Kulis.az Elnur Musayevin tərtib etdiyi "Azərbaycan yazıçılarının repressiya illərinə dair xatirələri"ndən birinci hissəni təqdim edir.
..Şair Süleyman Rüstəm nəql edir ki, bu əhvalat 1938-ci ilin əhvalatıdır.
Şirin yuxuda idim. Birdən telefon səsi eşidildi. Hövlnak yuxudan ayıldım. Çünki o vaxtlar tuthatut illəri idi. Bu gündən sabaha etibar yox idi. Hər gecə beş-on ziyalı, ictimai dövlət xadimi həbs olunurdu. İşığı yandırıb saata baxdım. Saat üçə az qalmışdı. Şəhər zülmət qaranlığa bürünmüşdü. Zəng ikinci dəfə təkrar olanda cəld dəstəyi qaldırdım. Mərkəzi Komitədən Mir Cəfər Bağırovun köməkçisi idi. Onun səsinin ahəngi xoşuma gəlmədi:
- Süleyman, aşağıda sizi xüsusi maşın gözləyir! Təcili maşına əyləşin! Kişi (O zaman M. Bağırova "kişi" deyərdilər) sizinlə görüşmək istəyir.
Ətim ürpəşdi. Soyuq tər bədənimi basdı. Mənim vəziyyətimi gözünüzün qabağına gətirin. Adətən, "qorxulu xalq düşmənlərini" belə qaranlıq gecələrdə xəlvəti götürürdülər. Hara aparırdılar, kim aparırdı, onu bircə Allah bilirdi.
Ailədə hamı qorxuya düşdü. Şivən başladı. Anam da, atam da, bacım da, həyat yoldaşım da için-için ağlayırdı. Onlara ürək-dirək verdim:
- Ölü dalınca ağlayarlar, səsinizi kəsin! Kişinin mənimlə nə işi var?! Mən sadə bir dəmirçi oğluyam. Məndən "xalq düşməni" olar?
Anam Xırdaxanım əllərini göyə qaldırıb o bir Allaha məni tapşırdı: "Ya gözəgörünməz tanrı, sən Mir Cəfər Bağırovun dil-ağzını bağla, onun ürəyinə rəhm sal. Mənim balamla işi olmasın".
...Mən maşına əyləşəndə saat dördə işləyirdi. Çox keçmədi ki, sürücü məni Mərkəzi Komitəyə gətirdi. M.Bağırovun köməkçisi yəhudi idi. O, saatına baxıb narazı halda başını buladı: İki dəqiqə kecikmisiniz, belə olmaz! Tez olun, kişinin vaxtı yoxdur, keçin içəri!
Mən Bağırovun otağına girdim. O, stulunda əyləşib çay içirdi. Sifətində bir o qədər də qəzəb hiss olunmurdu. Eynəyinin altından məni sınayıcı bir nəzərlə süzürdü. Hiss etdi ki, bərk qorxmuşam. Çünki sifətim ağappaq idi. O, amiranə bir səslə dedi:
- Əyləşin!
Mən irəli yeriyib stulun birini altıma çəkdim. Ancaq nəzərim onun sifətində idi. Sifətində qəzəb qarışıq şeytanın da baş aça bilməyəcəyi bir təbəssüm var idi. O, qəsdən dinmir, məni intizarda saxlayırdı. Elə bil mənimlə məzələnirdi. Handan-hana Bağırov "əsl mətləbə" keçdi:
- Hə, dəmirçi oğlu, kefin necədir?
- Sağ olun, yoldaş Bağırov, pis deyil.
- Bilirsən, sizi niyə çağırmışam?
- Xeyr, yoldaş Bağırov.
O yenə xeyli duruxdu. Hiss edirdim ki, qəsdən sükut yaradır. Bədənim daha da istilənməyə başladı. Diqqətlə onun sifətinə baxırdım. Sifətində mücərrəd bir ifadə var idi.
"Bu gözlüklü ilan deyəsən məni qəfil çalmaq istəyir. Yəqin, gözləyir ki, çekistlər gəlsin. Ona görə də mətləbi yubadır. Allaha təvəkkül. Ölümdən o tərəfi yoxdur ki. Nə olacaq, olacaq..."
Özümü yığışdırıb dəsmalla alnımın tərini sildim. Bağırov gördü ki, vəziyyətim tamam ağırlaşır. Odur ki, gülümsəyə-gülümsəyə dedi:
- Dəmirçi oğlu, sizi təbrik edirəm!
- Nəyə görə, yoldaş Bağırov?
- Sizi Qubadan Azərbaycan SSR Ali Sovetinə deputat vermişəm. Öz vətənimdən. Ona görə də sizi çağırmışam ki, muştuluqlayam. Sabah Qubadan maşın gələcək. Orda yaxşı çıxış eləyərsən...
...Elə bil ki, üstümdən ölüm hökmünü götürdülər. Dirçəldim. Bilmədim ki, Bağırova necə təşəkkür edim. Bircə onu dedim ki, yoldaş Bağırov, evdə elə bilirlər ki, məni həbs etmək üçün çağırmısınız. İndi bizim evdə ağlaşmadır. Xahiş edirəm, icazə verin, evə zəng vurum.
Mən Bağırovun kabinetindən anamla danışdım... Evdə hıçqırıq səsi eşidilirdi. Bağırov telefonun dəstəyini məndən aldı. Anam Allaha da dua edirdi, seyidə də. Bağırov anamın səsini eşidəndə yumşaldı:
- Ana anadır, Süleyman. Ona görə də Allah onun niyyətini yerinə yetirdi, yoxsa işi bilmək olmazdı. Anan namaz üstə imiş.
Sonra Bağırov mənə dedi ki, qocanı da çağırmışam. O, qoca deyəndə yazıçı Məmməd Səid Ordubadini nəzərdə tuturdu. Vaxtilə Həştərxanda sürgündə olmuşdular. Ona görə də zarafatları var idi. Bağırov dedi ki, gülüb eləmə. İşi korlayarsan. Görək qoca özünü necə hiss edir. Mənim bu gecə zarafatıma dözürmü?
Elə bu vaxt qapı açıldı. M. S. Ordubadi qorxa-qorxa içəri girdi. Sir-sifəti tamam ağarmışdı. Elə bil mürdəşir onu indicə kəfənə bükəcəkdi. O, Bağırovun qəzəbli baxışına tab gətirməyib divara söykəndi. Dizləri büküləndə ayağa qalxdı. İstədim, onun qolundan yapışam. Bağırovun hökmlü səsi eşidildi:
- İkinizin də qulaqlarını gərək dəryada balıqlara yedirdəm! İkiniz də qatı xalq düşmənisiniz! Əyləşin, indi çekistlər gəlib sizi aparacaq!
Ordubadi dizi üstə döşəməyə çökmüşdü. O, iki əlini Bağırova uzadıb yalvardı:
- Yoldaş Bəqirov, sən o Volodyanın canı, mənimlə işin olmasın. Bu qoca vaxtımda məni vətənimdən sürgün etmə. Onsuz da Nikolay mənə sitəm eləyib!
Valodya Bağırovun istəkli oğlu idi. Həştərxanda Ordubadinin qucağında böyümüşdü. Odur ki, Bağırov özünü saxlaya bilməyib güldü. Məsələni anlayan Ordubadi ayağa qalxıb uşaq kimi küsdü:
- Yox, yoldaş Bəqirov, bundan sonra məni danışdırma. Mən ki ölmüşdüm, mənə yazığın gəlmir? Vallah, Valodyaya şikayət edəcəyəm.
Caninin zarafatı qurtardı. Hər ikimizə çay gətirdilər. Limonlu çay içdik. Söhbət şirinləşdi. Bağırov dedi ki, Məmməd Səid Ordubadini Culfadan deputat vermişəm.
Ordubadi bilmirdi ki, Bağırova necə təşəkkür etsin. Amma onu da etiraf etdi ki, maşın təhlüksizlik idarəsinin qabağından ötəndə bərk həyəcan keçirib. Elə bilib ki, indicə onu tutub-basacaqlar gedər-gəlməzə. Bağırovun da ondan xəbəri olmayacaq.
Mən həmişə bu əhvalatı yazıçı dostlarıma söyləyəndə Ordubadi pərt olurdu. İnanın ki, Bağırovdan Allahın özü də qorxurdu! O ki, qaldı, bəndə ola! O günlər getsin, bir də gəlməsin!
Ardı var...
(Yazıda Cəlal Bərgüşadın xatirlərindən istifadə olunub)
