Bu gün mərhum yazıçı Eyvaz Əlləzoğlunun doğum günüdür. Yaşasa, 64 yaşı tamam olacaqdı. Gözəl hekayələr müəllifi olan yazıçı müsahibə verməkdən qaçırdı. Sizə təqdim etdiyimiz bu müsahibə Eyvazın nadir müsahibələrindəndir. Maraqlı tale yaşayan, ölümü faciəvi olan E.Əlləzoğlu həm də gənc yazarlar Oğuz Ayvazın və Ayxan Ayvazın atasıdır. Qızı Gülbəs isə rəssamdır.
Kulis.az Eyvaz bəyin internet resurslarında yeganə olan müsahibəni təqdim edir.
- Gürcüstanda anadan olmusunuz...
- Bəli. Bizim kənd Kaxetiyanın qapısı deyilən bir yerdir. Dörd tərəfi gürcü kəndləridir. Sarticala Muğanlı kəndi. Əslində «Sarticala» sözünün özü də türk toponimidir, sərt cala.
- Bakıya nə vaxt gəldiniz?
- 1992-ci ildən Bakıdayam.
- Gəlişin səbəbi nə oldu?
- Artıq ali təhsil almışdım, «Gürcüstan» qəzetində çalışırdım. Sadəcə, həmin vaxt orada şovinizm, insan hüquqları pozulurdu vardı və bu, məni sıxırdı. Əslində, ikinci növ vətəndaş olmaqdan qurtulmaq istəyirdim. Ancaq anlayıram ki, çox səhv addım atmışam Azərbaycana gəlməkdə.
- Niyə?
- Çünki artıq mən orada formalaşmışdım. Gürcü ədəbi mühitini bilirdim. Milli özünüdərki bilirdim. Amma bunu çox təəssüf ki, Azərbaycanda görmədim. Həm də bizim sənət adamlarının dünyagörüşünün bir qədər fərqli olduğu məni şaşırtdı.
- Neylədi o fərqlilik sizə?
- Özümə qapandım, təcrid olundum və başa düşdüm ki, mən bu coğrafiyanın adamı deyiləm. Çünki təbiəti, mühiti, hətta süfrə başındakı davranışı da tamam fərqlidir.
- O coğrafiyanın gürcü, ya Azərbaycan kəsimindən söhbət gedir?
- Təbii Azərbaycan kəsimindən. Ancaq bu, artıq sintez olub. Mən kök etibarı ilə tərəkəməyəm. Və bizim kənd də maldar bir kənd olub. Bağ-bağat hardasa 70-ci illərdə salınıb kəndimizdə. Bizə tatar deyirdilər. Düşünürdüm nədən? Bu «nədən» məni məcbur elədi ki, öz tariximizlə maraqlanım, onu vərəqləyim. Artıq 7-8-ci siniflərdə bilirdim ki, mən türkəm. Erməni-müsəlman davası olub.
Dayım başa salmışdı bunları. Orada Vardziya Msxeti deyilən ərazidə türk abidələri qalıb. Onların hamısı haqda məlumatım var idi və çox xoşbəxtəm ki, həmin o yerləri at belində gəzmişəm.
O tərəfdə Türkiyənin dağları var idi, yaşlı adamlar o dağlara baxıb ağlayırdılar. Babalarımızın nədən ağladığını soranda bildim ki, millətimiz türkdür. Sonra isə təbii, gürcü mədəniyyəti ilə təmasda oldu.
– At minməklə maşın minməyi necə fərqləndirmək olar?
- Təbii ki, çağa uyğunlaşmaq lazımdır. Amma bu xalqın özünün stixiyasıdı. Bu stixiyanı sözlə ifadə eləmək olmur. Yaz olanda elə bil ki, dağlar tərəkəmələri çəkib aparırdı. Və sovet dövlətinin təbliğatı nə onların dilinə, nə də mənəviyyatına təsir edə bilmədi.
- Necə fikirləşirsiniz, ümumiyyətlə, insan hüquqlarının sizin düşündüyünüz səviyyədə qorunduğu yer var?
- Yox. Əslində indi başa düşürəm ki, bunların hamısı bizim gənclik illüziyalarımızdan başqa bir şey deyilmiş. Hətta mən ən qatı gürcü millətçisi ilə də söhbət etmişəm, fikir bildirmişəm. Bəlkə mənim fikrimi bölüşməyib. Amma növbəti dəfə rastlaşanda mənimlə çox səmimi, şəxsi fikri olan bir adam kimi görüşüb. Amma çox təəssüf ki, mən burada həmişə öz şəxsi fikrimi deməyə çəkinirəm və heç ehtiyac da duymuram.
- Harada baş verir bu - ədəbi mühitdə, ya ümumiyyətlə?
- Ümumiyyətlə. Ümumiyyətlə, daim özümə nəzarət.
- Nədi sizin şəxsi fikriniz ümumiyyətlə?
- Şəxsi fikrim mürəkkəb deyil, çox sadə şeylərdir.
- Məsələn.
- Evim olmaq, uşaqlarımı sağlam böyütmək, təhsil vermək, milli mənəvi dəyərlərimizi öyrətmək. Çünki, milli kökünü bilməyən adamlara şübhə edirəm.
- Bu sadaladığınızın hansına nail ola bilmisiz?
- Uşaqlarımın ikisi də ali təhsil alır («Xəzər» və «Slavyan» universitetlərində). Evim yoxdur. Kirayələrdə, ya da yataqxanalarda yaşayıram. Amma bütün bunlara baxmayaraq yazıram. Yazmaya bilmirəm.
Bəlkə də gülünc görünür. Heç bir gəlir gətirməyən sahə, adama düşməndən başqa heç nə qazandırmayan bir şey. Ancaq mən yazanda sanki o daxilimə yığılmış gərginliyi atıram.
- «Odunçu geri qayıdır» romanınız hətta təşkilatçılarının kim olduğunu bilmədiyiniz «Milli kitab mükafatı»nda onluğa düşdü.
- Düzü, bu işləri düzüb-qoşan mənim balaca oğlum Ayxan olub (o «Kiçikbəy» imzası ilə hekayələr də yazır). Mən iyirmiliyə düşəndən sonra bildim ki, müsabiqədə iştirak edirəm. Yəni, mən yazılarımı çapa da çox vermirəm. Bilirsiniz, ədəbiyyat aləmi çox qarışıb.
Qrafomaniya, oğurluq, «kopirovka» o həddə çatıb ki, artıq hamı rəyasət heyətində oturmağa, camaata qiymət verməyə iddialıdır.
Bu müsabiqənin keçirilməsinin bəlkə də yeganə müsbət cəhəti o olacaq ki, müəyyən adamlara - qrafomaniyaya, oğurluğa yox deyəcəklər. Oğurluq, köçürmə istər nəsrdə, istərsə də şeirdə dəhşətli dərəcəyə çatıb.
- Eləyir qoy eləsin də. Bəlkə o köçürən, oğurlayan da bununla xoşbəxt olur. Necə baxırsınız?
- Onsuz da eləyir. Biz kimsəyə qadağan edə bilmərik. Küçədə oturub kiməsə daş atmır ki. Yazmaq əslində gözəl şeydir. Ancaq ümumilikdə milli mənəvi dəyərlərimizə dəyən zərbəni kim müəyyənləşdirib, kim kompensasiya edəcək - söhbət bundan gedir.
- Siz yazıçısınız, ya yox?
- Deyim... Məni yazıçı kimi təqdim edəndə utanıram. Ancaq mən daxilən yazmaya bilmirəm.
- Siz həm də Yazıçılar Birliyinin üzvüsünüz.
- Bəli, bir qələtdi elmişik (gülür).
- Uşaq vaxtı nə edirdiniz?
- Bir axsaq naxırçı var idi, Şaleko. Bir qorxaq oğlu var idi, tez-tez onu döyürdük.
- Başqa nə edirdiniz?
- Mən Tiflisdə təhsil aldığım dövrdə klassik musiqi, saz, teatr, kino tarixi ilə çox ciddi məşğul olmuşam. O cümlədən də rəssamlıq. Məsələn, indi rahatca rəsm əsərindən baş çıxara bilirəm.
Hətta dostlarımın sərgiləri keçiriləndə fikrimi soruşurlar. Mənim fikrim onlar üçün yetərli olur və bu, mənim üçün xoşdur. İstəyirəm, bunu övladlarıma da öyrədim. Öyrənənlər də olur.
- Təsəvvür edin ki, öz eviniz var, dolanışıq da ki, arzuladığınızdan bir az artıqdır (baxmayaraq ki, sizin kimi adamlar çox şey arzulamırlar əslində), yəni hər cür şərait var və qalanı sizdən asılıdır. Neyləyərdiniz?
- Yəqin ki, yenə də yazardım. Kimsə şöhrət, ad üçün yazır. Mənsə içimdəki o sıxıntını kürüyüb atıram sadəcə. Bax budu bütün açması bunun.
- İçinizi təmizləyirsiniz.
- Bəli. Hər gecə yuxuma girən, xatirimə gələn kəndimizin o çox sadə adamlarından xilas olmaq istəyirəm.
- Adamlar var nə gəldi yığırlar içlərinə. Danışanda da görürsən ki, deyəsən heç yaxşı şeylər deyil içlərinə doldurduqları. Amma siz içinizi təmizləyirsiniz.
- Baxır adamına. Onun mühitinə. Mənim şüurumun alt qatında qalanlar indi üzə çıxıbdı.
Kəndimizin adamlarından yazıram. Evdəkilər oxuyub deyirlər, bunu o kəndin adamlarından başqa heç kim başa düşməyəcək. Göndər onlar oxusun. Çünki o ləhcədə yazıram.
Ancaq mən elə düşünmürəm. Mənim fikrimcə, hər coğrafiyanın insanının özünün hərəkət trayektoriyası, davranışı, əxlaqı, dünyaya baxışı var. Əslində, biz bunu ədəbiyyata gətirsək, ədəbi dilin coğrafiyası da, qrammatik-leksik tərkibi də zənginləşər.
- Hansı küçə xoşunuza gəlir?
- Bakıda, yoxsa Tiflisdə?
- Ümumiyyətlə, görmədiyiniz şəhərin küçəsi də ola bilər.
- Qırmızı körpünü keçəndə necə balıq suya salınır, mən də elə canlanıram.
- O tərəfə, ya bu tərəfə keçəndə?
- O tərəfə. Tiflisə çatanda mən artıq öz suyumdayam. Yəni ki, oğrusu, qulduru ilə də mən gürcü tipi ilə rahatam. Düşüncəsinə, necə hərəkət edəcəyimə bələdəm. Azərbaycanda isə o kodlar mənimçün qapalıdır. Ona görə də mən Azərbaycandakı insanlardan yazmaqda çətinlik çəkirəm.
- İndi bunun günahı bu tərəfin oğrusundadır, ya sizdə?
- Yox, məndədir. Mən artıq belə formalaşdığıma görə bu tərəfi bilmirəm. Mən heç Azərbaycanın özünü düzgün tanımıram. Ancaq avtobus yolunun üstündəki, Yevlax və sair rayonları bilirəm. Çox istərdim gəzəm, görəm, necə ki, Gürcüstanın hər bir guşəsini görmüşəm.
- Bəs nə mane olur bu tərəfləri gəzməyə?
- Maddi imkansızlıq.
- Təklif edən, aparan olsa gəzərsiniz?
- Yox. Mən heç kiminsə cibinə, sponsorluğuna göz dikən deyiləm. 4-5 kitablıq yazım var. Evdə durur. Abrıma sığışdırıb kimdənsə onları çap etdirmək üçün yardım istəmərəm. Ancaq öz imkanım hesabına olmalıdır.
- Onda siz bu tərcümələrdən əldə etdiyiniz gəlirlə nə vaxt vətənin bu tərəfini gəzə biləcəksiniz?
- Heç vaxt. Allah bilir.
- Nədi, bədii ədəbiyyat?
- Əslində, bədii ədəbiyyat oxucu üçün bir qurtum yaxşı şərab içmək kimidir.
- Nə demək istəyirsiniz «Odunçu geri qayıdır» romanında? Niyə yazdınız onu?
- Həqiqət belədir ki, mən o vaxt kompüterdə yaza bilmirdim. İşlədiyim tərcümə mərkəzində Şahin adlı cavan bir oğlan var, dedi Eyvaz əmi, gəl sənə bir kompüter verim, yazmağı öyrən. Və mən ilk dəfə klavişə barmaqlarımı toxundurub birinci cümləni yazdım. Gündə sürətim bir az artdı və o roman oldu.
- Deməli, o romanın ərsəyə gəlməsində…
- Şahinq Dadaşova minnətdaram.
- Romanın özü nəyə hesablanıb mahiyyət etibarı ilə?
- Mənim tanıdığım bir adam var idi. Nənəmin qonşusu idi. Həmin adamın atı, arabası var idi və oduna gedirdi. «Odunçu geri qayıdır» əslində həmin adamın öz kəndinin, tanıdığı adamların keçmişinə qayıtmasıdır. Daim xatırlayır onları.
- Bəs siz hansı zamanın adamısınız?
- Mən həmişə irəli baxmağa çalışıram. Ancaq keçmişin üstündən xətt çəkmədən.
- Keçmişinizdən nə qalıb bu günə?
- Çox dost itirmişəm, sadiq qalanlar olub. Ancaq son vaxtlar düşünürəm ki, mənə ən yaxşı, ən yaxın ailəm, uşaqlarımdır. Onlarla dost olmağa çalışıram.
- Bəs niyə son vaxtlar?
- O vaxt uşaqlar xırda idilər. Əvvəl məndən nağıl istəyirdilər. İndi isə tamam başqa şeylər umurlar.
- Jaketiniz tünd qırmızıdır. Bu rəngdən xoşunuz gəlir, ya təsadüfdür?
- Düzü hə, xoşum gəlir, bunu yoldaşım toxuyub mənə.
- Necə olacaq bu işlərin axırı?
- Yaxşı olmalıdır, əgər biz bir millət kimi bütün bölgələrimizi, müxtəlifliyimizi cəm eləyib intellektli adamlarımızı irəli buraxacağıqsa, işimiz yaxşı olacaq. Yox, əgər hay-küy, çığır-bağır salanları irəli buraxsaq, pis olacaq.
- Sizdən sonra kitablarınızı neyləsinlər?
- Uşaqlara demişəm, ömür vəfa eləməsə bu işlərə onlar baxsınlar.
İlqar Rəsul
Oxu zalı
7 may 2010-cu il
