Bu gün yazıçı Gi de Mopassanın anım gündür. Kulis.az bu münasibətlə onun "Qəbirbazlar" hekayəsini təqdim edir.

Beş dost təzəcə nahar edib qurtarmışdı. Onların beşi də yüksək cəmiyyətə mənsub, varlı adamlardı; üçü evlənmişdi, ikisi isə hələ subay idi. Dostlar hər ay görüşür, gənclik illərini yadlarına salırdılar. Nahardan sonra söhbət edirdilər. Onlar əvvəlki kimi səmimi idilər, birlikdə vaxtları xoş keçirdi, bır yerə toplaşdıqları axşamları ömürlərinin ən yaxşı anı hesab edirdilər. Hər şeydən danışırdılar, parisliləri maraqlandıran, əyləndirən her şeydən.

Bütün başqa salonların əksəriyyətində olduğu kimi onlar da səhər qəzetlərindəki yazılardan başlayıb söhbəti uzadırdılar. Onların arasında ən məzəlisi Jozef dö Bardon idi. O, subaydı. Sözün əsil mənasında Parisli idi, macəranı sevirdi. Jozefə əxlaqsız, pozğun demək olmazdı, özü elə-belə həvəskar idi, şənliyi sevirdi, hələ cavandı, qırx yaşı ancaq olardı.

O, əsil cəmiyyət adamı idi, xeyirxahlıqda tayı-bərabəri olmazdı, dahi olmasa da ağıllı idi, çox dərin biliyi olmasa da, hər sahədən məlumatı vardı, arif adam olmasa da çox şeyi duyurdu. O gördüyü, eşitdiyi, şahidi olduğu hadisələri, öz macəralarını məzəli, bəzən də fəlsəfi roman dili ilə danışırdı, bütün şəhərdə ağıllı bir adam kimi şöhrət qazanmışdı.

Bütün məclislərdə masabəyi o idi. Hər dəfə yeni bir əhvalat danışmalıydı, buna hamı öyrəşmişdi. Ətrafındakıların xahişini gözləmədən özü danışmağa başlayırdı. Harda olsa da, özünü öz evindəki kimi hiss edirdi. Masaya dirsəklənir, rahat-rahat papiros çəkirdi. Boşqabının yanında yarımçıq şampan bakalı olurdu, papiros və ətirli kofe məclislərındə özünü sərbəst aparırdı. Bəzi adamlar öz evlərində, dındar məbəddə, balıq suda özünü sərbəst aparır, o isə hər yerdə sərbəst idi.

Jozef tüstü qullablarına ara verib dedı:
- Bir az əvvəl başıma qəribə bir macəra gəlib.
Az qala hamı bir səslə dedi:
- Danışın.
- Məmnuniyyətlə. Bilirsiniz ki, mən Parisdə çox gəzirəm, bəzək-düzək həvəskarları vitrinləri gəzən kimi, mən də bütün günü tamaşalara, adamlara, yoldan keçənlərə baxıram. Bir sözlə, müşahidəçiyəm.

Sentyabrın ortalarında hava çox yaxşı idi. Bir gün günortadan sonra evdən çıxdım, heç özüm də bilmirdim hara getməliyəm. Adam həmişə fikrində saxlayır ki, qəşəng qadınlardan birinə baş çəkmək olar. Fikirləşirsən, xəyalən onları müqayisə edirsən, hansının daha çox cəlb elədiyini, hansının daha yaraşıqlı olduğunu götür-qoy edirsən, axırda gününün necə keçməsindən asılı olaraq bir qərara gəlirsən. Amma gün günəşli, hava isti olanda çox vaxt adam heç kəsə qonaq getmək istəmir.

Gün çıxmışdı, hava da isti idi. Damağıma bir siqar qoyub avara-avara çöl bulvarda gəzinirdim. Sonra ağlıma gəldi ki, gəzə-gəzə gedim Monmartr qəbiristanlığına, bir az da orada gəzinim.

Qəbiristanlıqdan xoşum gəlir, orada istirahət edirəm. Melanxolik bir əhval-ruhiyyədə oluram-buna ehtiyacım var. Həm də qəbiristanlıqda gözəl dostlarımız var, onları daha görə bilmirik, hərdən onlara baş çəkirəm. Monmartr qəbiristanlığında bir məhəbbətim: məni çox incitmiş, çox narahat etmiş bir məşuqəm var. Xırdaca, gözəl bir qadındı, onun xatirəsi mənə əzab verir, çox təəssüf edirəm... Ürəkdən təəssüflənirəm... Gedib qəbrin önündə xəyala dalıram. Özü daha yoxdur.

Qəbiristanlıqları həm də ona görə sevirəm ki, onlar əcaib bir həyatla yaşayan, tükürpədən şəhərlərdir. Bircə fikir verin, bu balaca yerdə nə qədər ölü var, Parisin hər nəslinin nümayəndələrinə rast gələrsən. Hamısı öz kahalarında həmişəlik gizləniblər. Hərəsinin üzərində daş parçası, yaxud xaç qoyulub, daha heç nə istəmirlər. Amma sağ qalmış səfehlər görün nə qədər yer tutublar, yenə gözləri doymur.

Qəbiristanlıqlarda muzey əşyaları qədər maraqlı abidələr var. Kavenyakın qəbrini görəndə xəyala dalıram, sözün doğrusu, mən onu hələ Jan Qujonun şah əsərilə-Lui dö Brezenın Ruan kilsəsinin yeraltı məbədində qoyulmuş "cəsədi"lə müqayisə etmirəm. İndi modern və realist adlandırdığımız incəsənət əsərlərinin hamısı onların əsasında yaranır, cənablar.

Hazırda qəbirlər üzərinə həkk olunan əkslərin ən oxşarı, ən dəhşətlisi can verən, ölən bir insana daha çox oxşayanı Lui dö Brezenin abidəsidir. Monmartr qəbirtstanlığında Bodenin heykəlinə baxanda adam heyran qalır, böyük heykəldir: Qotyenin də, Mürjenin də heykəlləri gözəldir. Keçən dəfə Mürjenin abidəsi önündə ucuz, tünd sarı rəngli bir əklil vardı, görəsən kim gətiribmiş? Bəlkə buralarda yaşayan, əldən düşmüş xidmətçi qarılardan biri onu yad edib? Bu gözəl heykəli Mile işləyib. Amma baxımsızlıqdan korlanır, çirk içərisindədir. Gəncliyə mahnılar de, Mürje!

Mən Monmartr qəbiristanlığına girdim. Qüssəyə qərq oldum, elə bir qüssəyə ki, əzab vermir, əhvalı yaxşı olanda adamda belə bir fikir oyadır:
"Bura pis yer deyil, amma hələ vaxtım çatmayıb..."

Payızın gəldiyini, yarpaqların öldüyünü, günəşin zəiflədiyini, yorulduğunu, saraldığını xəbər verən nəm, ilıq hava, tənhalıq hissinə, insan ölümünün abidəsi olan bu sükuta şairanə bir boya çəkir.

Mən xırda addımlarla qəbiristanlıq küçələrində gəzinirdim. Burada qonşular qonşuluq etmirlər, tək yatırlar, qəzet də oxumurlar. Qəbirlərin üzərindəki yazıları oxumağa başladım. Dünyada bundan maraqlı nə var ki?

Heç vaxt Labiş, yaxud Meyaq məni qəbir yazılarını oxuyarkən güldüyüm qədər güldürməyiblər. Mərmər lövhəciklərin və xaçların üzərindəki bu yazılar Pol dö Kokun əsərlərindən də məzəlidir. Ölənlərin qohumları burada öz qüssələrini, itirilmiş adam üçün xoş arzularını həkk ediblər, hətta ölüb onlara qovuşmağı da arzulayıblar. Yalançılar!

Bu qəbiristanlığın iri sərv ağacları və qaraçöhrələrlə dolu, yaddan çıxmış, köhnə hissəsindən daha çox xoşum gəlir. Bura köhnə ölülərin köhnə məhəlləsidir, az sonra təzə məhəlləyə çevriləcək; insan cəsədlərindən şirə çəkib, böyümüş ağaclar qırılacaq, yerində üzəri mərmər lövhəcikli yeni qəbirlər salınacaq.

Fikrimi dağıtmaq üçün gəzindiyim vaxt anladım ki, darıxacağam; gərək balaca rəfiqəmin qəbrinə baş çəkəm, ona öz etibarımı bildirəm. Qəbrin yanına çatanda ürəyim bir az sıxılırdı. Mənim zavallı sevgilim, o elə gözəl, elə mehriban, elə ağ, elə təravətli idi ki ... bəs indi... qəbiri açsaq görərsən ki...

Dəmır çərçivəyə söykənib lap astadan ona öz dərdimi söylədim, şübhə yox ki, heç nə eşitmədi. Aralanıb getmək istəyəndə qonşu qəbrin önündə diz çökmüş qara paltarlı, yasa batmış bir qadın gördüm. Onun zərif şalının arasından gözəl ağ sifəti görünürdü. Qara örtüyün altında sarışın saçları zərif günəş şüaları kimi işıq saçırdı. Mən dayandım.

Yəqin bu qadının dərdi dözülməz idi. Üzünü əllərilə örtüb heykəl kimi donub qalmışdı. Gözlərinə çökmüş qaranlıq onu dərd aləminə, xatirələr dünyasına aparmışdı, elə bil ölmüş əzizinin dərdindən özü də ölmüşdü. Sonra duydum ki, o ağlamağa başlayır, çiyinləri həzin-həzin silkələnirdi.

Əvvəlcə astadan ağlayırdı, sonra boynunu və çiyinlərini əsdirə-əsdirə ucadan ağladı. Birdən gözlərini açdı, göz yaşlarının arasından ürkək baxışlarla ətrafına nəzər saldı, elə bil qorxulu bir yuxudan ayılmışdı. Mənim ona baxdığımı görüb azacıq utandı, yenidən üzünü əllərilə örtdü. Hönkürtüləri süstləşdi, başı yavaş-yavaş qəbrə tərəf əyildi. Alnını qəbrə söykədi, şalı əziz qəbrin ağ künclərini örtdü. O inildəyirdi. Sonra taqətsizləşdi, üzünü qəbrə söykəyib süst qaldı, huşunu itirdi.

Mən ona tərəf qaçdım, əllərini əlimə alıb döyəclədim, göz qapaqlarını üfürdüm ki, ayılsın. Eyni zamanda qəbrin üzərindəki yazını oxuyurdum. Yazı çox sadə idi: "Burada dəniz piyada qoşunu kapitanı Lui-Teodor Korrel dəfn edilib. Tonkində düşmən tərəfindən öldürülüb. Ona dua oxuyun".

Mərhum bir neçə ay əvvəl ölübmüş. Gözlərim yaşardı, qadını ayıltmaq üçün daha ciddi cəhd göstərdim. Məqsədimə nail oldum, o ayıldı. Mən bərk həyəcanlanmışdım, özünüz bilirsiniz ki, pis adam deyiləm, özüm də cavanam, heç qırx yaşım yoxdur. Onun ilk baxışından anladım ki, nəzakətli qadındır, mənə təşəkkür edəcək. Belə də oldu. Gözləri yenidən yaşla doldu, hıçqır hıçqıra mənə öz taleyindən və zabitin Tonkində həlak olmasından danışdı. Evləndikləri gündən bircə il keçibmiş, əri onu sevib evlənibmiş, qadın atadan da, anadan da yetim imiş, cehizi çox deyilmiş.

Mən onu ovundurdum, ürək-dirək verdim, qolundan tutub ayağa qaldırdım. Sonra dedim: — Burada qalmayın, gedək.

O, mızıldadı:
- Getməyə halım qalmayıb.
- Mən sizə kömək edərəm.
- Sağ olun, cənab, xeyirxah adamsınız. Siz də qəbir üstünə
gəlmisiniz?
- Bəli xanım.
- Qadındır?
- Bəli, xanım.
- Arvadınızdır?
- Rəfiqəmdir
- Adam rəfiqəsini də arvadı qədər sevə bilər, ehtirasın hüdudu yoxdur.
- Elədir, xanım.
Biz birlikdə yola düşdük, o mənə söykənmişdi. Mən də onu elə tutmuşdum ki, az qala ayaqları yerdən üzülürdü. Qəbiristanlıqdan çıxanda zəif səslə dilləndi:
- Qorxuram əhvalım pisləşə.
- Bəlkə kafelərdən birinə girək, bir şey içmək istəyirsinizmi?
- Bəli, cənab.

Yaxınlıqda gözümə bir restoran dəydi, belə restoranlarda mərhumların dostları mərasimlərin sona çatmasını bayram edirlər. Restorana daxil olduq. Mən ona bir stəkan qaynar çay içirtdim, deyəsən əhvalı yaxşılaşdı. Dodaqlarında azacıq sezilən bir təbəssüm oyandı. Sonra mənə özü barədə danışmağa başladı. Deyirdi ki, həyatda tənha olmaq, gecə də, gündüz də evdə tək qalmaq daha heç kəsə məhrəm olmamaq, mehribanlıq görməmək adama əzab verir, adam qüssədən boğulur. Səmimi söhbətə oxşayırdı. O gözəl danışırdı. Mən heyran olmuşdum. Qadın çox gənc idi, iyirmi yaşı ancaq olardı. Mən onu tərifləyib xoş sözlər dedim, razılıqla təşəkkür elədi. Vaxt keçırdi, təklif elədim ki, onu faytonla evlərinə aparım. Razı oldu. Faytonda elə sıx oturmuşduq ki, çiyinlərimiz bir-birindən ayrılmırdı, bədənlərimizin hərarəti, paltarlarımızdan süzülüb qarışırdı. Dünyada bundan təsirli nə var ki!

Fayton evə çatanda o zəif səslə dedi:
- Pilləkəni tək qalxmağa halım qalmayıb, özü də dördüncü mərtəbədə oluram Siz mənə çox yaxşılıq eləmisiniz, bəlkə mənzilimə qalxınca mənə kömək edəsiniz?
- Mən tələsik razılaşdım. O yavaş-yavaş qalxırdı, tövşüyürdü. Qapının qabağına çatanda mənə dedi:
- Keçin bir az əyləşin, nəfəsimi dərib sizə təşəkkür eləmek istəyirəm.

Lənət şeytana, keçdim içəri. Onun menzili yaxşı idi, bir az kasıb görünürdü, amma səliqəsinə söz ola bilməzdi. Biz balaca bir divanın üstündə yanaşı oturduq, o yenə öz tənhalığından danışmağa başladı. Zəng çalıb xidmətçisini çağırdı ki, mənə içmək üçün bir şey gətirsin. Xidmətçi görünmədi. Mən hiss elədim ki, onun xidmətçisi yalnız səhərlər evdə olur, sevindim. Belə xidmətçilər ancaq ev-eşiyi yığışdırır, bazarlıq edir, sonra çıxıb gedirlər. O, şlyapasını çıxartdı. Mavi gözlərini mənə zilləyəndə gördüm ki, o doğrudan da gözəldir, özü də elə yaxşı baxırdı ki, məndə dəhşətli bir arzu oyandı, özümü arzuma təslim etdim. Onu qollarım arasına aldım, qəfildən yumulmuş gözlərindən öpməyə başladım ... öpdüm ... Çox öpdüm ... o qədər öpdüm ki, gəl görəsən.

O müqavimət göstərir, məni itələmək istəyir ve tez-tez deyirdi:
- Qurtarın görək... qurtarın... yaxşı, qurtarın.
Görəsən o nə demək istəyirdi? Belə hallarda "qurtarmaq" sözünün ən azı iki mənası olur. Onu susdurmaq üçün gözlərindən əl çəkib dodaqlarından öpdüm, beləliklə, "qurtarmaq" sözünə özüm istədiyim mənanı verdim. O çox müqavimət göstərmədi. Tonkində öldürülmüş kapitanın xatirəsini təhqir eləyəndən sonra bir-birimizə baxanda onun baxışında yorğunluq, eyni zamanda dözüm və mülayimlik gördüm, narahatlığım yoxa çıxdı. Mən də alicənab, iltifatlı və mehriban olmağa çalışdım. Bir saata yaxın söhbət eləyəndən sonra soruşdum:
- Siz harada nahar edirsiniz?
- Yaxınlıqdakı balaca bir restoranda.
- Tək?
- Əlbəttə.
- Bəlkə mənimlə nahar edəsiniz?
- Harada?
- Bulvardakı yaxşı restoranların birində.
O, bir az tərəddüd elədi. Mən əl çəkmədim. Axırda: — Mən yaman darıxıram ... çox darıxıram, deyə özünə haqq qazandırıb güzəştə getdi. Sonra əlavə elədi: -"Gərək elə don geyəm ki, tünd qara olmasın". O yataq otağına keçdi. Otaqdan çıxanda görkəmi dəyişmişdi, zərifliyi gözə çarpırdı, boz rəngli sadə paltar geymişdi. Bu paltarla həm qəbiristanlıqda həm də şəhərdə görünmək olardı. Nahar yaxşı keçdi. O şampan içdi, qızardı, cana gəldi, sonra birlikdə onun evinə qayıtdıq.

Qəbirlər üzərində yaranmış bu əlaqə üç həftəyə qədər davam elədi. Amma hər şey adamı təngə gətirir, ələlxüsus, qadınlar. Mən səfərə çıxmağımı bəhanə gətirib ondan ayrıldım. Alicənablıqla ayrıldım. Əvəzində mənə çoxlu təşəkkür elədi. Məndən vədə aldı, and içdirdi ki, qayıdanda onun yanına gələcəyəm; deyəsən doğrudan da mənə bir az mehr salmışdı. Başqa qadınlarla eşqbazlıq elədim, az qala bir ay, qəbristanlıqda düçar olduğum məhəbbətin səbəbkarını görmədim, görmək həvəsinə düşmədim də. Amma onu unutmurdum... Onun fikri qəribə bir sirr, psixoloji problem, cavabsız bir tapmaca kimi məni məşğul edirdi. Günlərin birində, bilmirəm nədənsə fikirləşdim ki, Monmartr qəbiristanlığına getsəm onu görərəm. Getdim. Qəbiristanlıqda çox gəzindim, öz ölüləri ilə əlaqələri hələ tamam kəsməmiş bir neçə adamdan başqa heç kəsə rast gəlmədim. Tonkində öldürülmüş kapitanın qəbri üzərində nə ağlayan vardı, nə çiçək dəstəsi, nə də əklil görünürdü. Olülərin bu böyük şəhərinin başqa bir məhəlləsinə gedib çıxdım, qəfildən gördüm ki, irəlidəki səki ilə ağır yasa batmış cüt adam gəlir: bir kişi, bir qadın. Aman Allah! Onlar yaxınlaşanda mən qadını tanıdım. Bu həmən qadın idi!
O məni gördü, qızardı, yaxından keçəndə azacıq toxundum, o isə mənə asta bir işarə elədi, gözucu bir göz vurdu. Mənası təxminən belə idi: "Məni tanımayın", eyni zamanda ikıncı bır məna da duyulurdu: "Yenə bizə gəlin, əzizim".

Kişi görkəmli adama oxşayırdı. Şux qaməti vardı. Fəxri legionun zabiti idi, əlli yaşı olardı. Qadın ona söykənmişdi, eynilə qəbristanlıqdan çıxarkən mənə söykəndiyi kimi. Gedirdim, amma ağlım başımdan çıxmışdı, özüm-özümdən nələr gördüyümü, bu qəbiristanlıq ovçusunun hansı nəslə mənsub olduğunu soruşurdum. Görəsən, adi bir qızdımı, yoxsa, arvadının yaxud məşuqəsinin mehribanhğından məhrum olmuş qəmgin kişiləri qəbirlər üzərində ovlamağa adət eləmiş bir fahişədir? Görəsən o təkdir? Yoxsa belələri çoxdur? Bəlkə bu da bir peşədir? Bəlkə məhşur səkilərdə gəzən qadınların qəbiristanlıqlarda gəzənləri də var? Qəbirbazlar! Bəlkə qəbir üstündə yada salınan ehtiras qığılcımlarından istifadə etmək fikri, bu dərin fəlsəfə tək onun ağlına gəlib? Fikirləşirəm ki, görəsən həmin gün o kimin dul qadını sayılırmış?

Tərcümə: Hamlet Qoca

• Gənc Tamaşaçılar Teatrının dekabr repertuarı
• Elza Seyidcahan: “Şeirlərim dərsliklərə düşür, kitablarımın hamısı alınıb”
• Xalq artisti: "Bütün mükafatlarımı yuxuda görmüşəm"