Dövr o dövr idi ki, Nyu-Yorkda yerləşən Ümumdünya Ticarət Mərkəzinin binaları (əkiz qüllələr) partladılmış, Amerika Birləşmiş Ştatları Əfqanıstana qoşun yeritmişdi.

2001-ci ilin sonları idi. Evimizin yaxınlığındakı binanın tikintisində çox sayda əfqan mühacirlər çalışırdı. Uzaq Əfqanıstandan Azərbaycana pənah gətirən bu bəxtiqaralara lağ etmək biz uşaqların ən sevimli məşğuliyyəti idi. Onların geyimləri, qıyıq gözləri, uzun saçları üzərindən olmazın zarafatlar edərdik. Günlərin bir günü bizim üçün əcaib görünən əfqan fəhlələrdən birini dövrəyə aldıq. Və yerli-yersiz sual yağışı başladı.

Həmin əfqanıstanlı mühacirin adı yadımda qalmayıb. Dediyinə görə bir müddət İranda yaşamışdı. Azərbaycan dilində pis danışmırdı.

Onunla dialoqumuzda Üsamə bin Laden fenomeni qırmızı xətlə keçirdi. Çünki məlum hadisələrə aid ancaq bu adı əzbər bilirdik.

Mühacir Amerikanın Əfqanıstanı nəhayət ki, ağ günə çıxaracağına ümid bəsləyirdi. Biz isə balaca ağlımızla evdə, küçədə, məktəbdə mənimsədiyimiz “müsəlman təəssübkeşliyindən” çıxış edərək dünyanın bir nömrəli terrorçusunun amerikalıların dərsini verəcəyinə inanırdıq. Ölkəsi qan gölünə çevrilən əfqan mühacir danışıqlarımızı dinlədikcə başını bulaya-bulaya sadəcə gülümsəyirdi...

Əfqanıstanlı yazıçı Xalid Hüseyninin “Çərpələng uçuran” və “Min möhtəşəm günəş” romanlarını oxuyan zaman o əfqan mühacirləri xatırlamaya bilmədim.

“Çərpələng uçuran” romanından sonra “Min möhtəşəm günəş” romanı da Azərbaycan kitab bazarındakı sükutu poza bildi. X. Hüseyni Əfqanıstanda yaşanan vəhşətin portretini “Çərpələng uçuran” romanında incəliyinə qədər çəkə bilmişdi. Əsərdə hadisələr Baba, Əmir, Həsən, bir sözlə kişilərin üzərində cərəyan edirdisə “Min möhtəşəm günəş”də ön planda qadınlar, Şərqli qadınlar - Leyla və Məryəm dayanır. Özünün yazdığı kimi müəllif bu romanı əfqan qadınlarına ithaf edib.

Bol fakturalı romanın süjeti, yazıçının təhkiyəsi insana nəfəs aldırmır. Bir anlıq özünü hadisələrin içində təsəvvür edirsən və kitabı vərəqlədikcə qəhər səni boğur, göz yaşlarını saxlaya bilmirsən.

X. Hüseyni qəhrəmanları ilə çox sərt, amansızcasına rəftar edir. Belə desək, həyat adlı müəllimdən geri qalmır...

“Min möhtəşəm günəş” romanında da müharibə, şiddət, qadına qarşı təcavüz, etnik ayrı-seçkilik, dini cəhalət ön planda durur.

Əfqan yazıçı ard-arda dəyişən siyasi hakimiyyətlərin, baş verən müharibələrin fonunda insan talelərinin aydın mənzərəsini göstərib. Bəli, müharibə adi insanların həyatına təsir edəndə daha dəhşətli olur.

X. Hüseyni Qoca Şərqin çoxsaylı azadlıqlardan pay ala bilməyən qadınların istək və arzularını gözəl ehtiva edib.

Sovet qoşunlarının Əfqanıstanı işğalı, Allahın tələbələri, “Taliban”ın sadə insanların başına açdığı min bir müsibət təfsilatı ilə işlənilib. İnsanların adət etdiyi həyata qadağalar tətbiq edən gerilikçi sistemin mahiyyətini X. Hüseyni bir növ faş etməyi bacarıb.

İnsanlar taliblərin qorxusundan televizora belə ancaq gecələr baxmalı olur. Hətta keçirilən reydlərə görə televizoru polietilen sellofona büküb basdırırlar.

“Çərpələng uçuran”da olduğu kimi “Min möhtəşəm günəş” əsərində X. Hüseyni ABŞ-ın Əfqanıstanı işğal etməsinə haqq qazandırmağa çalışır. Müəllif Tariqin dilindən deyilən “Bəlkə də amerikalıların gəlməyi yaxşıdır” fikri ilə Amerika işğalına xeyirxah missiya donu geyindirir. Tariqin həyat yoldaşı Leyla “Bəs günahsız yerə öldürülən insanlar?” deyə bu fikrə üsyan edir. Ancaq Leyla da sonda bu fikirlə razılaşmaq məcburiyyətində qalır ki, bəlkə ən yaxşı variant elə budur. Axan qanlar sülhlə deyil, məhz silahla dayana bilər...

12 il bundan əvvəl əfqan mühacirin söylədiklərini bu gün X. Hüseyni tirajlamaqdadır.

Yanlışdır, doğrudur, bu zamanın qiymət verəcəyi məsələdir. Hər halda başının üzərindən qara buludların çəkilmək bilmədiyi Əfqanıstan möhtəşəm bir günəşin doğulmasına möhtacdır.

• Məşhur aktyor biznes qurur
• Təklikdə ölməkdən qorxan adam - Feyruz Muradov
• Bugünkü yazıçıların çoxu unudulacaq... - Zorən ədəbiyyat tarixində qalmaq mümkündürmü?