Şərif Ağayarın “Arzularımdan sonrakı şəhər” romanını oxudum.
Roman artıq ictimai müzakirəyə çıxarıldığı üçün fikirlərimi özünə deyil, publikaya yazmağı daha faydalı bildim. Romanda alqışladığım və qarğışladığım məqamlar var. Əvvəlcə alqışladığım məqamlardan danışaq.
Birincisi, romanın dünya oxucusu üçün yazıldığı dərhal hiss olunur, bu, möhtəşəm cəhddir.
İkincisi, Şərifin bu romanı yazıçılığın başlıca şərti olan daxili səsin, daxili mühitin diktəsi ilə yazdığını alqışlayıram, publisistik dildən imtina, gündəlik və ani çığırtılardan uzaqlaşmaq romana ədəbi etalonlara xas olan etik və estetik ağırlıq qazandırıb.
Üçüncüsü, hiss olunur ki, Şərif artıq romanı roman üçün yazmaq ustalığına yiyələnib. Çünki bizdə, adətən, şeir də, nəsr də ruhunda aşkar bir qüsur daşıyır ki, bu da əsərin ilk növbədə müəllifin özü üçün yazıldığını hər misrada, hər cümlədə peşəkar oxucuya müjdələyir.
Məsələn, bizim Həmid Herisçinin hər cümləsi car çəkir ki, ay külbaşlar, mən ilk növbədə Herisçinin özü üçün yazılmışam, bu publisistik eqoistlikdən irəli gəlir ki, Şərif, məncə, bundan duyuq düşə bilib. Ən azı, roman özünə əllinin-əlliyə müəlliflik etməyə çalışır.
Keçək qarğışladığım məqamlara.
Hələ Çingiz Aytmaytovun “Əsrə bərabər gün” romanı ilə Azərbaycan ədəbiyyatına ayaq açan, Yusif Səmədoğlunu “Qətl Günü” romanıyla milliləşən və bu gün dünya ədəbiyyatında artıq keçilmiş mərhələ hesab olunan müasirliklə keçmişin, tarixin bu cür üstüaçıq, fəsildən-fəsilə səsləşməsini Şərifin romanda qəbul edə bilmədim.
Bulqakovun “Master və Marqarita”sından sonra buna ehtiyac yox idi; ən azı, bu cür “qarğa məndə qoz” var şəklində yazılması, mənə görə, tələm-tələsik dünya yazıçısına çevrilmək arzusundan yaranıb. İkincisi, romanın Azərbaycan nəsrinin Azərbaycan oxucusuna və dili bilməyən imtiyazlı yazıçılara məğlubiyyəti kimi dəyərləndirdiyim dilin ən axıcı qatında yazılmasıdır.
Roman nağıl deyil, romanın dili mövzunun özü qədər dolaşıq, ziddiyyətli, qarmaqarışıq olmalıdır. Oxucu hadisənin yox, dilin həyəcanını hiss etməlidir. Şərif o qədər ziddiyyətləri elə axıcı dillə yazır ki, adam müharibə hay-həşirinin firavanlığı içində həyatının ən şirin yuxusuna gedir. Müharibənin öz dili olmalıdır, bunu məktəbdə bizə öyrədilən Azərbaycan dilinin qrammatikası ilə eyniləşdirmək olmaz. Bu gün dünya nəsri müharibənin özünü yox, dilini yazır.
Bütün bu alqışlara və qarğışlara baxmayaraq, Şərifi bu romana görə təbrik edirəm, bilmədiyim, yanıldığım bir şey varsa da, öyrənməyə, düzəltməyə hazıram.
