.... Şeir heç də həmişə yazılan şeylər deyil, yazılanın arxasından boylanan və bir qayda olaraq, sözə sığmayan şeylərdir. Bunu bir məqalədə yazmışdım. İndi yada düşdü. Ümumiyyətlə, məndə yaddaş problemi hərdən başıma belə “oyunlar açır”. Kimsə nəsə deyir, mən ondan xəbərsiz, yəni, o “danışan” mətni oxumadan nəyisə qəfil yada salıram, bu iki mətn qarşılaşanda çaşıram, axı mənim yaddaşımı belə incidən nədir, niyə mən kiməsə cavab verməyə heç zaman macal tapmıram? Bunlar bilinməyəcək... elə bilinməsə yaxşıdı.

Bu gün Fərid Hüseynin şeiri yadıma düşdü: “Anlayıram”. Fərid rəngli, rəngarəng mətnlər yazır. Fərid uşaqlığını xatırlamağa macal tapmır, çünki əli əlindədir həmişə, şair demişkən: “Ömür harda yaşansa, tale orda qonaqdı...” Bir dəfə biri mənə bunu sual kimi vermişdi: Elə deyil? Dedim, bilmirəm. Yəni, belə sual verməzlər. Susarlar...

Niyə məhz bu şeirdən söz açmaq istədim? Halbuki Fəridin bundan daha mükəmməl şeirləri də var. Ancaq o mükəmməl şeirlər bu mətn qədər “həqiqi” deyil. Vaxtilə Heminquey deyirdi ki, mən həyatı mətnlərin içinə salıb onları həqiqət kimi göstərmək istəyirəm. Folkner məhz bu xüsusiyyətinə görə Heminqueyi böyük nasir, söz ustadı hesab edirdi.

Fəridin bu şeirini “həqiqi” edən nədir? Elə isə gəlin şeiri oxuyaq:

Siz insanları dəqiq görməkçün yox,
böyük görməkçün – böyütməkçün eynək taxırsız,
mən sizin gözlərinizi anlayıram.

Şərq əyninə Bağdad libası geyinib,
bombalar ölür uşaq cəsədlərində.
Mən sizin Şərqinizi anlayıram.

Ömrünüzün yarısını yaşamamış əllərim əsir,
görünür, mənim əllərimi anlayan olmadı.
indi bu titrək əllərlə divi buraxıb,
nəfsimi salmışam şüşəyə,
qanım gülaba dönür canımda.

Buynuzsuz qoçun heyfi

qalmadı buynuzlu qoçda, –
sonda tale oldu hər şey.

Yazılanlar soyutdu ürəkləri,
ona görə kağızda susdu sözlər,
mənsə saitlərlə samitləri ayrı salmamaqçün yazdım.

Yaş artıqca insan dünyaya qaytarır aldıqlarını,
bal yeyəndə unuduruq arı vızıltısını.
“İnsan nankordu”, deyir Kitab.

Siz ömrü süzüb bir əlli vurduz,
vicdan şüşəniz azalmadı amma,
mən bu doğruluğu anlayıram.

Şərqşünas Məsiağa Məhəmmədiyə həsr olunmuş bu mətndə sözə sığmayan şeylərdən danışaq. Məsələn, “mənsə saitlərlə samitləri ayrı salmamaq üçün yazdım...”. Yəni, mən “ürəkləri soyutmaqçün” yazmıram, belə olanda sözlər kağızda susur. Mən bəlkə də bu həyatı, hamının inandığı gerçəkliyi başımdan eləməkçün yazıram. Bu bir versiyadır. Başqalarını da deyə bilərəm, o qədər ki, kağızda susan sözlər qəlpələnib yox olar, uşaq cəsədlərində ölən bombalar kimi.

Bu versiyalardan nə qədər istəsən “süjet” qurmaq olar, ancaq şeirdə əsas süjet yox, mənadır, mənalar arasında oyun, daha dəqiqi, mənaların dilləşməsidir. “Ümumi ideya”... boş və cəfəng şeydir! Bu barədə danışmaq belə cahillikdir.

Fəridin bu şeiri sadəcə portret deyil, cizgiləri, konturları üzdə olan bir nəsnə deyil; şeirin həsr edildiyi bu adamı, onsuz da, hamı tanıyır, şair orijinal üsul seçir: tanınan, üzdə olan bir personajı böyük bir kütlənin içinə “buraxıb” onun içində gizlənən ən nadir şeyləri üzə çıxarmaq istəyir. Vaxtilə M.Məhəmmədi Qəzzalidən bəhs edən məqaləsində yazmışdı: “...ürəyin cövhəri bu aləmdən deyil, onun əsl mədəni İlahinin hüzurudur, oradan gəlmişdir və oraya da qayıdacaqdır...”.

Mən həmişə ancaq faktlardan yazan alimlərin əməyinə mat qalmışam. Qədim əyyamların faktlarını elə seçir və bir-birinə calayırlar ki, adam bunların içində özünü çox qərib hiss edir, birdən itib qalaram, - deyir, yad bir şəhərdə olduğu kimi. Halbuki, qədim əyyamlardan bir əsas şeyi götürüb astaca bu faktların içinə atsan, hər şey aydınlaşar, o uzaq mənzildən çox asanlıqla evinin qapısına qədər gələ bilərsən.

Məsələn belə: vaxtilə adını çəkdiyimiz alim Füzuli haqqında yazırdı: “Füzuliyə alim və filosof münasibəti şairin bədii irsini anlamaq baxımından bir şey vermir”. Ən əsası, onun fikrincə: “...sufizmin özü də, məsələn, Nəsimidən fərqli olaraq, Füzuli üçün poetik dünyaduyum, ifadə formasıdır...”. Amma adamlar bir qayda olaraq anlamırlar. Bu tezisin acığına cild-cild kitablar yazırlar. Şairləri sufizmin, daha hansı “izm”lərin içində dəfn edirlər. Bunu duyan, dərk edən adamların əlləri əsir. Ürək susur, çünki o, bu dünyada qəribdir.

Ona görə Fəridin şeirinin adı funksionaldır, mətnin qatlarını qaldırmağa, onları göstərməyə qadirdir: “Anlayıram”.

Demək, ürək bu dünyada qəribdir. Onun əsl mədəni İlahinin hüzurudur, oradan gəlmişdir, oraya da qayıdacaqdır. Həm də: mən sizin Şərqinizi anlayıram, təkcə cəhət kimi yox, şərqi kimi, içəridə bir ömür dustaq olan səsin batması kimi.

Fərid ona görə yaxşı mənada diksindirən şeirlər yaza bilir ki, iztirabı tanıyır, qanın canda gülaba dönməyini bilir. Mətndə sanki hər şey – bütün detallar bir həqiqəti təsdiqləmək naminə işlədilir, ancaq bütün bu təsdiqlər həm də oppozisiyaya xidmət edir, detallar bir-birinin içindən çıxır, bir-birinə qarşı durur və hamısı bir yerdə, bir anda susur.

“Kəpənək effekti”. Bu hadisə elmdən sizə məlumdur. Havanın çox duru, sakit bir məqamında adicə səsdən hər şey yerindən oyanır, əl-ələ, dodaq-dodağa tutub bizim inandığımız həyatı yerlə-yeksan edir bu səslər. Batini qatlara toxunan şeir də belədir...

Cavanşir YUSİFLİ

• Bu televiziya kanalları ilə bağlı tədbir görüldü
• Heydər Əliyev Mərkəzində “Yenidən doğulmuş gözəllik” sərgisi açıldı
• Xalq artisti: "İnsan mənəvi, əxlaqi dünyasını sənətə qurban verə bilməz"