Bu günlərdə "Yuğ" Teatrında yazıçı Səidə Haqverdiyevanın hekayələri əsasında “Metamorfoza" adlı tamaşa təqdim olundu. Tamaşanın rejissoru Günay Səttardır, rolları Oqtay Mehdiyev, Zümrüd Qasımova və Elgün Həmidov ifa edir. Kulis.az Günay Səttarla müsahibəni təqdim edir.
- Teatrımızda az yayılmış tendensiyadır, rejissor da, mətnin müəllifi də, baş qəhrəman da, mövzu da qadın olsun. “Metamorfoza”nı feminizm kim qəbul etməliyikmi?
- Məncə yox, bu, əslində təsadüfən belə alındı. Səidə Haqverdiyeva ilə Zümrüd xanım vasitəsilə tanış olmuşam. Sonra “Şok” tamaşasına gəlmişdi. Bildim ki, hekayələri var. Təklif elədim ki, göndərsin oxuyum. Həm də vaxtım olduqca gənc yazarların əsərlərini oxumağa çalışıram. Ona görə Səidə xanımın əsərləri mənə maraqlı idi. İlk oxuduğum əsəri “İsanın yatağındakı ilahə” kitabı oldu. Zaman-zaman başqa mətnlərini də oxudum. Danışdıq, müzakirə edirdik. Səidənin yazılarında bir duyğu var, təsir edir. “Qisas” hekayəsini oxuyandan sonra Səidəyə dedim ki, tamaşa qura bilərik. Təsadüfən o hekayəni teatrımızın baş rejissoru Gümrah Ömər də oxumuşdu. Söhbətləşəndə dedi ki, bəlkə tamaşa qurasan.
- Səhv eləmirəsmə tamaşa Səidənin bir neçə hekayəsinin əsasında qurulub.
- Tamaşanın əsas süjeti bir hekayəsi üzərində qurulub, içərisinə isə bir neçə hekayəsindən mətnlər əlavə olunub, bundan başqa müəllif mətnləri də var. Bunu aktyorlar həm də keçid kimi istifadə edirdi.
- Bu hekayələrdə sizə ən çox toxunan nə oldu? Və ya belə deyək, qadın kimi toxundu, yoxsa daha çox rejissor kimi?
- Hekayələrdə müəllif birbaşa və dolayı yolla cəmiyyətin böyük problemlərinə - qadın, ana- övlad, kişi-qadın münasibətlərinə, məişət, sosial və bu problemlərin doğurduğu mənəvi-psixoloji çətinliklərə toxunur. Məsələ ondadır ki, biz yaradıcı adamlar özümüzü realizə edə bilirik, rahatlaşırıq, azad oluruq. Amma bu cəmiyyətin az faizidir. Realizə olunmamaq toplumun çox faizində var və həmin faiz özlərini ifadə edə bilməməyinin çətinliyini çəkir.
- Sizin qadın qəhrəman kimi...
- Tamaşamda fokusda qadındır. Əslində isə qadının simasında özünü ifadə etmək üçün fürsət azlığından əziyyət çəkən fərdlərin problemini göstərmişəm. Burda bizim hamımıza tanış olan, həyatımızdan keçən məqamlar var. Bu mənada həmin hekayələr təsirlidir, effektivdir, vizual formaya gələn materialdır. Və o vizual formanı da bizim metodikaya uyğunlaşdırdım, rejissor kimi materialı özümünkiləşdirdim.
- Yaşadığımız gerçəkliyin xəstə nöqtələrini göstərmisiz. Tamaşa quranda onu “kiməsə təsir edəcək” ümidiylə qurusuz?
- Mən əslində o ümidlə qurmuram ki, kiməsə təsir eləsin. Ya təsir edən nələrsə olmalıdır. Bir yaradıcılıq aktı kiməsə yaxşı, ya pis təsir edə bilər. Kimlərdəsə etiraz doğura bilər. Bütün bunlar bizim konsepsiyamızın, gətirdiyimiz metodların içində, təqdim etmək istədiyimiz mətlələrin içində xırda bir şeydi. Və mən o haqqı da özümdə hiss eləmirəm ki, kiməsə tamaşamla ibrət dərsi verim. Qətiyyən. Sadəcə bu problemi qoydum, onu belə həll elədim. Problemin bədii həli xoşunuza gəldisə nə gözəl, gəlmədisə yenə də çox sağ olun.
- Kiminsə yaradıcı məhsulu qəbul etməməyi normaldır. Heç dahi rejissorların əsərləri də birmənalı qəbul olunmur.
- Hə, məhz buna görə də kimisə düşünüb də nəsə eləmirəm. Sadəcə hekayə xoşuma gəldi, onu bizim metodikamıza uyğunlaşdırdım, nonsensləşdirdim. Səidənin süjeti konkretdir. Amma biz orda davranışı, danışığı, xarakteristikaları dəyişmişik. Burda təkcə qadının yox, kişinin də problemlərinə toxunmuşam, eyni zamanda qadının probleminə toxunmaqla cəmiyyətə də toxunmuşam. Birbaşa qadın qəhrəmandır deyə, kiməsə qadın mövzusu kimi görünə bilər. Nə kişini, nə qadını günahlandırmıram. Problemin həlli üçün insanın ruhu, böyüklüyü, düşüncəsi olmalıdır ki, o problemlərini müəyyən müstəvilərdə həll edə bilsin və bu zaman ona dözüm, çıxış nöqtəsi lazımdır.
- Tamaşada əsas geyim həlli kombinezonlara vurğulanıb, nəylə bağlıdır?
- Kombinezonları universal bir şey kimi götürdük. Amerika həbsxanalarında məhkumların formasıdır. Tamaşada zorlanma həbsxanada olan hadisə kimi verilir. Qadının kişini öldürəndən sonra başına gələcək hadisələrin nəticəsi kimi. Orda əsər özü bir neçə qatlıdır, müəllifin özünün təqdim elədiyi, aktyorların zaman-zaman tamaşaçı ilə üz-üzə qalanda özlərinin təqdim etdiyi - metodikamızın tələbindən doğan psixosof yozum və rejissorun təqdim elədiyi qat. Həbsxana geyimi müxtəlif mənalara gələ bilər. Mənim yozumumda bu islahdır. Nəticədə isə onlar həbsdə azad ola bilməyəcəklərini düşünüb özlərindən uşaqlaşırlar, həyatlarını kukla oyununa çevirirlər. Burda günah olsa da, konkret günahı da yoxdur. Axı kim ölçür bu günah məsələsini.
- Söhbətlərimizdən birində demişdiz ki, Zümrüd Qasımova sevimli aktyorlarınızdan biridir. Onunla işbirliyinə nə cəlb edir sizi?
- Nəinki Zümrüd, işlədiyim digər aktyorlar da peşəkar, dediklərimi adekvat anlayan insanlardır. Yaradıcı niyyətimin müqabilində onlar mənə başqa şey təqdim etmirlər. Mübahisələrə getmirlər, biz müəllifin əsərini analiz edəndən sonra, aktyorlarla teatrımızın metodikası əsasında tapşırıqları aydınlaşdırırıq. Onlar obrazlarını özlərinin ruh qatında həll edirlər. Kişi Zümrüdün qəhrəmanını zorlayaraq döyəndə qadın tamaşaçıların üzünə baxır. Çünki həmin an o ruh qatında baş verən prosesi ötürür.
- Tamaşada çarpayı həm faktura, həm mahiyyətcə çox qatlıdır. O, həm rahatlığı, həm xəstəliyi, həm intimliyi və s. ifadə edə bilər. Ümumiyyətlə, tamaşaya necə hazırlaşırsız, fərdi metodlarınız varmı?
- Birinci bizim teatrın konkret metodikası var, əsəri ona uyğunlaşdırmalıyam, ikinci onu necə qurmaqdır. Hekayəni oxuyanda həbsxana prinsipi düşündürdü. Niyə Amerika həbsxana geyimi? Çünki hamının bildiyi məhkum geyimi olsaydı, birbaşa olacaqdı. Amerika məhkum geyimi isə universal olduğu üçün onun üzərində dayandıq. Çarpayı da moduldur, alternativ düşüncələrə yol açır, yəni xəstə çarpayısı da, qəbir də, sadəcə elə yatmaq kimi ifadə olunur. Əsəri oxuyanda beynimdə nəyi necə quracağımı bilirəm, əsas istinad isə müəllifin materialıdır.
- Aktyorlarla necə işləyirsiz? Çətinliyiniz olurmu?
- Aktyorlarla iş prosesin ən zövqlü məqamıdır. Bəxtimdən aktyorlarla işimi yaxşı görə bilən rejissoram. Aktyorlarım məni anlayan insanlardır. A-dan Z-yə kimi onlara izah edirəm. Nə olacağını, necə oynayacaqlarını anladıram. Hadisənin baş verdiyi coğrafiyanı, mərhələləri, nəzəri praktik, psixoloji bütün məqamları aktyorlarla aydınlaşdırıram. Ondan sonra mizanları verirəm. Bir birimizə güvənirik, inanırıq, onlar da dediyimi təqdim edə bilirlər.
- Necə bir aktyorla işləmək çətindir?
- Mənim üçün heç bir aktyorla işləmək çətin deyil. Bəlkə də böyük səslənər. Bir rejissorun işi aktyorla işləməkdir. Rejissor aktyorlarını ətrafında saxlaya, inandıra, təqdim edə bilirsə bu elə aktyorun da, rejissorun da uğurudur.
- Tamaşanın bir neçə yerində Zümrüdün qəhrəmanı ağrılarını danışanda bir məqam olurdu ki, sentimentallığa gedə bilərdi, amma qəfildən sərtləşirdi, bunu vecsizliyiə, yumora çevirirdi. Digər aktyorların da ifasında bu nüans vardı. Sizin xarakterinizlə bağlıdırmı, yəni zəif görünəndə onu sərtliklə qapatmaq?
- Tapşırıq verdik ki, bu, anekdot kimi təqdim olunsun. Onsuz da hər kəs öz dərdini görəcək. Biz tamaşaçını ağlatmağı, acıtmağı məqsəd kimi qoymuruq qarşımıza. Kədərlənən adam onsuz da kədərlənəcək. Ona görə yumorla yanaşdıq. Qadın zorlanır, ölür. Anasını məhv elədi, sevgini məhv elədi. İnsan olaraq faciənin ağırlığını daşımaq da var. Aktyorlara da ağırlıq düşür. Onlar daşıyıcıdan çox yaradıcı insanlardır. Düşündük ki, bunun bir formasını tapaq: anekdot. Dərdini gülə-gülə danışsın. Tapşırıq belə idi. Ağrını təbəssümlə verək, tamaşaçını yükləməyək. Bu, həm də xarakterimdən gəlir, şəxsi yanaşmadır. Özəl həyatımda da kimisə problemlərimlə yükləməyi sevmirəm.
- Elgünün nəqli böhran keçirən adamın vəziyyətini ifadə edirdi. Tapşırıq beləydi, yoxsa onun mənəvi durumuna bağlıydı? Bu, tamaşada bəlkə məni də ən təsirləndirən parça idi.
- Tapşırıq idi. Elgün çox istedadlıdır, mən onun istedadının az faizini açmışam. İlk dəfədir, onunla işləyirdim. Gördüyünüz istedadı, bacarığıdır.
- Zorlanma səhnələri, qeyri-senzur sözlər vardı tamaşada. Bizim teatr bu mənada mühafizəkardır. Açıq səhnələri hazırlayanda tərəddüdünüz olurmu, ya rahatsız?
- Yaradıcılıqda heç bir senzura olmamalıdır. Bəsitləşdirib, bayağılaşdırıb demək istəmirəm ki, hamı edirsə biz niyə eləməyək. Demək istəyirəm ki, yaradıcılıqla məşğul oluruq və nəyə xidmət etmək lazımdırsa onu da edirik. Belə səhnələrdə nəyisə şişirtməmişəm, zərurət varsa onu edirəm. Bir də qadın rejissorlar, yazarlar daha açıqdılar, daha rahat izah edə bilirlər. Qadınlar bu mövzularda daha cəsarətlidirlər. Açıq səhnələrdə ona üzülərdim ki, estetik görünməsəydi, estetikliyini itirsəydi. Ona görə formaları düşünməyə çalışmışam. Bu, yaradıcılıq predmetidir mənim üçün. Bununla bağlı iradları da normal qarşılayıram. Sənət səviyyəsində olarsa çılpaqlığı ifa edəcək aktyorlar var teatrımızda. Oqtayı da bu tamaşada soyunmağa razı sala bildim, o da sağ olsun ki, mənə güvəndi, təqdim etməyə razılaşdı. Zümrüd də alternativ aktrisadır. Bunlara yaradıcı nöqteyi-nəzərdən yanaşdılar. Önəmli olan sağlam düşünməkdir. Düşüncə sağlamdırsa ona heç nə ləkə gətirə bilməz.
