh yazmışdız. Dünya ədəbiyyatında belə nümunələr çoxdur.

- 4-5 şeirə şərh yazmışam. Bu şərhlər konseptual şeylərlə bağlıdır. Elə şeirlər var ki, onlar konkret texnika ilə və yaxud konkret metodla yazılır. Onun izah olunmağı vacibdir. Təkrar texnikası ilə 18 şeir yazmışam. Məsələn, buna izah veriləndə şeirlər oxucu üçün daha anlaşıqlı olur. Hesab etmişəm ki, (məsələn, “Ürək döyüntüsünə ithaf” şeiri) şeirini oxuyan naşı oxucu fikirləşər ki, bu sözlər elə-belə təkrarlanır. Amma şeirin adı da, metodun özü də informasiya daşıyır. Buna ehtiyac duymuşam. Dediyiniz kimi dünya ədəbiyyatında belə təcrübələr var. Fazil Hüsnü Dağlarca bəzi şeirlərinə şərh yazırdı. Yaxud, Atilla İlhan kitabının arxasında “Meraklısı üçün notlar” yazırdı. O cümlədən, Oden, Xini, İosif Brodskini qeyd edə bilərəm. Şərh yazmaq şeiri izah etməkdən başqa, bir qədər də şairin dünyagörüşünü, nəzəri düşüncələrini ortaya qoyur.

- Bu faktdır ki, Azərbaycan ədəbiyyatında şeirin nəzəriyyəsi haqda daha çox düşünən, bu barədə mütaliəsi geniş olan adamlardan biri də sizsiz. Bu fonda Azərbaycan poeziyasının çağdaş durumunu necə təsvir edə bilərsiz?

- Tural, çox sağ olun bu suala görə. Bu suala efirdə də, dostlarla söhbət zamanı da dəfələrlə cavab vermişəm. Hesab edirəm ki, son 113 ildə yaranan, Hüseyn Cavidin, Məhəmməd Hadinin, Sabirin, Mikayıl Müşfiqin, Rəsul Rzanın, Səməd Vurğunun, bəzi əsərləri istisna olmaqla Azərbaycan poeziyasının daha dünyəvi, daha yaxşı nümunələri, xüsusən poeziya nümnələri müstəqillik illərində yazılıb. Əlimizi dünya poeziyasının nəbzinə qoysaq görərik ki, son 20 ildə Azərbaycan şeiri dünya ilə daha çox həmahəng döyünür. 25 şair adı çəkmək olar ki, onları bir antologiya şəklinə salıb, müxtəlif dillərə tərcümə elətdirərək istənilən yerə təqdim edə bilərik. Mənim balaca bir təcrübəm də var. Mən dəfələrlə bizim çoxlu yeni ədəbiyyatçılarımızın həm şeirləri, həm nəsr əsərlərini müxtəlif ölkələrə, müxtəlif tərcüməçilərə, müxtəlif jurnallara göndərmişəm. Elektron ünvanımda şairlərimiz haqda müxtəlif pozitiv rəylər, məktublar var. Bu məktublar Rusiyadan, Polşadan, Orta Asiya ölkələrindən, Gürcüstandan, Türkiyədən gəlir. Həmin rəylər rəy xətrinə deyil, bunlar peşəkarların rəyləridir. Və rəyləri alandan sonra həmin müəlliflərin özlərinə zəng edib o fikirləri çatdırmağı özümə borc bilmişəm.

- Deməli o qədər bədbin olmağa dəyməz.

- Əminəm ki, son 20 ildə təkcə şeirdə yox, nəsrdə, essedə çoxlu maraqlı nümunələr çevirib təqdim etmək olar və onlar üz ağardar. Pəjmürdə olmağa dəyməz. Biz deyirik yoxdur, yeknəsəqdir. Bilirsiniz, bunların böyük hissəsi yaradıcı imkanlarını realizə edə bilməyən adamların sızıltılarıdır. Elə ədəbiyyat bu qədər olur. Məsələn, 1000 nəfər yazırsa, o demək deyil ki, onun 900 nəfəri yaxşı olmalıdır. 1000 nəfərin içində 20 nəfər yaxşı yaza bilən varsa, bu artıq yaxşıdır. Biz nə bilirik ki, Füzulinin vaxtında nə qədər şair olub. Elələri olub gəlib çatmayıb, yadda qalmayıb.

- Nədənsə şeir kitablarının oxucusu az olur. Bu nə ilə bağlıdır? Halbuki şeir nəsrə nisbətən daha rahat oxunur.

- İnsanların danışığı daha çox nəsrə oxşayır, nəinki şeirə. Ona görə də şeir kitabları az oxunur. İnsanlar tanımadıqları, vərdiş etmədikləri şeyləri həmişə bir qədər uzaqda saxlayırlar. Hətta siz fikir versəniz biz evdə əşyaları da düzəndə də onların istifadəlilik tezliyinə görə yerləşdiririk. Kitabları düzəndə tutalım lüğətlər əl altda olur. Ona görə nəsrin şeirdən çox oxunmağı təbiidir. Bir qrup şeirlər var ki, onların ümumiyyətlə, oxucusu az olur. Hətta şeir kontekstində az olur. Bu da ona görədir ki, o şeirlər nəğmələrə oxşamır. Məsələn, poetik nöqteyi-nəzərdən zəif şeirlərin həmişə altında bir nəğmə olur. Ona nəğmə qoşurlar. Onun özünün daxili musiqisi olmur deyə artıq əvəzləyici tapılırr. Mən buna pis baxmıram, normaldır, bu da lazımdır. Ona görə bizim adamlar indi şeirdən, nəsrdən çox, dərinə gedəndə elə o nəğmələrə daha çox qulaq asırlar. Əminəm ki, həmin nəğmələrə qulaq asan insanların arasında sorğu keçirtsək görərik ki, onların 90 faizi yalnız melodiyanı, 5 faizi isə yalnız sözü yadda saxlayar. Çox yaxşı ki, yaddaqalan sözlər 5 faizdir. Çünki o nəğmələrin çoxunun mənasızdır.

- Azərbaycanda “nəğməkar şair” epiteti var. Buna münasibətin necədir?

- Münasibətim çox pisdir. Ümumiyyətlə, şairin qarşında görkəmli, gənc, cavan, qoca yazılması boş-boş şeylərdir. Klassik mənada şair şairdir, nasir nasirdir, aşıq aşıqdır. Bunun dəqiq sərhədləri var. Biz indi həm şair, həm aşıq olmaq istəyirik. Adımızın qarşısına nəğməkar sözü yazmaq ancaq gülüş doğurur.

- Sənin şeirlərinə musiqi bəstələyiblər?

- Bir dəfə cəhd olunub. Daha doğrusu cavan bəstəkar Tahir bir dəfə bir melodiya yazdı, şəxsən mənim xoşuma gəldi. Tahir peşəkar, eyni zamanda savadlı bəstəkardır. Başqa bir musiqiçi vardı, bir gün zəng etdi ki, səninlə görüşmək istəyirəm. Görüşdük, dedi ki, sən nəğmə yaza bilərsən? Dedim, peşəkar şairəm, yaza bilərsən deyəndə niyə yazmıram, yazaram, Amma məsələ budur ki, mən bilmirəm o xoşa gələcək ya yox. Yazdım, dedi ki, bu çox yaxşı şeirdir. Amma bu nəğmə olmayacaq, yəni, nəğmə üçün yararlı deyil. Şeirin adı “Gitara üçün nəğmə” adlanırdı. Dedim, fikirləşə bilərsən ki, inciyərəm, qətiyyən incimirəm. Şeir Tahirdə qalmışdı. Bir gün dedi ki, bəs musiqi yazmışam. Royalda onun ifasında musiqini dinlədim. Şəxsən mənə çox xoş gəldi. Hətta Tahirin o yaxşı musiqisinin fonunda anladım ki, yaxşı olar ki, mən bu işlə məşğul olmayım. Maraqlı idi, ancaq fikirləşdim ki, buna dəyməz.

- Çox vaxt deyirlər ki, sərbəst şeirə musiqi yazmaq çətindir.

- Bu vərdiş məsələsidir. Təkcə şeirə yox, dünyadakı çoxlu hadisələrə münasibətdə baxışlarımız klişelər üstündədir. Bir az geniş baxa bilmirik. Rəhmətlik Azad Mirzəcanzadə deyirdi ki, açarın deşiyindən otağa baxsan otaqdakı adamın başını görəcəksən, bədənini görməyəcəksən, yaxud qolunu görüb, ayağını görməyəcəksən. Və sənə elə gələcək ki, o adamın qolu yoxdur. Azad müəllim sonra belə də deyirdi, əslində sənin başın yoxdur, aç qapını geniş bax, görəcəksən ki, normal adamdır. Hər şeyi də yerindədir. İndi onun sözü olmasın, biz bəzən o açar deşiyindən baxırıq və nəticə qənaətbəxş olmur.

- Azərbaycanda şeir tənqidi ümumilikdə problemlidir. Ad çəkmək istəmirəm, bəziləri var ki, müəyyən şeirləri təhlil edib yazır ki, şair burda filan-filan şeyləri demək istəyir. Şeir tənqidinin vəziyyəti ilə bağlı nə deyə bilərsiz?

- Şeirşünaslıq deyilən bir sahə var. Təəssüf ki, o sahə bizdə inkişaf etməyib. Yəni, səs, məna, növ qatlarında, ədəbi-tarixi kontekstdə, çoxlu kontekstlərdə və qatlarda şeiri təhlil etmək olar. Bizdə bu işlə məşğul olmağa imkanı çatan tənqidçilər var. Amma çe faydaki bu hələ də arzu olunan halda deyil. Cavanşir Yusifli sonuncu kitabım haqda yazmışdı. Mən onun özünə də təşəkkür etdim. Yazıda heç bir pafos, tərifnamə filan-yox idi. Yazıda Cavanşir müəllimin güclü baqajı hiss olunurdu. Bəlkə kiməsə soyuq gələ bilərdi. Amma o yazı xoşuma gəldi. Bilirsiniz niyə? Çünki o yazı Səlimdən daha çox, mətn haqda yazılmış yazı idi. Bir adam yazı yazanda yazır ki, filankəs heç nəyi bilmir. Bəzən olur ki, deyir bu Azərbaycan dilində bilmir. Bilirsiniz, bir adam mənə deyəndə sən Azərbaycan dilini bilmirsən, mən o adama şübhə edirəm. Necə olur biz danışırıq, biz indi sizinlə söhbət edirik də. Sizinlə indi Azərbaycan dilində səlis danışıram. Yəni onlar doğurdanmı elə sayırlar ki, mən bu sözün yerinə onun sinonimini, başqa sözü qoya bilmərəm. Bütün bunları ona görə deyirəm ki, biz həmkarlarımıza hələ öz hislərimizin, komplekslərimizin, məhəlliliyimizin eynəklərindən baxırıq. İstənilən şeiri, hətta bəzən bəh-bəhlə oxunan şeiri ayırarsan hissələrə və həmin müəllifə sübut edərsən ki, sənin yazdığın mənasız bir şeydir. Buna isə enerji sərf eləmək istəmirsən. Bir də görürsən kimsə deyir elə deyil belədir. Anlayışı yoxdur, amma danışır. Bilmirlər və bilməyə-bilməyə durub ağıl öyrədirsiniz. Gedin zəhmət çəkib oxuyun. Bir neçə müəllifi, imzanı dünya ədəbiyyatşünaslıq kontekstində çıxmaq şərtilə şeir haqda ən yaxşı yazıları elə şairlər yazıb. Amma bəzən nə şairlər, nə ədəbiyyatşünaslar yaza bilməz. Məsələn, Nəsimi Azərbaycan poeziyasında fenomenal hadisədir. Nəsimini ancaq ədəbiyyatşünaslıqla təhlil etmək olmaz. Nəsimi sufi idi, hal əhli idi. Halı bilməyən Nəsimini bilməz. Təhlil edər, ancaq səthi bir şey olar. Yəni bu artıq ədəbiyyatşünaslığın imkanları xaricindədir. Ola bilər ki, o ədəbiyyatşünas da hal əhli olar, o edə bilər. Şeirşünaslıq qəliz məsələdir. Gennadi Kruçkov, Lotman, Ezra Paund, Selan, Mandelştam çox maraqlı təhlillər yazıb. Bekketin Eliotu təhlil edən yazıları var. Bizimkilər bunları oxumur. Füzuli demişkən bizim düşüncəyə təhəmmülümüz yoxdur. Biz istəyirik ki, rahat hülqum olsun, qoysunlar ağzımıza, udaq. “Mən səni sevdim, sən məni sevdin” və sair və ilaxır.

- Necə düşünürsüz, bizdə oxucular arasında hələ də sərbəst şeirin nə olduğu qavranılmayıb?

- Bizim “Bəri bax”, yaxud “Küçələrə su səpmişəm” kimi xalq mahnılarımız var. Bunlar təkcə nəğmə kimi yox, həm də şeir kimi şedevrdir. Bunlar niyə şedevrdir? Bunlar ona görə şedevr deyil ki, onlar hecada yaxud da sərbəstdə yazılıb. Bunlar ona görə şedevrdir ki, bunları yazan adamların ədəbiyyat iddiası olmayıb. Məsələn, bir nənə oturub cəhrəsinin arxasında, ya da nənninin yanında nəsə edib, orda da deyib ki, “balama qurban ilanlar, bu balam nə vaxt dil anlar”. O nənənin ədəbiyyat tarixində qalmaq düşüncəsi olmayıb. O insan olub, insan qalıb. Ədəbiyyat iddiası həmişə şairin düşüncəsinə ziyan gətirir. Bu adam oturub sidq ürəkdən bir dua edib və bu gözəl alınıb. Ədəbiyyat iddiası olan adamlar səmimiyyətlərini itirirlər. Ümumiyyətlə, ədəbiyyatda, tarixdə qalmaq, bu sayaq düşüncələri olan adamlar hökmən uduzublar. Sonucda onların mətni uduzub. Sərbəst şeir yazmaq üçün sərbəst, daxilən çox azad olmaq lazımdır. İntizamlı həyatı səmimiyyətlə yaşamayan adam əruzu yalnız təqlid edə bilər. Amma yaxşı əruz yarada bilməz. Bu mənim şəxsi düşüncəmdir. Azadlığı ancaq azad görünmək, bax, görürsən mən azad fikirliyəm, ağzıma nə gəldi danışıram deyən, azadlığı səhv qavrayan adam yaxşı sərbəst şeir yaza bilməz. Yazı əməldir, insanın əməli ilə daxili arasında bir əlaqə var. Məsələn, 20-ci əsrdə hecanı nə qədər israf etdilər, nə qədər döydülər, tavtologiyaya çevirdilər. Amma hecada yaxşı yazmaq olardı. Lap elə əruz, nə qədər təqlidlər oldu. Təqlid də olmadı, parodiya etdilər. Ucuz parodiya etdilər. Yumor, sarkazm ciddi şeylərdir. İndi əgər kimsə KVN həddində yumor haqda düşünürsə buna ancaq təəssüf etmək olar. Bir də var sən yumoru Mirzə Cəlil səviyyəsində edirsən. Orda bir az iztirab olur. Çünki sən anlayırsan ki, sənin o güldüyün bir az da sən elə özünsən. Ona görə bunlar adamlarla bağlıdır.

- Deyirlər ki, bir misranız da yadda qalmır... Heç kimə təsir etməmisiz...

- Əvvəla, yadda qalmaq məsələsi tezdir, bir 50-60 ildən sonra biz, yox, başqaları qayıdar bu məsələyə. Bizim haqqımızda ən dürüst sözləri və ən yaxşı tənqidləri biz olmayanda edəcəklər, deyəcəklər. Bizi şəxsən tanımayan adamlar. Təəssüf ki, adam özü haqqında danışmaq məcburiyyətində qalır. Qaldı misralara. Misrayla yadda qalmaq...bu məsələ birmənalı pozitiv bir şey deyil. Həyatı bir bütün kimi yalnız havayla, yalnız suyla, yalnız günəşlə yadda saxlamaq kimi yarımçıq bir şeydir. Hətta elə olsa da doğru demir bu fikri söyləyənlər. Bunu əksini sübut edən onlarla nümunələr var mənim şeirlərimlə bağlı. Təsirə gəlincə isə bu ümumiyyətlə doğru deyil. Oxuduğum bütün mətnlərdən təsirləndiyim kimi, mətnlərimdən də məndən sonra yaxşı şeir yazan xeyli şairlərimiz təsirləniblər. Bunun da nümunələri çoxdur, amma bu haqda danışmaq istəmirəm.

- Sizə elə gəlmir ki, şeirlərinizi az adam anlayır?

- Mən elə hesab eləmirəm. Mənim 300-500 daimi oxucum var. Və bu bəsdir.

- Sizi anlamaq üçün ədəbi zövq olmalıdır.

- Yaxşı, indi nə edim? Mən belə yazıram da (gülür). Zövq olmalıdırsa, çox yaxşı, qoy olsun. Yoxdursa,olmamalıdırsa, oxumasınlar. Ciddi deyirəm, qətiyyən ağıllı görünmək naminə demirəm. İndi gedib xahiş edim ki, məni oxu? Hətta bəzən fikirləşirəm ki, bəlkə oxumamaqları yaxşıdır. Bəlkə o, oxuyub çaşar, bəlkə o elə bil yolla gedir ki, öz yolu ilə harasa gedib çıxacaq. Bir də indi adını çəkəcəyim adama öz üzmü tay etmədən deyirəm, mən düşünmürəm ki, onlar Füzulini də başa düşürlər. Füzuli yalnız “Məni candan usandırdı” deyil ki. Mən düşünmürəm ki, onlar Nəcip Fazil Qısakürəyin “Otel odaları” şeirini mən anladığım kimi anlaya bilərlər. Mən o şeiri təhlil etmişəm. Bilirəm ki, müəllif nəyi deyib. Məna qatında, səs qatında nədir, orda hansı süjet var. Mən düşünmürəm ki, onlar Fazil Hüsnü Dağlarcanın “Bir Mustafa Kamal daha” şeirini anlayırlar. Çox da döşlərinə döyməsinlər. Onlar doğurdan da hesab edirlər ki, bu şeir deyil, çağırış kimi çıxmasın, gəlsinlər oturaq. Mən onlara izah edim ki, onların düşüncəsi ədəbiyyatdan 100 verst uzaqdadır. Rus dilini bilməyən adamlar mənim tərcümələrimi tənqid edir. Mənim qeyd dəftərimdə bilirsiniz nə qədər belə nümunələr var. Adam var deyir ki, Brodskinin tərcümələri yaxşı deyil. Cavab vermişəm ki, rusca üzündən oxu. Oxuya bilmir. Deyirəm, sən üzündən oxuya bilmirsən. Necə deyə bilərsən, bu yaxşıdır, ya pisdir.

• Repressiya qurbanının kitabı nəşr olundu
• “Yeni ədəbiyyatı tanıyaq" layihəsi yeni mövsümə başladı
• AYB katibliyindən Elza Seyidcahana xəbərdarlıq