Kulis.Az Mübariz Cəfərlinin “Yubilyarın ölümü” hekayəsini təqdim edir.

Əlli yaşına bir il iki gün qalmış yuxuda gördü ki, yatıb. Tarix ona görə dəqiq xatirindəydi ki, elə yuxudakı röyasında da söhbət onun ad günündən gedirdi. Bəlkə paralel dünyalar məsələsini də sadələşdirib gözümüzün önündə axtarmaq lazımdı? Daha doğrusu, məsələnin həllini, çıxış yolunu, kələfin ucunu... Məsələn, yuxuda yatdığını görən öz yuxusunu unudub röyasının, yuxuda yatanın vaqeəsini yadına salmağa çalışır oyananda. Yaxud lap adi bir misal; hansısa bir kinoya baxanda görürsən ki, orda da kimsə əyləşib ədəb-ərkanla filmə tamaşa eləyir, bir anlığa kadrlar üst-üstə düşür və birbaşa filmdən-filmə baxırsan, baxdığın film və fon “itir”... Hər şey bir-birinin içinə qoyulmuş saysız-hesabsız sandıqlara və axırıncı — qırxıncı otağa girməyə qadağa qoyulan qapılara bənzəyir. Təbiəti ram eləmələri ilə, aya, ulduzlara uçmalarıyla öyünənlər əsrlərdi ki, bəzi sualları cavablamaqda acizliklərini gizlətmək üçün çevir tatı, vur tatı öz yerlərində addımlayırlar, çünki o sualların cavabına hər cəhətdən yüz sual törəyir. Çünki o sualların cavabını axtarmaqdan ötrü irəli getmək yox, geri qayıtmaq lazımdır.

Əlli yaşına bir il iki gün qalansa, nə irəli gedirdi, nə də geri dönürdü... Yuxuda görürdü ki, yatıb, röyadadı və o röyada tanımadığı bir adamla şirin söhbət eləyirdi, o adam o yuxuda o səmimiyyəti necə qazanmışdı, bilinmirdi, amma nədənsə, yuxu görən tanımadığı adama ürək qızdırmışdı, açmışdı sandığı, tökmüşdü pambığı. Həmin söhbətin, yuxunun əvvəli və sonu yadında qalmasa da, anlayırdı ki, çox hətərən-pətərən danışıb, sirsaxlayan olduğundan yuxudan oyanandan sonra əməlli-başlı pərtləşmişdi də. Sənə güvəndiyim dağlar... Öz sözünü danışan özgəyə sirr saxlayacaq? Yəqin gördüyünü tamam-kamal xatırlasaydı, hirsindən dil-dodağını gəmirərdi. Ancaq yadına düşənlər də hulqumsuzluğundan, çənədən boş olmasından xəbər verirdi.

“Bir il iki gündən sonra əlli yaşım olacaq”...

“Nə əllibazlıqdı, a kişi, sənin zırıltın qabaqdadı...”

“Zırıltı?”

“Başının qədrini bil...”

Başım var bəyəm, başım olsaydı, tanımadığım adamı çənəmin altına salıb atçot verərdim? Yaxşı ki, əlli yaşım olacağını deyəndə cavab vermədi ki, gözüm aydın!..

Düz-əməlli başa düşmürdü niyə özündən çıxıb. Yuxuya, röyaya, vaqeəyə, qəzavü-qədərə nə qadağa?

***

Ətraf hay-küydü, ağız deyəni qulaq eşitmirdi, hamı bir-birinə qarışmışdı, bilinmirdi kim kiminlə hansı havaya oynayır. Arabir musiqi kəsiləndə tamada sağlıq demək üçün sözü kimlərəsə verirdi və o, sevinirdi ki, azacıq da olsa baş-beyni dincələcək. Nəhayət, ayağa qalıxıb ortada atılıb-düşənləri yara-yara büllur çil-çıraqlı tavanı güclə görünən saraydan çıxdı, ancaq deyəsən qapını səhv salmışdı; qapı pilləkənə yox, iri eyvana açılırdı. Eyvanda da dəstgah vardı, yumşaq kresloların önündəki uzunsov mizlərə şirniyyatlar düzülmüşdü, arıq sısqa bir kişi divana yayxanmışdı, başının üstündə qara şalvarlı, ağ köynəkli ofisiant əmrə müntəzir dayanmışdı.

O, karıxdı, çünki bayıra açılan qapıya çatmaq üçün yenə də oynayanlar arasından keçmək lazım idi.

Bu dəm divandakı kişi onu gördü.

— Siz də hay-küydən qaçırsınız? Gəlin əyləşin, bura sakitlikdi.

Qapını örtüb nədənsə mütiliklə irəli yeridi və keçib divanda, kişinin yanında oturdu. Həqiqətən eyvanda elə sakitlik, elə səssizlik idi ki, içəridə vur-çatlasın olduğuna adamın inanmağı gəlmirdi.

Kişi ofisianta:

— Çay gətir, qardaşa, — dedi.

Ofisiant dinməz-söyləməz armudu stəkandakı çayı onun qabağına qoydu, amma deyəsən çay gətirməkdən ötrü yerindən tərpənmədi, stəkan əlində özü-özünə peyda oldu.

“Çox içməyin axırı budu da...”— fikirləşdi. Oğrun-oğrun daş məhəccərə söykənib dalğın-dalğın dayanan ofisiantı, sonra yanındakı kişini süzdü.

— Siz kimsiniz? — araya söhbət salmaq xatirinə soruşdu. Hər halda, çay da, sakitlik də, eyvanın təmiz havası da yerinə düşmüşdü. Ay çıxmışdı, ulduzlarsa tənbəllik eləyirdilər. Yox, bu aya oxşamırdı, nə bədirlənmişdi, nə ayparaydı, elə üçbucaqdı durmuşdu göyün üzündə. “İlahi, mən haradayam?”

— Siz kimsiniz? — bu dəfə səsi titrəyə-titrəyə təkrarladı.

— Mən dayısıyam, — kişi cavab verdi.

— Kimin?

Kişi təəccübləndi:

— Necə yəni, kimin?

— Kimin dayısısınız?

— Hə... Gəlinin...

Çaşqın-çaşqın sağ əlini göyə uzatdı:

— Bəs, ay niyə o cürdü?

Kişi aya baxıb vecsiz-vecsiz çiyinlərini çəkdi:

— Mən nə bilim... O bizlik deyil ki... Sən çayını iç, qəliz məsələlərə baş qoşma.

Qəfil sakitləşib stəkanı götürdü və çaydan bir qurtum alıb nəlbəkiyə qoydu. “Araq məni xarab eləyir, bu yazıq hardan bilsin ay niyə üçbucaqdı? Yaş keçir, arağı çaya dəyişməyin vaxtıdı ...”

— Allah xoşbəxt eləsin...

— Kimi?

— Evlənənləri... — O, başıyla içəri işarə elədi.

Kişi razılıqla gülümsündü:

— Çox sağ ol...

O, dil-boğaza qoymurdu:

— Oğlan nəçidi?

— Heç nəçi... İşsiz idi, mən onu işə düzəltdim.Bulvarda...

— Bulvarda iş var ki?

— Tualetdə işləyir...

Çay boğazında qaldığından deyil, heyrətdən çeçədi, çünki kişinin səsində zərrəcə çəkingənlik, utancaqlıq duyulmurdu.

— Harada işləyir?

Kişi lap dərinə getdi:

— İşindən razıdı, bəy kimi oturub orda, müştəriləri də növbəyə düzülür, — qaba, kobud bir zarafat da elədi. — Bir sözlə, bəydadaşın çörəyi nəcisdən çıxır.

Sir-sifətini turşudub siqaret yandırdı, ancaq o dəm başa düşdü ki, mizan-tərəzi yeri deyil, müsahibinə eyni ruhda cavab verməlidi, zarafatı qanqaraçılığa çevirmək əbləhlikdi.

Gələn il əlli yaşım tamam olacaq. Mən də elə bir iş tapsam, qocafəndi, günümü keçirərəm.

— Bilirəm, — kişi ciddiləşdi.

“Başdanxarab deyəsən ciddi qəbul elədi,” — fikirləşib, dili dolaşa-dolaşa xəbər aldı:

— Nə...yi bilirsən? Mənim... tualetdə işləmək istədiyimi?

— Yox, — kişi gülümsündü, — yox, — kişinin dişləri mırıq idi. — Bilirəm ki, düz bir ilədən sonra sənin əlli yaşın olacaq...

O, dərindən nəfəs alıb siqaretini tüstülətdi.

Kişisə gülümsünə-gülümsünə davam elədi.

— Ancaq mən başdanxarab-zad deyiləm.

— Əstəğfürüllah... — O, narahat-narahat yaramçıq siqaretini külqabına basdı.

— Nə isə... Sən əlli yaşa-filana bənd olma, özünə bax, başından muğayat ol...

Sanki qəfil onu tok vurdu, ilan çaldı, bir anda bütün bədənindən gizilti keçdi, eyvandakı işıqlar da öləzidi elə bil, əvəzində üçbucaq ayın işığı artıb “tənbəlləşən” ulduzları qanadının altına aldı.

— Sən məni tanıyırsan?

— Yox.

— Amma mən səni yuxuda görmüşəm...

Kişi yenə arın-arxayın gülümsündü:

— Olur elə şeylər...

O, əl çəkmədi:

— Sən kimsən?

— Mən də sənin kimi bir bəşərəm...

— Bəşir... — deyəsən keflənmişdi, başı gicəllənirdi.

Bu dəfə müsahibi qəhqəhə çəkdi:

— Ürəyindən nə keçir? De, utanma...

O, yazıq-yazıq dilləndi:

— Evə gedib yatmaq istəyirəm, ancaq qalxıb içəridə oynayanların arasından keçməyə halım qalmayıb... Nəsə birtəhərəm...

Kişi üzünü ofisianta tutdu:

— Qoy onu yerə...

Və ofisiant bir anda onun ayaqlarını yerdən üzüb məhəccərin yanına gətirdi. Ofisiant əyildikcə bədəni, qolları uzanırdı və o, qorxudan qımıldanmağa macal tapmamış gördü ki, şadlıq sarayının qabağındakı aksiya ağacının altındadı, ofisiant əvvəlki kimi balacalaşaraq məhəccərə söykənib ona əl eləyir. O, da əlini sinəsinə qoyub ofisianta yüngülcə baş əydi, gördüklərini içdiklərinin ayağına yazdı. “Araqda gücə bax! Qurtardı! Day dərmanım ola dilimə içki vurmaram...”

Evdə yadına düşdü ki, ayaqyoluda işləyənin toyuna nəmər salmayıb...

***

Günlər ötmüşdü. Arabir beynində daşdan süzülən damla kimi anicə zərbə hiss eləməsəydi, həmin hadisəni tamam-kamal unudardı, ancaq hər dəfə başında “su zərbəsi” duyanda həmin balacaboy, dişləri mırıq kişini, əlləri balkondan yerə çatan ofisiantı və göy üzündə ulduzlarsız-filansız bərq vuran üçkünc ayı xatırlayırdı. Özünü tox tutmağa çalışsa da, özəyi naməlum xofabənzər narahatlıq içini yeyirdi. Burası vardı ki, get-gedə o damlaların sayı, yox, sayı deyildi, aralarındakı müddət azalırdı. Kobud götürsək, əvvəlcə ayda, sonra həftədə iki dəfə və beləliklə, damlalar yaxınlaşaraq gündə bir neçə dəfəyə çevrildi, beynində əməlli-başlı “yağış yağırdı” və bu yağışlar” ilk vaxtlardakı kimi qulaqardına vurulası keçmirdi, ağrılı olurdu və həmin ağrılar getdikcə şiddətlənirdi. Bir dəfə gecə yarısı “damla”ların ağrısı onu yuxudan oyatdı, tərdən alt paltarları su içindəydi, amma içindəki qorxu beyninin ağrısını bir anlığa unutdurdu. Yuxuda dişləri mırıq kişini görmüşdü və kişi bəzək-düzəksiz-filansız. “Dedim axı, başının qədrini bil,” — pıçıldamışdı və o, ya bu pıçıltının xofundan, ya da beynindəki “yağış”ın ağrısından dik atılanda görmüşdü ki, yağış təkcə beyninə yağmayıb, bütün bədəni su içindədi.

Arvadı da ayılmışdı.

— Nə olub, — soruşmuşdu, -- niyə zarıyırsan?

Qalxıb ona dəyişək alt paltarı verdi, bədənini sildi, otağın gözqamaşdıran işığında sualına cavab almadığından bir də təkrarladı.

— Nolub?

O, sağ əlini seyrəlmiş saçlarına çəkib ağır-ağır dilləndi:

— Qorxma, deyəsən, mən öləcəm..

Arvadı məhrəba əlində yerindəcə dondu. Qəfil gözlərindən yaş sel kimi axdı, daha dəsmalla onun bədənini, üz-gözünü yox, öz sir-sifətini silirdi.

— Az, yasxana açma gecə yarısı. Sağam hələ...

Arvadı nəhayət ki, toxtayıb kəsik-kəsik:

— Sənnən sonra... mən... mən necə yaşayacam, — dedi, — mənim halım necə olacaq?

Və elə dedi ki, guya, ölmək onun öz əlindəydi, o, ölsəydi öz xoşuna öləcəkdi.

O isə lapdan başa düşdü ki, yer üzündə hamı özünə ağlayır, binayi-qədimdən başqası üçün göz yaşı axıdan olmayıb...

...Ürəyi yüngülvari sancdı.

***

Günəş bərq vursa da, ağımtıl-qızılı telləri adamı yandırmırdı, əksinə, günəş şüası dəriyə yox, birbaşa daxilə, ürəyə ilıqlıq, təpər və təzəlik gətirirdi. Ay düz günəşin yanında dayanmışdı. Ayla günəşin barışan məqamı idi. Göyün üzündə zərrəcə bulud yoxdu. Ağacların yarpaqları kölgə yaratmırdı, barı-meyvəsi olanların kölgəsi əskikdi. Hardansa şırıltı gəlsə də, çayın özü görünmürdü. Ləziz xörəklər düzülmüş süfrəyə əl uzatmasa da, ona elə gəlirdi ki, indicə süfrədən durub və bütün təamlardan dadıb. Önündəki dillənmirdi, çöhrəsində təbəssüm vardı, mütəkkəyə dirsəklənib göyə çalan yamyaşıl otların üstündə elə uzanmışdı, deyərdin ən qiymətli xalı, gəbə üstündə rahatlanıb, gözə görünməyən quşların səsi bir-birinə qarışdıqca gözünü yorğun-yorğun və rahat-rahat yumub-açırdı, bəlkə də düz eləyirdi, belə yerdə mürgüləməkdən yaxşısı yoxdu. Qəfil diksindi, yerindəcə dikəlib bardaş qurdu; ay üçbucaqdı, göz işlədikcə yuxarı boylanan yalnız ayın və günəşin varlığından səmanın göyün “yerində” olduğunu anlayardı. Təkcə ay yox, günəşin özü də üçküncdü. Görəsən günün günorta çağı aydın, buludsuz səmada ayla günəş gözünə necə görünürdü?

Önündəki gözünün birini açıb yuxulu səslə — deyəsən həqiqətən mürgüləmişdi, — dilləndi:

— Deyirsən çox axtarmısan məni?..

— Yox... O toy axşamı görüşümüz xatirinizdədi yəqin. Həmin şadlıq evinə getdim. Eyvana açılan qapı bir yana, şadlıq evinin ikinci mərtəbəsində eyvan-filan yox idi. Əlbət ki, sizin yanınızdakı ofisiantı da tapa bilmədim. — O, doğrayıb tökdü. Xatırlamırdım kimin toyunda görmüşdüm sizi, dəvətnaməni-zadı da tapmadım evdə. Əlacım kəsildi, bulvarı eninə-uzununa azı əlli dəfə gəzib bəydadaşı axtardım. Bilmirdim tualetdə oturub, oturub da demək düz çıxmır e, işləyib, e, cəhənnəm, ayaqyolundakı kassirlərə, pul yığanlara nə deyim, necə yaxınlaşım, bəydadaşın nəm-nişanı, vid-fasonu tamam yadımdan çıxmışdı. Skleroz olmuşdum, skleroz! Bəlkə başımdakı ağrılarla bağlıydı huşsuzluğum? Bilmirəm, — o, qızışıb özü də hiss eləmədən “sən”ə keçdi. — Sən xəbərdarlıq eləsən də, mən başımı qoruya bilmədim, başımın qədrini bilmədim, çünki xəbərdarlıq azdı, yol göstərmək lazımdı. Göstərmədin. Nə isə... Əlacım səni axtarmaqdaydı. Nəyə desən əl atmalıydım. Atdım da... Tualetdə pul yığan cavanlara yaxınlaşıb: “A bala, üç-dörd ay əvvəl sənin toyun olmayıb ki?” — soruşanda elə bil köpək oğullarının ata-anasına söyürdüm. “Rədd ol, nəşəxor, yaşına bax, məzələnməyinə bax...” Birisi qalxıb yumşaq yerimə təpik də ilişdirdi. Tez özümü ayaqyolundan bayıra atmasaydım, işlər lap fırıqlaşacaqdı.

Önündəki qəhqəhə çəkdiyindən o, karıxıb susdu. Kişi gözləri yaşaranacan gülüb qəfil ciddiləşdi.

— Sonra?

O, çaşdı:

— Nə sonra?

— Sonra nə oldu?

— Sonra heç nə, başımdakı ağrılar get-gedə həm şiddətləndi, həm də tez-tez tutmağa başladı, insafən əl-qolumu sallayıb oturmadım, ancaq həkimlər də bir şey eləyə bilmirdi, yaşlı bir əcnəbi həkimsə açıqca dedi ki, sənin mərəzin bizlik deyil, yəqin sir-sifətimdən gördü ki, halım pisləşdi, istər-istəməz qorxmuşdum, məndə təqsir yoxdu. Həmin ağsaç, dişləri mırıq həkim məni kabinetinə apardı, qəribə kabineti vardı, otaqdakı əşyalar qırmızı rəngdəydi. Üzbəsurət əyləşdik yumşaq, dərin kresloda. Aramızda alçaq jurnal stolu. Ayağımı ayağımın üstünə aşırmaq istəyəndə, jurnal stolunu aşırmaqdan ehtiyatlandım. Stol yöndəmsiz yerə qoyulmuşdu. Gərək kresloya yayxanıb oturaydın, diqqətsizlik eləyib ayaqalarını yöndəmsiz-yöndəmsiz irəli uzatsaydın, jurnal stolu aşacaqdı. İri kreslolar kiçik otağa namütənasibdi. Görəsən bu kresloları ensiz qapıdan necə keçirmişdilər otağa? Yəqin açılıb-yığılandı kreslolar, elə otaqda yığmışdılar. Qəfil özümə acığım tutdu: “Hansı günümə ayağımı-ayağımın üstünə aşırıb forslanmaq istəyirəm, hə?” — düşündüm.

Həkim üzümə baxıb astaca:

“Qorxursan?” — soruşdu.

“Yox, — dedim. — Utanıram”.

Təəccübdən seyrək qaşları çatıldı:

“Nədən?”.

“Sizin yerinizə utanıram ki, inkişaf eləmiş təbabət bir xəstə başı sağalda bilmir, aciz-avara qalıb...”

Gülümsündü:

— Əvvələn bir şeyin ki, ağzı bağlıdı içində nə baş verdiyini anlamaq qəliz məsələdi, əlbəttə, sənin başından gedir söhbət... Təbabətin inkişafı-filan boş-boş nağıllardı, ikincisi, illər ötüşdükcə, nə elm, texnika irəli gedib, nə də təbabət... Çünki insan qurucu deyil, dağıdıcıdı. İnsan xislətində dağıdıcılıq var, o, şeyləri ki, biz guya, kəşf eləmişik, gərəksizdi, elə o gərəksiz kəşflər çıxacaq axırımıza. Ruhi gəzintinin əvəzinə təyyarə, raket yaratmışıq, mələyəbənzər qanadlarımızı yandırıb ümidimizi dəmir-dümürə bağlamışıq. İndi özün de, qazandığımız çoxdu, ya itkimiz? — Məndən cavab çıxmadığını görüb, bir anlığa susdu, araya xəfif, nazik sükut çökdü.

Deyəsən, çaşıb qaldığım sir-sifətimdən də hiss olunurdu, müsahibim məni tamam-kamal inandırmaq üçün dərinə getməliydi.

— Yaxşı, bu şoğərib tibb deyirsən, təbabət deyirsən, hər nədi, inkişafdadısa, əsrlər keçdikcə insanın yaş həddi niyə artmaq əvəzinə azalır? Əvvəllər üç yüz il, beş yüz il ömür sürənlər olub. Tarixi faktlardı bu... Bəs indi? Nə mane olur adamlara?

Səbrim tükəndi:

— Ay canım-gözüm, malı-mala niyə qatırsınız, mən xəstəyəm, özüm də beş yüz il, üç yüz il yaşamaq iddiasında deyiləm? Sağalmaq istəyirəm, sakit, sağlam yaşamaq istəyirəm. Vəssalam-şüdtamam...

Müsahibim tutuldu. Bu dəfəki sükut daha davamlı və möhkəmdi, həmin sükutla, sakitliklə bərabər içimə soyuqluq, sərinlik-zad yox, əməlli-başlı soyuqluq axırdı, içimdəki soyuqluq get-gedə bədənimi üşüdürdü, az qala dişlərim bir-birinə dəyəcəkdi.

Nəhayət, həkim dilləndi:

— Heç nə başa düşmədin?

Bəzək-düzəksiz cavab verdim:

— Yox, — çünki bayaqdan elədiyi filosofluğun mənim xəstəliyimə zərrəcə dəxli yox idi.

Tamam dilxor oldu.

— Heyif...

— Mus-mus eləyincə, birdəfəlik Mustafa deyin! Mən sağalacam, ya yox?

Dərindən köks ötürdü:

— Bəşər övladı dərinə getmək istəyir, dərinlikdə qərq olur. Əvvəlcə dayazda üzməyi öyrənmək gərəkdi, gözünün önündəkiləri oxumaq, öyrənmək lazımdı. Bəlkə onda dərinliyə baş vurmağa ehtiyac da olmadı.

Mən hirsimi boğub ehmalca ayağa qalxdım, özüm öz səbrimə, sakitliyimə təəccüb eləyə-eləyə otaqdan çıxdım. Çünki bu başdanxarab həkimdən xəstəliyimlə bağlı nəsə ağıllı bir məsləhət alacağıma inamım qalmamışdı.

Bu da belə... Elə yaxşı ki, otağı vaxtında, hay-küysüz tərk elədim. Yoxsa əlimdən xəta-zad çıxardı. Axır vaxtlar yaman əsəbi olmuşdum. Yəqin xəstəliyimlə bağlıydı.

— Doğrudan heç nə başa düşmədin?

Yox, əksinə, deyəsən, dumanlı da olsa anlamalı çalarlar nəzərə çarpırdı. Əlli yaşını qeyd eləməyə hazırlaşan yubilyar hər şeyi — ən xırda detalları belə gözdən qaçırmamağa çalışırdı. Əslində bu ayrı bir dəstgah olmalıydı, elə bir zırıltı ki, ən azı ömrünün axırınacan yadında qalsın. Az qala kimin harda, hansı masada əyləşəcəyini də götür-qoy eləmişdi.

Məclisin şirin yerində yarıçılpaq rəqqasə meydana girib göbək rəqsi oynayacaqdı, məclisə şuxluq, şirinlik hakim kəsiləcəkdi, kişilər rəqqasənin gözəgəlimli yerlərinə pul basacaqdılar, qadınlar çar-naçar əl çalsalar da gözlərindəki, sir-sifətlərindəki qısqanclığı gizlədə bilməyəcəkdilər. İlahi, bu arzu-istəyin yaşı neçəydi görəsən? Yadında deyildi, ancaq hərdən ona elə gəlirdi ki, çoxdan, lap çoxdan, bəlkə də ağlı kəsəndən əlli yaşının tamamına hazırlaşmışdı. Əlli yaş həyatın zirvəsidi, zirvədən o tərəfə addımlayanda hökmən ayaq saxlayıb geriyə baxaraq nəfəsini dərmək gərəkdi. İntəhası, sən saydığını say, görə fələk nə sayır, — kəlamını nahaq deməyiblərmiş. Lap az qalmışdı, əlliyə, bəlkə də zor-güc, sürünə-sürünə əlliyə həqiqətən çatacaqdı, amma daha yubiley keçirmək, ad günü eləmək ovqatı qalmayacaqdı. Qismət deyilmiş ona ad günü, yubiley-filan... Heç vaxt təmtəraqlı ad günü eləməmişdi, “gücünü” əlli yaşına saxlamışdı, o da ki, qaranlıq...

Deyəsən heç uşaqlıqda da ona ad günü-filan keçirməmişdilər. Yəqin onun dünyaya gəlişi böyükləri elə də sevindirməmişdi.

“İtil o yana,” — uşaqlıqda valideynlərindən ən çox eşitdiyi kəlmələrdi. Beləcə, “itilə-itilə” atası ilə anasının arasında qalardı. Bəlkə uşaqlıqdan yediyi yüngülvari şapalaqlardandı gözüqıpıq olmağı? Demə, iş-gücün, pul-paranın adama şir ürəyi gətirəcəyi nağılmış. Uşaqlıqdan qorxaq böyüdünsə, heç nə... Və doğrudan-doğruya heç nə sənə kömək eləməyəcək. Nə tutduğun mövqe, nə də qazandığın pul-para! Hərdənbir övladı olmadığına sevinirdi də... Üzə vurmasa da, çəkingən, xoflu yaşamaq zülmdü. Ələlxüsus, nədən qorxduğunu anlamayanda, içindəki qorxudan ömürlük xilas ola bilməyib onun əsirinə çevriləndə. Əmindi ki, işdi-şayəd ata olsaydı, övladları da eynən onun kimi içlərində səbəbi, mənbəyi, özəyi naməlum yekə bir qorxu gəzdirəcəkdilər. Yox, lənət şeytana, o, uşaqlarına çırtma da vurmazdı, amma içindəki xof irsən hökmən keçəcəkdi davamçılarına. Görünür, Allah ona, daha doğrusu, onun dünyaya gəlməyən övladlarına acıyaraq yuxarıda son nöqtəni qoyub, filan şəcərənin kitabını örtmüşdü. Şükür kərəminə, pərvərdigara! Ölüm haqdı, gec-tez hamı öləcək, ancaq o, yəqin ki, heç bir dünyada nə valideynlərinin ona düşmən kəsilmələrinin, nə də içindəki buz kimi soyuq xofun səbəbini bilməyəcək. Bəlkə də illər ötdükcə yaddaşı xərifləyib ata-anasını qara rəngə boyayırdı. Gör ayrılıqdan nə qədər keçmişdi, indi onların çöhrəsini, simasını düz-əməlli xatırlamırdı da. İnsanı, yaxud öləni unutmamaq üçün gözəgəlimli yerdə şəklini asıb, istər-istəməz gözucu da olsa arabir baxmaq lazımdı ki, yaddaşın təzələnsin. Yoxsa, zaman yaddaşa da, beyinə də əl gəzdirir. “Gözlə görmədiyinə etibar yoxdu,” — kəlamını buna görə deyiblər yəqin.

— Doğrudan heç nə başa düşmədin? —önündəki ciddi görkəm alıb təkrarladı.

— Başa düşdüm... — O, sakitcə və yazıq-yazıq dilləndi.

Musahibi dərinə getdi:

— Nəyi başa düşdün?

O, nədənsə çəkingən-çəkingən, xoflu-xoflu pıçıldadı:

— Dalağım sancmışdı, kiməsə oxşadırdım o filosofluq eləyən həkimi, intəhası, o dəm, nə illah elədim, yadıma düşmədi ki, düşmədi. Demək, o həkim sən idin, sən mənə ağıl öyrədirdin, hə?

Cavab əvəzinə önündəki yenə gülümsündü, əslində, o, cavab-filan gözləmirdi də, fikirlər beynindən birbaşa axırdı, deyəsən daha səsə-sözə ehtiyac yoxdu.

— Sən istəsəydin məni sağaldardın. İstəmədin nədənsə...

Önündəkinin üzünə həlim təbəssüm qonmuşdu.

— Sonra?

O, yenə çaşdı:

— Nə sonra?

Müsahibi xırdaladı?

— Ayrı nə başa düşdün?

O, kəsik-kəsik:

— Deyəsən... mən... ölmüşəm... — nöqtəni qoydu.

Bu dəm hiss elədi ki, ömür boyu canında gəzdirdiyi qorxu-ürküdən, xofdan, çəkingənlikdən əsər-əlamət qalmayıb.

Qov kimi, quş lələyi kimi yümyüngül idi. Demə, insanları “ağırlaşdıran” içlərində gəzdirdikləri qorxuymuş.

... Arvadı qonum-qonşuların arasında:

— İndi mənim halım necə olacaq? — çığıraraq hönkürüb saçlarını yolurdu...

2004

• Xalq artisti: "Ona deyiblər ki, Azərbaycanla əlaqəni kəs, Babayan ol" - Müsahibə
• “Müasir incəsənətdə Göbəklitəpə” adlı sərgi açıldı
• “Sokratla çayxana söhbətlərim” kitabı çap olundu