Bir neçə gün öncə Dövlət Film Fondunda İran rejissoru Məcid Məcidi ilə kino əhlinin görüşü oldu. Doğrusu, bu cür görüşlərə həvəsli deyiləm. Ona görə həvəsli deyiləm ki, mənim üçün müəlliflə ən isti, səmimi kontakt onun filmləridir.
Tədbirə çox yaxın dostumun istəyi ilə qatıldım. Qatıldığıma da peşman oldum.
Çünki həmişəki kimi məşhur adama münasibətdə hörmətdən çox, qıcıqlandırıcı heyranlıq göstərdik, dünyaya özümüzün natamamlıq kompleksindən baxdıq.
Görüşdə səslənən suallar arasında ən bərbadı, yersizi bu idi: “Siz hansı Azərbaycan filmlərinə baxmısız”?
Məcidi “Heç bir Azərbaycan filminə baxmamışam” deyəndə, zaldan xəfif narazılıq dalğası keçdi, kimlərsə yerlərində narahatlıqla qurcuxdu. Cavab zala pis təsir elədi. Bir neçə əhəmiyyətsiz sualdan sonra, bir xanım yenə bu söhbətə qayıtdı, rejissora təklif elədi ki, bizim flmlərimizə baxmamısızsa, emailinizi verin, linkləri atım. Zal yenə yüngülcə silkələndi, yenə natamamlıq kompleksinin işartıları sezildi.
Məsələ budur ki, Məcidinin bizim filmlərə baxmaması faciə deyil. Buna görə natamamlıq kompleksinə girmək infantil davranışdır.
İkincisi, əgər baxmayıbsa, bu, onun milli kinoya hörmətsizliyi yox, Mədəniyyət Nazirliyinin kino siyasətinin fiaskosudur. Neft pullarının gur gələn vaxtı bir milli filmimiz nüfuzlu festivallarında (Berlin, Kann, Venesiya festivallarını nəzərdə tuturam – S.S.) ciddi uğur qazanmayıb. Nədən ki, kino festivallardan tanınır daha çox.
Sonrası, bir qisim kino adamının Məcidiyə xəstəhal heyranlığı, az qala bir-birinə imkan vermədən foto çəkdirmək ehtirası xoş deyildi. Və sanki görüşə gələn aktyorların, aktrisaların fokusunda, bütün cazibələrini işə salaraq Məcididən filmə çəkilmək təklifi almaq idi.
Məcidi isə olanlardan sıxılır, suallardan darıxırdı, ona görə özünü narahat hiss etdiyini deyəndə, bu, daha çox canını qurtarmaq bəhanəsinə bənzəyirdi.
Tədbirdə yalnız bir praktik, konkret sual səsləndi. Bir cavan oğlanın “Tarixi kino çəkəndə nəyi etməmək lazımdır?” sualına Məcidi əhəmiyyətli cavab verə bilmədi.
Ümumiyyətlə, Məcidinin energetikası yorucudur, bütün tədbir boyu o, yeni fikir səsləndirmədi, didaktikaya kökləndi.
İran kinosu deyəndə dərhal ağlıma iki rejissor gəlir. Birincisi, heç şübhəsiz ki, İran kinosunun klassiki Abbas Kiyarustamidir. Niyə Kiyarustami?
Kiyarustami hər filmində fərqli kino fəndlərindən istifadə edib, qeyri-müəyyənliyin ustası Antonioninin yamsılamadan öz qeyri-müəyyənliyinin konsepsiyasını yaradıb. O, neorealizmlə mistikanı, sufizmi birləşdirib, “Kino haqda kino” xəttini filmlərində eksperimentlərə məruz qoyub, hər dəfə fərqli traktovkada təqdim edib.
O, ənənəvi təhkiyədən imtina da edib, riskli forma seçərək minimal məkanda minimal ifadə tərzlərində də işləyib, dramaturji gedişlərini sadəcə iri plandakı üzlərdə də qurub.
İkinci rejissor Cəfər Pənahidir.
Pənahi təcrübəsində mühüm bir şeyi sübut elədi: Ən zor şərtlərdə belə, tükənməz sənət eşqini, sənətkar azadlığını realizə etməyin mümkünlüyünü...
O, İran kinosunda geniş yayılmış basmaqəlib, bəzən spekulyasiyaya çevrilən “yoxsul uşağın çətinliklərə rəğmən vicdanlı davranışı, işıqlı dünyası”nın poetikləşdirilməsini dağıdır, şairanə, sadə təqdim olunan reallığın arxasındakı mürəkkəbliyi fiksə edir.
“Dairə” filmində fasiləsiz plan və orijinal rakurslarla bir qadının hekayəsindən digərinə keçir, ev dustaqlığını siyasi plakata, protestə çevirmir, əksinə bu məhdudiyyət ona yaradıcı axtarışlarına, alternativ ifadə formalarını tapmağa vadar edir: “Bu, film deyil”, “Taksi” və s. Onun cəsarətli baxış bucağı, kino dili - metaforlar sistemindən, poetik tərzdən qidalanan ənənəvi İran kinosunun çərçivələrinə sığmır.
Məcidi isə İran kinosunun basmaqəliblərindən kənara çıxmır, ənənəvi təhkiyə qurur, lüzumsuz melodramatizmə gedir, duyğusal vurğular edir. Və İranda onlarla belə film çəkilir. Üstəlik, dini dəyərləri sənət meyarlarından önə çıxır.
Ona görə, küyə düşərək Məcidinin bu qədər şişirdilməsinə ehtiyac yoxdur.
