Kulis.az əməkdar mədəniyyət işçisi, tanınmış jurnalist Müsəllim Həsənovun "Qəmbər Hüseynli “Cücələrim”ə görə tutulmayıb" adlı yazısını təqdim edir.
Ölkədə “copy-paste” jurnalistikası son vaxtlar yaman çiçəklənir.
Bu, nə jurnalistikadır belə?
Çox sadə. Kompüterin düyməsini bir dəfə “tıklamaqla” “copy” edirsən, ikinci dəfə “tıklamaqla” “paste” və... yazı hazır olur.
Yəni nə vaxtsa kiminsə yazdığını, yaxud yazdğının müəyyən hissələrini olduğu kimi götürüb edirsən öz malın. Hətta əvvəlki versiyada olan orfoqrafik səhvləri də düzəltmədən!
Bu, jurnalistikadırmı?
Bu, yaradıcılıqdırmı?
Əlbəttə, yox!
Amma neyləyək ki, son vaxtlar geniş yayılıb və yayılmaqda da davam edir...
Müəyyən sayt və səhifələrdə gedən “copy-paste” jurnalistikasına bəlkə də göz yummaq, görməzdən gəlmək olardı. “Kulis.az” kimi nisbətən sanballı saytda da belə nümunələr gedəndə, artıq susmaq olmur...
Söhbət nədən gedir?
Bu günlərdə, Qəmbər Hüseynlinin anım günündə cəlbedici bir başlıqla yazı dərc olunur: “Mahnısı 148 dilə tərcümə edildi, "Cücələrim"ə görə həbsə düşdü - Çarli Çaplinin salam göndərdiyi azərbaycanlı bəstəkar”.
Həqiqətən cəlbedici, hətta mən deyərdim ki, oxucuya gəl-gəl deyən başlıqdır...
Bəs içərisi?
Bu, artıq başqa məsələ, başqa problem, başqa dərddir...
Belə başa düşdüm ki, bu material Qəmbər Hüseynli barədə müxtəlif illərdə internet məkanında yerləşdirilmiş yazılar əsasında hazırlanıb. Olsun, son illər belə bir yazı forması da dəbdədir, yaxşıdır, pisdir, - başqa söhbətin mövzusudur.
Maraq xətrinə internet resurslarında mərhum bəstəkar haqqında gedən yazılara baxdım.
Məlum oldu ki, cəmi 45 il yaşamış bu böyük bəstəkar haqqında normal bir araşdırma yazısı yoxdur.
Var “Vikipediya”. Təbii ki, “Vikipediya” məlumat bazası kimi maraqlıdır, amma dolğun və ciddi mənbə olmadığı hamıya aydındır.
Di gəl ki, Qəmbər Hüseynli barədə yazanların, demək olar ki, hamısı məhz “Vikipediya”dan yararlanır. Heç kim əziyyət çəkib bir arxiv qapısı döymək, bir neçə qəzet-jurnal vərəqləmək, kitab oxumaq istəmir. Yazmaq həvəsi isə, az qala, hamıda var.
Məsələn, “Vikipediya”da Qəmbər Hüseynli haqqında belə bir parça var: “1939-cu ildə Qəmbər Hüseynli milli musiqimizin beşiyi olan Şuşanın Musiqi Texnikumuna direktor vəzifəsinə göndərilir. O, burada cəmi bir il çalışsa da, əhəmiyyətli işlər görməyə müvəffəq olur. Bir il sonra Qəmbər Hüseynlini yenidən Bakıya dəvət edirlər”.
Çox qəribə və acınacaqlıdır ki, Qəmbər Hüseynli haqqında yazılan bütün materiallarda bu parça sözbəsöz təkrar olunur. Bir nəfər belə özünə əziyyət verib kiçik bir dəyişiklik də etmir.
Olsun, bu da elə problem deyil, “copy-paste” jurnalistikası üçün səciyyəvi haldır.
Amma Qəmbər Hüseynlinin həbsi ilə bağlı verilən məlumat artıq problemdir, bu məsələdə təhrif var, uydurma var.
Sitat: “Ötən əsrdə Azərbaycan ziyalılarının başının üstünü alan repressiya dumanı Qəmbər Hüseynlidən də yan keçməyib. Bəstəkarı “Cücələrim” mahnısına görə həbs edirlər”.
Bu cümlədən əvvəl isə deyilir ki, “Cücələrim” mahnısı 1948-ci ildə yazılıb. Axı həmin dövrdə artıq repressiya dalğası zəifləmişdi. Heç bir siyasi motivi olmayan uşaq mahnısına görə bəstəkar necə həbs edilə bilərdi?
Bununla belə müəllif (və ya müəlliflər, - eyni faktlar bir neçə yazıda təkrar olunduğu üçün əsil müəllifin kim olduğu bilinmir) həmin motivi də özü kəşf edir: “Antitürk Sovet rejimi Qəmbər Hüseynlinin mahnılarındakı türk üslubunu sezmişdi”.
Bəli, Qəmbər Hüseynlinin həbsxana həyatı yaşaması faktı doğrudur... Amma bu, “Cücələrim”ə görə yox”, 1948-ci ildən sonra da yox, 1941-ci ildə olub...
Böyük Üzeyir Hacıbəyovla bağlı bir layihə üzərində işləyərkən kifayət qədər maraqlı arxiv sənədləri ilə rastlaşmışdım. Onlardan biri də Qəmbər Hüseynlinin vaxtilə Üzeyir bəyə yazdığı məktubdur...
Bu məktubla tanış olduqdan sonra Qəmbər Hüseynli haqqında da bir araşdırma aparmağı nəzərdə tuturdum, lakin pandemiya səbəbindən arxivlər bağlandı. Mən də bu araşdırmanı sonraya saxladım. Lakin son vaxtlar gedən yazılar məcbur etdi ki, hələlik əlimdə olan materiallar əsasında bəzi həqiqətləri ortaya qoyum. Çünki bütün böyük şəxsiyyətlər kimi, Qəmbər Hüseynlinin də uydurma tərcümeyi-hala ehtiyacı yoxdur. Onun ölməz əsərləri gerçək bioqrafiyasıdır. Bu bioqrafiyanı isə saxtalaşdırmaqla rəhmətliyin ruhunu incitmək günahdır.
Bəri başdan xatırladım ki, Q.Hüseynli vaxtilə Üzeyir Hacıbəyovdan dərs alıb, Üzeyir bəy gənc həmkarını yaxşı tanıyıb.
Beləliklə, Qəmbər Hüseynli 1947-ci ilin aprelində böyük Üzeyir bəyə məktub yazır:
“Hörmətli Üzeyir əmi! Bu bir neçə kəlməni yazıb, sizi narahat etməgimə və vaqtınızı almağıma görə sizdən üzr istəyirəm. Mənim sizdən başqa güvəndiyim şəxs yoxdur. Mən Sizə - xalqımızın Ali Sovet deputatına, ittifaqımızın sədrinə müraciət edirəm. Mənim vəziyyətim çox pisdir. Özüm öz vəziyyətimi doğrultmağa çalışdım, ancaq bacarmadım. Bildiyiniz kimi, bu vəziyyət mənim ehtiyatsız, başsız bir gənc olmağımdan doğan işlərdir. 1941-ci ilin son ayına kimi mən sənət sahəsində, qabiliyyətli olaraq çalışırdım. 1941-ci ilin son ayında başsız hərəkətim məni sənət aləmindən ayırdı”.
Burda sitatı dayandırıb yada salım ki, məktubun üslubu olduğu kimi saxlanılıb.
Həmin dövrdə Ü.Hacıbəyov Bəstəkarlar İttifaqının sədri, Q.Hüseynli isə ittifaqın sıravi üzvü idi.
Q.Hüseynli Üzeyir bəyə yazdığı məktubda etiraf edir ki, 1941-ci ilin dekabrında həbs olunub.
Deməli, gənc bəstəkarın “Cücələrim” mahnısına görə həbs olunması uydurmadır.
Amma müəllifin (və ya müəlliflərin) oxucunu “şok”a salmaq istəyi tükənməzdir: “Mühakimə zamanı ona irad tuturlar ki, “Cücələrim” nədir? Sən fəhlə sinifini qoyub cücələrə mahnı yazırsan. Bu bizim ideologiyamıza ziddir”.
Kim deyib?
Harda deyib?
Artıq bu suala cavab axtaran da yoxdur, bu sualı verən də.
Oxucu isə əsəbi şəkildə düşünür: ax, sovet hökuməti! Hətta cücələr məsələsində də ideologiya axtarır...
Bir nəfər də sual vermir ki, əgər “Cücələrim” sovet ideologiyasına uyğun deyildisə, bu mahnının mətni 148 dilə necə tərcümə oluna bilərdi?
Q.Hüseynli barədə yazılardan birində onun həbsini hətta Hüseyn Cavidlə, Əhməd Cavadla əlaqələndirmək cəhdi də var: “Böyük bəstəkar xalqımızın millətsevər övladları Hüseyn Cavidi və Əhməd Cavadı müdafiə etdiyinə görə həbsxana küncünə atılır”.
Amma onun H.Cavidi və ya Ə.Cavadı harada və necə müdafiə etdiyi barədə heç nə deyilmir. Deməli, böyük bəstəkarın bioqrfiyasına daha bir uydurma əlavə edilir.
Q.Hüseynli 1941-ci ilin dekabrında həbs edilir. Onun yaxınlarının dediyinə görə, gənc bəstəkar 1941-ci ildə hərbi xidmətə çağırılır və o, hərbi komissarlığa gec gəldiyi üçün həbs olunur.
Bəlkə də...
Amma Q.Hüseynli özü Üzeyir bəyə məktubunda başqa versiyadan danışır. Hətta o vaxtkı Cinayət Məcəlləsinin hansı maddəsi ilə həbs olunduğunu da etiraf edir. Və yazır, etiraf edir ki, “təqsirim qorxaqlıq ucundan olan bir cinayət idi”.
Q.Hüseynli məhkəmə qarşısında dayananda Hüseyn Cavid artıq Sibirin Tayşet rayonunda dünyasını dəyişmiş, Ə.Cavad isə bundan 4 il əvvəl güllələnmişdi. Belə olan halda Q.Hüseynli bu böyük sənətkarları necə müdafiə edə bilərdi?
İstedadlı bəstəkarın özünün yazdığına görə 3 il 8 ay həbsdə qalıb, 1945-ci ilin iyulunda azdlığa çıxıb. Üzeyir bəyə məktubunda bildirir ki, “1945-ci ilin iyul ayında SSRİ Ali Sovetinin ümumi əvf fərmanına görə mən də başqa vətəndaşlar kimi qazamatdan azad oldum”.
Ən maraqlısı isə odur ki, Q.Hüseynli barədə yanlış məlumat verən müəllif (və ya müəlliflər) onun yaradıcılığı barədə danışanda cəmi bir-iki mahnısının adını çəkirlər. Halbuki bəstəkar özü Üzeyir bəyə məktubunda sanki ona yaradıcılıq hesabatı verir ki, bu məlumatlar nə “Vikipediya”da, nə onun barəsində yazılmış digər məqalələrdə əksini tapıb. Güman edirəm ki, Q.Hüseynlinin bioqrafiyasının tamamlanması üçün bu faktların xatırlanması da vacibdir.
Q.Hüseynli bu vaxta qədər “sopran səs üçün 6 romans, lirik və lirik-dramatik tenor üçün 11 romans, fortopiano üçün 10 əsər, Sazçı qızlar ansamblı üçün 7 mahnı, Azərbaycan xalq çalğı alətləri birləşmələrinin müşaiyəti ilə 8 mahnı, yeni bir stil kimi 2 vals” və s. kimi musiqi əsərləri yazdığını bildirir.
Və nəhayət, Q.Hüseynli 1947-ci ildə “Üzeyir əmi”yə məktub yazmaqla ondan nə istiyirdi?
Gənc bəstəkar həbsdən çıxandan sonra bir il səkkiz ay işsiz qaldığını xatırladaraq, dahi həmkarından həyat və məişət şəraitini düzəltmək üçün kömək istəyirdi. Görünür, həbsxana həyatı yaşaması bir çox qapıları onun üzünə bağlayıbmış... İncəsənət işləri idarəsindən və radio komitəsindən ona sifarişlər verilmir, əsərləri radioda səsləndiriləndə müəllif kimi adı çəkilmirdi. İfaçılar onun yazdığı əsərləri oxumurdular, ona görə ki, bu əsərlərin qəbul olunacağına əmin deyildilər və s. və i.a.
Ona görə də Q.Hüseynli yazır: “Üzeyir əmi, mən belə hiss edirəm ki, mənə hələ də şübhəli adama baxılan bir nəzərlə baxırlar. Mən şübhəli vətəndaş deyiləm”.
Daha sonra isə yazır: “Mən istəyirəm dövlət, partiya, öz ittifaqım qarşısında, şəxsən sizin qarşınızda özümü doğruldum və bizi dinləyən xalqın etimadını qazanım. Mən sənətimi sevirəm”.
Bu cümlələr də Q.Hüseynlinin məktubundandır.
O, sonda Üzeyir bəydən iki xahiş edir: “Birinci xahişim odur ki, mənə də başqa yoldaşlarım kimi mümkünat verilsin ki, yazdıqlarımdan mənfəətbərdar olum.
...İkinci xahişim odur ki, əgər bunları etmək imkan daxilindən kənardırsa, o zaman mənim Kirovabad şəhər Filarmoniyasına bədii rəhbər sifətilə işləməgə göndərilməmə köməklik edəsiniz”.
Bu məktub 1947-ci il aprelin 3-də yazılıb.
Bundan düz bir ay sonra, mayın 4-də Bəstəkarlar İttifaqından İncəsənət İşləri İdarəsinə bir məktub göndərilir. Məktubda İncəsənət İşləri İdarəsinin xətti ilə rayon musiqi dərnək və müəssisələrinə kömək üçün göndərilən yaradıcı briqadanın siyahısına Cahangir Cahangirov, Andrey Babayev və daha dörd nəfər bəstəkarla yanaşı Qəmbər Hüseynlinin də adı daxil edilir.
Bəstəkarlar İttifaqının nəzər-diqqətindən kənarda qalan, çörək pulu qazanmaq üçün qarşısında bütün qapılar bağlı olan Qəmbər Hüseynlinin adı, nəhayət, siyahıya salınır ki, o da işləsin, pul qazansın, yaradıcılıqla məşğul olmaq imkanı əldə etsin.
“Üzeyir əmi” işsiz qalmış gənc bəstəkara hələlik bu köməyi edə bilir...
Bizi Telegram-da izləyin
t.me/kulis_az
Bizi Instagram-da izləyin
Bizi Facebook-da izləyin
Bizi Twitter-da izləyin
