Gülüşün içində gizlənən azadlıq

Məvacibləri az olan teatr aktyorlarının əli çatan yer “kloun getmək”dir. Toya tamada, kloun gedənləri qınamaq ənənəsi var. Bir məşhur aktyorun hətta dolanışıq üzündən olsa belə bu cür işlərə getməsi təəssüf doğurur. Arada “ciddi sənətkar” və “yüngül sənət”i ayıran qırmızı xətt var. Və iş orasındadır ki, bu işlərə gedən aktyorların da çoxu buna qeyri-ciddi iş kimi könülsüz yanaşırlar. Xüsusən içki məclislərində uşaqların gülüşünüyox,cibindəki puldan, dəbdəbə kimi görünən musiqili məclisdən, içkidən məst olan böyüklərin onlarayuxarıdan aşağı, bəzən də aşağılayıcı münasibətini görəndə... Məsələ yalnız içkidən məst olmaqda deyil.

Klouna, təlxəyə qeyri-ciddi münasibətin tarixi kökləri var. Şah sarayında saxladığı təlxəyə belə münasibət göstərirdi. Amma bəzən də aşağıladıqları və eyni zamanda çox sevdikləri təlxəyin də onlara elə bu cür qeyri-ciddi münasibətindən xəbərsiz olurdular. Çünki, onlar şahı öz sevgilərinə inandıra bilirdilər. Şah və təlxəklər arasında baş verən hadisələr sonralar saray divarlarını aşır və lətifəyə çevrilirdi. Çünki o təlxək öz sənətinin ən əsas cəhətinin teatrda olduğu kimi “burada və indi” olduğunu bilsə də, əbədiyyəti də tanıyırdı. Təlxək bu “burada”nın (sarayın) gec-tez dağılacağını, “indi”nin şərəf və ya rəzillikaspektindən danışılacaq bir tarix olacağını yaxşı bilirdi.

O təlxək “burada və indi” dediyimiz şah sarayının teatr olduğunu da bilirdi. Onun işi güldürmək idi. Gülüşün içində o azad idi. Gülərkən düşünmək olmurdu. Amma güldürəndə düşünməli idin.

Məsələn, təlxək deyəndə ki, axmaq olmaq dəhşətli deyil, ətrafda hamı özününkülərdir, saraydakılar gülürdü, ciddiyə almırdı. Amma allah bilir ki, o təlxək nə qədər ciddi imiş...

Şah əliyalın idi. Onun silahı “burada və indi” şahlıq etməsi idi. Təlxəyin silahı sənəti və peşəkarlığı idi. Şah tacını çıxaranda, taxtdan enəndə şah deyildi. Amma təlxək çılpaq da olanda təlxək idi. Və o təlxək bunu bilirdi.

Qaldı Klouna, Təlxəyə, Kosaya, Keçələ və başqa personajlara məclis əhlinin qeyri-ciddi, bəzən aşağlayıcı münasibətinə... Bu elə həm də onların öz işinə qeyri-ciddi münasibətindən irəli gəlir. Çünki kloun, təlxək gərək paltarını, burnunu, parikini çıxaranda da təlxək olsun. Qısası təlxək, kloun gərək “təlxəklik etməsin”. Yoxsa bu söz həmişə şitliyin sinonimi olacaq.

Bir də kloun və təlxək ayrı-ayrı şeylərdir. İndi bu anlayış qarışdırılır. Kloun sənətinin mahiyyətində tragizm, qrotesk var. Siz heç, şit bir məclisdən sonra qrimini silən klounun kədərini gördünüzmü? Mən gördüm. Mahiyyətdən qaçmaq olmur yəqin...