Müxtəlif fikirli insanların taleləri qaynar qazanı xatırladır. Aclıq, səfalət, viranə həyat və insanların başı üzərində vıyıldayan güllələr. Bu simbioz ziyalıları və bisavadları, sağlam və xəstələri, bir sözlə, hər kəsi dəli edirdi. Sovet hökuməti mənəvi düşmənlərini - başqa cür düşünənləri məhv etmək üçün hər şeyə hazır idi. Nəticədə, 1917-22-ci illərdə inqilab tribunallarının qərarlarına əsasən 140 min insan güllələndi. 2 milyondan artıq insan mühacirətə getdi.
1922 – ci il 10 avqustun tarixində Mərkəzi Komitə “İnzibati sürgünlük” haqda dekret qəbul edir. Bu dekretin əsasında “inqilaba qarşı xüsusi fəal ünsürlər” - mədəniyyət xadimləri Rusiyadan sürgün edilir. Bu ünsürlərin arasında F. A. Stepun (1884-1965), S. L. Frank ( 1877-1950), N. A. Berdyayev (1874-1948), E. İ. Zamyatin (1884-1937), L. P. Karsavin (1882-1952) və başqaları vardı. Mədəniyyət xadimlərinin çoxu ölkədən getmək istəmirdi. N. A. Berdyayev yazır: “Mənə deyəndə ki, sən sürgün edilirsən, məni kədər bürüdü.” L. P. Karsavin isə “Rusiyanın gələcəyi mühacirətdə deyil” yazırdı. Lakin onları eşidən yox idi.
91 il əvvəl, 1922-ci il 22 sentyabrda “Fəlsəfə gəmisi” Petroqraddan yola düşür.
Sentyabrın 29-da “Oberburqomistr Xaken” adlı paroxod Petroqraddan hərəkət edir. Bu paroxodun sərnişinləri filosoflar - N. A. Berdyayev, S. L. Frank, M. A. Osorgin və başqaları idi. Sentyabrın 30-da paroxod təxminən Moskva və Kazandan 30-33 sərnişinlə (ailələri ilə birlikdə 70 nəfər) Ştettinə çatır.
1922-ci ilin noyabrının 16-da Petroqraddan “Prussiya” adlı paroxod tərpənir. Bu paroxodda N. O. Losski, L. P. Karsavin və başqaları (ailələri ilə birlikdə cəmi 44 nəfər) sürgün edilir.
V. S. Memetov qeyd edir ki, inqilabdan əvvəlki ziyalıların sürgün edilməsinin səbəbi yeni iqtisadi siyasətin keçirilməsi ilə bağlı onların siyasi fəallıqlarının qarşısını almaq idi.
Burda qeyd etmək vacibdir ki, sovet hökuməti onların inadkarlığına baxmayaraq, ziyalılar olmadan dolana bilmirdi. Bəzi ziyalılar siyasi toqquşmalardan kənarda qalıb Sovet Rusiyasında işləməyə davam edirdilər – V. İ. Vernadski (1863-1945), İ. P. Pavlov (1849-1963), K. E. Siolkovski (1857-1935), N. E. Jukovski (1847-1921), İ. M. Qubkin (1871-1939), K. A. Timiryazev (1843-1920) və başqaları. V. S. Memetovun fikrincə sovet ziyalılarının müəyyən hissəsi 1917-ci ilin payızından inqilabı dəstəkləyən görünürdü. Bura V. Bryusov (1873-1924), A. A. Blok (1880-1921), V. V. Veresayev (1867-1945), Q. A. Gilyarovski (1855-1935) daxil idi. İlk zamanlarda isə hətta A. İ. Kuprin (1870-1938) və F. İ. Şalyapin (1873-1938) da “yeni dünyanın quruluşunu” sevinclə qarşıladılar. 1919-cu ildə A. İ. Kuprin mühacirətə getdi. 1922-ci ildə F. İ. Şalyapini “reneqat” və “buqələmun”, “proletarların maraqlarına zidd ünsür” elan edərək vətəndaşlıqdan məhrum etdilər.
Bununla yanaşı, mühacirlər Rusiyanı Avropa həyatına qaytarmaq fikirlərindən əllərini üzmədilər.
M. E. Qlavatskinin fikrincə fərqli düşünən ziyalıların mühacirəti ölkənin daxili siyasətinin inkişafında məntiqi addım idi. İqtidarla ziyalıların arasındakı münasibəti uyğunsuzluq adlandırmaq olardı. Nədə? Sözə, fikrə müxtəlif münasibətdə. Ziyalılarla dialoq aparmağın əvəzində isə Sovet hökuməti onları mühacirətə göndərdi.
Hal-hazırda da Rusiyada mühacirət davam edir. Rusiyanı əsasən hüquqşünaslar, iş adamları, alimlər, eləcədə müxtəlif sahələrin mütəxəssisləri tərk edir. Xüsusən də texniki sahədə...
