Yazarlar Etimad Başkeçid və Şəhriyar del Gerani eyni suallara cavab verir.

- Atalar və oğullar problemi dünya yaranandan mövcuddur və məişətdən tutmuş sənətin müxtəlif sahələrində özünü göstərir. Azərbaycan ədəbiyyatında bu nəsillərarası mübarizə nə dərəcədə hiss olunur?

Etimad Başkeçid: Bədii ədəbiyyatda nəsillərarası qarşıdurmanın ən müxtəlif nümunələri, belə deyək, «modelləri» ilə tanış olmaq olar. Turgenevin «Atalar və oğullar»ı bunlardan yalnız biridir. Qriboyedovun «Ağıldan bəla» komediyası da «köhnə» və «yeni» dövrləri təmsil edən insanların konflikti üzərində qurulub. «Köhnə» Famusovla «yeni» Çatskinin sözü tutmur. Bəzən bu koflikt o həddə çatır ki, oğul atasını, ata oğlunu vurub öldürür. Məsələn, «Karamazov qardaşları»nda oğullardan biri atasını qətlə yetirir, Qoqolun «Taras Bulba»sında isə ata patriarxal qaydaları pozub, düşmən qızına vurulmuş oğlunu o dünyaya vasil eləyir. Antik dövrlərdə Çar Edip kimi personajlar atasını bilmədən öldürürdüsə, nisbətən yeni dövr ədəbiyyatında hər şey şüurlu şəkildə baş verir və bunlar ritual cəzalandırma xarakteri daşıyır. Müəlliflər bu cinayətlərin motivini açıq-aşkar söyləməsələr də. Məncə, ailə-məişət zəminində baş verən qanlı hadisələrdən tutmuş, dövlətlər, millətlər, nə bilim, nəsillər arasındakı olaylara qədər bütün münaqişələrin hamısı dəyər konfliktləridir. Arxaik düşüncədə başqa dəyərə tapının insanları düşmən gözündə görürdülər. Müasir trenddə isə bu bir zənginlikdir, palitranın müxtəlif boyalarıdır. Bizə gəlincə, Azərbaycan ədəbiyyatındakı nəsillərarası mübarizə daha çox arxaik məntiqə köklənib. Orijinal olmağa çalışmayacağam – insanların şəxsiyyətini təhqir etmək olmaz. Çatskinin «Bəs hakimlər kimdir?» ritorik sualı, əslində, hamıya ünvanlanıb. Əvvəlcə, özümüzə baxaq, kimik, nəçiyik, böyük-böyük danışanda kənardan gülməli görünmürük ki? Hansısa bayağı prinsipləri etik kateqoriya kimi camaata sırımaqla heç nə əldə etmək olmaz.

Şəhriyar del Gerani: Əslində, çağdaş ədəbi prosesdə bu problem hiss olunmur. Di gəl, olması daha çox arzuolunandır. Hətta mən deyərdim, vacibdir. Ən azı yaradıcı rəqabət yaradır. Amma dağıdıcı yox, yaradıcı inkar olmalıdır. Yaşlı nəsil gəncləri, gənc nəsil yaşlıları bədii mətnləriylə inkar etməlidir, bayağı publisistik sərsəmləmələriylə yox. Yəni bu gün həmkarı hansısa yazarı tənqid etməkdənsə, onun qarşısına alternativ mətn çıxartsın. Qoy məni, ya başqa şair dostumuzu bəyənməyən həmkarlarımız bizi yerli-yersiz ucuz tənqid və ya təhqir etməkdənsə, özlərinin bir “podborka” yeni şeirini hansısa qəzetə, jurnala təqdim eləsinlər. Bax, məhz bunu eləmirlər. Bütün ömrünü Vaqif Bayatlını, Ramiz Rövşəni ümumi sözlərlə tənqid etməyə davam edən 50-60 yaşlı ahıl adamlar var. Təsəvvür elə, ömürlərini buna həsr ediblər. Bu nə hikkədi axı? 90-larda Salam Sarvan alternativ mətn ortaya qoydu və istər ədəbi cameə, istərsə də oxucu kontingenti gördü ki, yeni şeir var, yeni şair var, yeni intonasiya var. Bu gün də Salam Sarvana qarşı öz mətnini ortaya qoyan imzalar var. Bunu görmək üçün bir az adekvat olmaq lazımdı, vəssalam. “Qarşı” deyərkən mən məhz bir imzaya qarşı yox, özünəqədərki ədəbi şəcərəni nəzərdə tuturam, yanlış anlaşılmasın. Proses də elə məhz bu cür davam etməlidir.

- Azərbaycanın müasir ədəbiyyatı dünyada yetərincə tanınırmı? Bu məsələdə bizə nə mane olur?

E.B: Azərbaycanın nə müasir, nə də klassik ədəbiyyatı dünyada yetərincə tanınır. Ona görə ki, ictimai şüurda ədəbiyyatın yeri və rolu barədə təsəvvürlərimiz ekzotik ehtiraslar səviyyəsindədir. Bunu digər mətbuat səhifələrində də demişəm; ilk baxışda Rusiya, Fransa, İngiltərə kimi ölkələrin nə ehtiyacı var ki, öz ədəbiyyatlarının təbliginə külli miqdarda vəsait xərcləsinlər? Onsuz da, onların ədəbiyyatı dünyanın hər yerində oxunur. Amma onlar bununla kifayətlənmir, çünki müasir dünyada ədəbiyyat “dövlətin yumşaq gücü” sayılır, beyinlərə və qəlblərə yol tapmağın ən təsirli vasitəsi kimi qəbul olunur. Nazirlər Kabineti yanında Tərcümə Mərkəzinin yaraldılması ilə bizdə də buzlar əriməyə başlayıb. İnanıram ki, Azərbaycan ədəbiyyatının dünya arenasında tanıdılması ilə bağlı Tərcümə Mərkəzinin başlatdığı fəaliyyət vaxt keçdikcə öz bəhrəsini verəcək, daşlar yerinə oturacaq və ədəbiyyatımız öz layiqli yerini tutacaq.

Ş.G: Bizim oxucu kimi dünya ədəbiyyatına çıxışımız əsasən türk və rus dilləri vasitəsilə olur. İngilisdillilər azdır. Başqa dil bilgim yetərincə olmadığından dünya ədəbiyyatını daha çox türkcədən oxuyuram. Amma müqayisə imkanlarıma əsasən deyə bilərəm ki, bu gün Azərbaycan poeziyasının dünyada özünəməxsus yeri var. Çağdaş dünya poeziyasıyla tanış olub görürəm ki, türk şeiri müqayisəolunmaz dərəcədə parlaqdır. Məsələn, beş yazar adı çəkərəm ki, şərait olsa, hətta o biri dünyalara da səs sala bilərlər. Sadəcə, yönətim işi sıfırdan da aşağı səviyyədədir. Tərcümələr azdır. Antologiyalar, almanaxlar çıxarırlar, sanki hesabat xətrinə imzaları ora doldururlar, kənardan heç yaxşı görünmür, istedadlı imzalar da o çoxluğun içərisində itib batır. Yaxşı olar ki iyirmi nəfərdənsə beş nəfərin mətnlərini təqdim eləsinlər, amma o beş nəfər də, onların mətnləri də diqqətlə seçilsin. Elə imzalar var, onları tərcümə eləmək olmaz, onları özümüz üçün saxlamalıyıq. Dünyanın başa düşdüyü dildə təqdim ediləsi imzalar peşəkarlar tərəfindən vicdanla seçilməlidir. Yaxşı mətni, hadisə olacaq mətni görə bilmək yaxşı mətn yazmaq qədər istedad, peşəkarlıq tələb edir. İndiki zamanda isə dünyanı unutmuşam, yerli ədəbiyyata yeni axın axınını gözləyirəm. Görüntü olaraq çox görünsələr də, imzalar çox azdır. Mən istəyən dalğa yoxdur. Keyfiyyəti bir yana qoyaq, heç kəmiyyət də məni qane eləmir. Məsələn, bu gün qəfil məndən gənc yazarlarla bağlı soruşsanız, iyirmi nəfərin adını çəkə bilmərəm. Yəni xeyli düşünməli olaram. Düz anlayın, yenilik-filan gözləmirəm e, amma heç olmasa poeziya yaransın. Yeni dalğa üçün, gənc istedadlar üçün darıxmışam.

- Zəif mətn yazan adamlara münasibətlə bağlı tez-tez belə bir fikir səsləndirilir: adam öldürmür ki, şeir yazır. Bu güzəştli tendensiya ilə razısınızmı? Belə güzəşt ədəbiyyata ziyan vura bilərmi?

E.B: “Sən niyə yazırsan?” - deyə heç kəsin əlini tutmaq olmaz. Bu mənada kim nə yazır, özü bilər. Təbii ki, qrafomaniyanın, təqlidçiliyin bu cür vüsət alması ağlı başında olan heç kəsin ürəyincə deyil. Finlandiyada adamın bircə kitabının nəşr olunması kifayətdir ki, hansısa universitet ona professor adı verib, mühazirə oxumağa dəvət eləsin. Çünki orada damazlıq inəyini kəsb, kitab nəşr etdirmək ənənəsi yoxdur. Adam kitab yazıbsa, deməli, bunu mənəvi ehtiyacdan yazıb, arayıb-araşdırıb, ortaya tutarlı bir şey qoyub. Daha bizdəki bəzi müəlliflər kimi kitabı qoltuğuna vurub “jek”ləri dolaşmaq üçün yazmayıb.

Problemin kökünü başqa yerlərdə axtarmaq lazımdır. Bizdə elitar mədəniyyətlə pop-mədəniyyətin sərhədləri güclü aşınmaya məruz qalıb. Bunun dərdini çəkmək lazımdır. Eyni “Natəvan” klubunda ədəbiyyatın mənəvi, intellektual, bədii gücünü ehtiva edən yüksək zövqlü əsərlərin də təqdimatı keçirilir, tamamilə yararsız, makulatura tipli kitabların da. Eyni jurnallarda, saytlarda bu da çap olunur, o da. Televiziya verilişləri barədə heç danışmağa dəyməz. Bir də görürsən ki, dəyər verdiyin bir sənətkar nə danışdığını bilməyən iyirmi beş kitab müəllifi ilə ağız-ağıza verib, boşanma məsələlərini müzakirə eləyir… Elitar mədəniyyətin auditoriyası həmişə az olur, buna darılmaq lazım deyil. Kütləvi mədəniyyətin isə adı üstündədir – pop-mədəniyyət. Bax, yüksək materiyalar barədə bu qradasiya bərpa olunandan sonra danışmaq lazımdır.

Ş.G: Düşünürəm ki, bir nəslin bədi-estetik zövqünü öldürmək adam öldürməkdən daha ağır cinayətdir. Yəni keyfiyyətsiz mətnlər yazan adamların ədəbiyyata vurduğu ziyanı mən adam ölümündən daha dəhşətli sayıram. Dəfələrlə istər mediada, istər mətbuatda tənqid etmişik ki, bu gün televiziyalarda əksər hallarda tamadaları şair kimi təqdim edirlər və bir çox tamaşaçıya elə gəlir ki, Azərbaycan ədəbiyyatı elə budur. Baxır, inanır və hətta bəyənir. Çünki tamaşaçının kimisə bəyənmək ehtiyacı var. O, mütləq kimisə bəyənməlidir. Bu səbəbdən özü üçün bir şeir seçir, bir şair seçir təqdimolunanlar arasından. Əl-əlbət həmin bu tamaşaçıya sabah normal bir müəllif öz mətninin oxuyanda anlamayacaq, bəyənməyəcək...

- Müasir ədəbiyyatda çox zaman ədəbi növ və janrların qarışdığını hiss edirik. Məsələn, bəzən yazarlar və ya publisistika ilə nəsrin və ya elə sərbəst şeirin özünün sərhədlərini ayıra bilmirlər. Sizcə, buna səbəb nədir?

E.B: Janrların qarışması məsələsi bu günün söhbəti deyil. Klassik janr strukturları öz həlledici, dominant mövqeyini çoxdan itirib. Məsələn, Didronun “Fatalist Jak və onun sahibi” və ya Stivensonun “Sənətkar Ballantre” əsərlərini heç bir janr çərçivəsinə sığışdırmaq mümkün deyil. Nəticədə ədəbiyyatşünaslar bu tipli əsərləri təsnifləndirmək üçün “antiroman” deyilən bir anlayış icad ediblər. Janrların qarışmasında qəbahətli heç nə yoxdur, sənət kanonlaşmış qaydalarla inkişaf eləyə bilməz. Axı janrların özü də sabit, dəyişməz anlayışlar deyil, onları hər dövrdə bir cür tərif edirlər.

Ş.G: Haqlısız, janrlar qarışıb. Sərhədlər aradan qalxıb. Xüsusən şeirdə sərbəst janrla bağlı vəziyyət acınacaqlıdır. Az qala hər kəs sərbəst şeir yazacağını və ya yazdığını iddia edir. Bizcə, yaxşı heca şeiri yaza bilməyən adam sərbəst şeir mətni yarada bilməz. Yəni ən azından heca janrının tələblərindən xəbərdar olmalısan ki, sərbəst şeirdə onu poza, fərqli bir şey ortaya qoya biləsən. Əgər yazdığın sərbəst şeirin içərisindən iki-üç heca şeiri çıxara bilərsənsə, deməli, mətn alınıb. Yoxsa ağlına gələni yazıb ona sərbəst şeir adını qoymaq düzgün deyil. Bütün bunları araşdırmaq, müşahidələr aparıb məqalələrlə, müsahibələrlə çıxış etmək ədəbiyyatşünasların, ədəbi-tənqidçilərin işidir. Bunlar olmadığından hər mövzuya şairdən, yazıçıdan münasibət öyrənirik. Şair, yazıçı isə bütün mövzularda adekvat ola bilmir.

- Oxucu kontingentinin çox zaman elə yazarlardan ibarət olması sirr deyil. Müəllif kimi bu barədə nə düşünürsünüz?

E.B: Düşünürəm ki, yazar və oxucu ifadələri şərti mənaları ifadə edir. Yazar həm də oxucudur, oxumayan yazar kimə lazımdır? Müəllif kimi kim istəməz ki, onu daha çox adam oxusun? Amma hər kəs layiq olduğu müəllifi oxuyur.

Ş.G: Əlbəttə, bizim oxucular əsasən Bakı mühitini əhatə edir. Kitab şəbəkəsi yoxdur, mətnlərimiz bölgələrə çətinliklə gedib çıxır. Doqquz milyon əhalisi olan ölkədə kitabın min tirajla çıxması hər şeyi deyir. Bu, çox dəhşətli absurddur. Ancaq, xilas yolu əlbəttə var. Yeri gəlmişkən, ötən ay müdhiş bir layihə həyata keçdi - “Ev Kitabxanası”. Layihə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Yanında Bilik Fondunun, Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin, Azərbaycan Yaradıcılıq Fondunun, Bakı Slavyan Universitetinin birgə işidir. İdeya müəllifi dostumuz, yazıçı Kamal Abdulladır. Bu layihə çərçivəsində mənim də yeni çapdan çıxmış “Darıxmağın Adı” şeirlər və esselər kitabım adıçəkilən qurumlar tərəfindən satın alınaraq bölgələrdəki litseylərə, Universitetlərə, orta məktəblərə paylanıldı. Bildiyim qədəriylə çox gözəl qarşılanıb. Bir neçə gün öncə Xaçmaz səfərindən qayıdan Bilik Fondunun mətbuat katibi Ceyhun Musaoğlu yazıb ki, Şəhriyarın “bir ovuc əllərin” essesini görüş keçirilən zalda səsləndirdim. 11-ci sinif şagirdi qayıtdı ki, “müəllim, doğrudan, şairin anasının 9 barmağı olub?"; "Doğrudan, şair ancaq 9-a qədər saya bilir?". Baxın, ədəbiyyat həm də inandırmaqdır. Bölgələrdəki oxucular həmin ədəbi inamı itirməyiblər. Öz ilkin saflıqlarına sadiq qalıblar. Odur ki, həmin adamları “inancsız” qoymaq olmaz. Düzünü deyim, bu qədər reaksiya gözləmirdim. Həm də sonuncu kitaba reaksiyaları nəzərdə tutram. Fikirləşirdim ən yaxşı halda məlum kitab bazarı göstəricisiylə üç yüz, dörd yüz kitab satılar. Amma, kitabın satışa çıxdığı bir aydan da az müddətdə 800 nüsxəyə yaxın satış olub. Əlimizdə cəmi 200 nüsxə qalıb, onu da saxlamışıq bölgələrə. Mənim oxucularım əsasən tələbələrdir. Həm də mütaliəli və aktiv tələbələr olduğundan əhatə bir az böyükdür. Təbiri-caizsə, mətnlər özləri özlərini PR ediblər. Xüsusi PR olmayıb.

- Bəs kənar oxucunu necə cəlb etmək olar? Ümumiyyətlə, bu gün kitab təqdimatlarının formatı sizi qane edirmi?

E.B: Oxumaq vərdişdir, hansısa hərəkəti eləməyə ehtiyac hiss etməkdir, müəyyən mənada asılılıqdır. Bu da bir saata, bir günə yaranmır. Açığı, bu barədə konkret reseptlər verə bilməyəcəyəm. Təqdimatlara gəlincə, indiyəcən bir dəfə də olsun, təqdimat keçirməmişəm. Təqdimat mərasimlərinə də nadir hallarda gedirəm. Bəzən təqdimatlarda oxumadığım kitablar barədə danışdığım hallar da olub. Təbii ki, belə formatda təqdimat məni qane etmir. Ancaq son vaxtlar burada da bir canlanma yaranıb. Qan Turalının kitab təqdimatında bunun şahidi oldum.

Ş.G: Əvvəlcə mətn yazmaq lazımdır ki, oxucu onu görsün. Sənin mətnlərinin oxucu kontingenti yaranmalıdır. Sonra sözü oxuculara verməlisən. Nə vaxtadək şair haqqında şair danışacaq? Qoy oxucu – həkim, müəllim, müğənni, aktyor danışsın, müəllifin şeirini desin. Şair başqa bir şair haqqında heç vaxt tam həqiqəti deyə bilməz. Təqdimatlara gəlincə, belə bir görüntü var: kitab təqdimatlarına gedirik, görürük, hamısı tanıdığımız adamlardır, qohum-əqraba, dost-tanış, ev-eşik, külfət, qonşular. Hətta bu, bir az borc məsələsinə çevrilib, filankəs mənim kitab təqdimatıma gəlib, mən də gedim. Çox istəyərdim dostların kitab təqdimatı mərasimi “külfət” kontekstindən çıxsın. Ümumiyyətlə, heç bir şair, yazıçı həmkarının tərdimatında iştirak etməsin. Tribunanı oxuculara vermək lazım.

- Bəzən naşirlər belə bir fikir səsləndirirlər ki, Azərbaycanda yerli müəlliflər əcnəbi müəlliflərlə müqayisədə, demək olar ki, satılmır. Bir müəllif kimi bu fikirlə razısınızmı?

E.B: Elədir, az satılır, amma gəlin görək niyə az satılır. Əgər kitab dükanlarında yerli müəlliflərin əsərləri künc-bucaqda gizlədilirsə və ya heç satışa qəbul edilmirsə, oxucular öz ədəbiyyatımızla bağlı aşağılıq kompleksindən qurtula bilmirsə, zövqlü ədəbiyyatla aşağı səviyyəli mətnlərin arasında heç bir qradasiya aparılmırsa, nəticə necə olmalıdır ki? Amma bu, müvəqqəti haldır. İyirminci əsrin əvvəllərində Rusiyada da təxminən belə vəziyyət yaranmışdı. Onda bəzi rus müəlliflər hətta əcnəbi imzalarla kitablar nəşr etdirirdilər. Bu praktika başqa xalqların həyatında da olub.

Ş.G: Mən faktlarla danışmağın tərəfdarıyam. Onlar naşir illuziyalarıdır. Selincerin “Çovdarlıqda uçurumdan qoruyan” və ya Milan Kunderanın “Astagəllik” əsəri 2013-cü ildə Azərbaycan dilində min nüsxə ilə çap olunub. İki ilə min nüsxə satılıb qurtarmayıb. Eyni zamanda Səfər Alışarlının da kitabı həmin min nüsxəylə çap olunub. Bu gün hər iki kitab vitrində qalır. Yəni hansı kriteriya ilə ölçürsən ki, əcnəbi müəlliflər satılır, yerlilər yox? Məsələnin başqa tərəfi də var, xarici müəlliflər Azərbaycanda daha çox tanınır, nəinki müasir yerli yazarlar. Adam daha çox tanıdığı adamların kitablarını oxuyur axı. Bəzən də klassikanı rəfə yığmaq üçün alırlar. Məsələn, mən Folknerin “Avqust işığında” əsərini o vaxtı “Xəzər” jurnalından oxumuşdum. Amma vitrində gördüm, aldım ki, kitabxanamda da olsun. Yəni demək olmaz ki, Azərbaycan müəllifləri satılmır. Fakt satılır axı. Amma “Əli və Nino” ilə bağlı son qalmaqalı nəzərdə tutursunuzsa, istənilən halda kitab mağazasını boykot eləməyin əleyhinəyəm. Bu məsələ də, çox istəyərdim bu hay-həşir şair-yazıçı yox, oxucular tərəfindən olsun. Məsələn, oxucular aksiya keçirsinlər ki, ay filan kitab dükanı, niyə mənim şairimin, yazıçımın kitablarını satmırsan?!

- Tənqidə münasibətiniz necədir? Azərbaycan ədəbi tənqidi mətnə adekvatdırmı?

E.B: Tənqidə münasibətim bəllidir. Dünyada bizim başa düşdüyümüz mənada tənqid yoxdur, ixtisaslaşmış insanların rəyi var. Orda bəzən bir insanın rəyi kitabın yüz min tirajla satılmasını təmin edir. Bizdə isə çox zaman tamamilə əks effekt yaranır. Bizə bu xəstəlik ruslardan keçib, tənqidçilərimiz Belinskinin tapdadığı yolları yağır eləməklə məşğuldur. Mədəniyyətimizə isə Lotman kimi ədəbiyyatşünaslar lazımdır. İndiki halda tənqidçi – bir başqası yumurtlayanda onun əvəzinə qaqqıldayan adam təsiri bağışlayır.

Ş.G: Bu gün Azərbaycanda bir-iki tənqidçidən savayı heç kəs ədəbiyyatla məşğul olmurlar. Muzdlu, sifarişli məqalələr yazan “tənqidçi” kimə lazımdır? Azərbaycan balaca ölkədir, amma tənqidçilər burada yaranan mətnləri sanki yığıb-yığışdıra bilmirlər. Necə deyərlə, əl-ələ, söz-sözə verib layihələr hazırlasınlar, müasir Azərbaycan ədəbiyyatının konsepsiyasını ortaya qoysunlar, dünya ədəbiyyatındakı yeni cərəyanları analiz etsinlər. Mən bunu Cavanşir Yusiflidən, Mətanət Vahiddən, Elnarə Akimovadan gözləyirəm. Bunlar bizim işimiz deyil axı... “İntihar hörüyü” adlı romanım da, bir-iki hekayəm də saytlarda-filan müzakirəyə çıxarılıb. Elə tənqidçilər olub ki, münasibətlərini oxuyub gülmüşəm. Çünki mətni başa düşməyiblər. Axı anlamadığın mətnə necə münasibət bildirə bilərsən? Amma məsələn, Seyfəddin Hüseynlinin, istər mənimlə bağlı tənqidi məqaləsini, istərsə qeyri müəllif haqqında olan məqaləsini çap eləyib kompüterimin “iş masası”nda saxlayıram. Ciddi imzaların bütün tənqidi məqalələrində özümü axtarıb tapıram və bütün ünvansız tənqidləri özümə aid edirəm. Dəfələrlə oxuyuram və bacardıqca özümə təlqin edirəm.

- Kişi və qadın ədəbiyyatı arasında fərq görürsünüzmü? Bəzən bizim qadın yazarlar arasında çox zaman kişilərə qarşı aqressivlik hiss olunur, kişi yazarlar isə bildirirlər ki, qadınlar istedad məsələsində kişilərə uduzurlar. Bu fikirlərlə razısınızmı?

E.B: Əslində, bu predmetsiz mübahisədir. İstedad məsələsində qadınların kişilərə uduzması iddiası isə tamamilə gülüncdür. Qadın yazarla kişi yazarın mətnlərini qarşılaşdırmaq düzgün deyil. Burada radikal feminist və ya kişilərin apriori üstünlüyü mövqelərinin ikisi də qüsurludur. Başqa xalqlarda “qadın poeziyası”, “kişi poeziyası” deyə qradasiya aparırlar, heç kəs də incimir. Çünki bunların hər birinin öz məxsusi gözəlliyi var və bunlar sadəcə bir-birini tamamlayır.

Ş.G: Ədəbiyyatın cinslərə bölünməsinin əleyhinəyəm. Məsələn, Afaq Məsudun “İzdiham”, “Azadlığ”ı oxuyanda müəllifin cinsi hiss olunmur axı. Yaxud Ədalət Ağaoğlu olsun, Suat Dərviş olsun. “Nəfəs yelləncəyi”ni müəllifin adı olmadan oxuyub sorğu keçirtsək, inanıram ki, çoxluq müəlifin kişi olduğunu düşünər. Bu yazıçıları oxuyanda heç fikirləşə də bilmirsən, bunu qadın yazıb, ya kişi. Məncə, həqiqi mətndə cins itməlidir. Amma bəzi yazarların ilk cümləsini oxuyandan hiss eləyirsən ki, bunu qadın yazıb. Məsələn, mənə bəzən deyirlər, sənin şeirlərində elə həssaslıq var, sanki qadın yazıb. Həqiqətən mən yazı masasında müəllif kimi cinsimi unuduram. Amma bəzən məqsəd tam olaraq qadın, ya kişi duyğularını qələmə vermək olursa... Bu, başqa məsələdir. Bunu qadın da qələmə ala bilər, kişi də.

“Aydın Yol”

• Bu oyunda kim uduzdu, kim uddu? - Məmməd Arazın şeirləri
• Bəstəkarlar İttifaqının 90 illiyi münasibətilə konsert proqramı
• Azərbaycanlı aktrisa səhnədə hamilə olduğunu açıqladı