1453-cü il fəthindən bəri bir gün belə olmayıb ki, İstanbulda azan səsləri kəsilsin, məscidlərdə namaz qılınmasın. Hətta işğal zamanı belə İstanbul məscidlərində azanlar verilmiş, namazlar qılınmışdı.

Yalnız o gündən başqa...

1730-cu il, 29 sentyabr. O gün Osmanlı imperiyasının tarixində bir ilk yaşandı. Məscidlər bağlandı, azan oxumaq qadağan edildi. Qadağanın səbəbi isə üsyan idi.

Pasarofça müqaviləsindən Patron Xəlil Üsyanına qədər olan 12 illik müddət Osmanlı tarixində “Lalə dövrü” adlanır. Dövrün ən vacib hadisələrindən biri Sədrəzəm İbrahim Paşanın öldürülməsi və III Əhmədin taxtdan salınmasıdır. Bu dövrdə mədəniyyət, ədəbiyyat və incəsənət sahəsindəki yüksəliş olmuş, Avropadan gətirilən texniki yeniliklər zamana öz damğasını vurmuşdu. Parisdə elçi olan Sait Əfəndi və İbrahim Müteferrika 16 dekabr 1727-ci ildə İstanbula ilk mətbəəni gətirmişdilər.

“Lalə dövrü”ndə Osmanlı imperiyasında dövlətin idarəetmə başlı-başına buraxılmış, rüşvətxorluq bütün sahələrə yayılmışdı. Nəticədə dövlət iqtisadi böhran yaşayırdı, bahalaşma şiddətli hal almışdı. Xalq arasında narazılıq artmışdı.

Üsyan belə bir dövrdə başladı. Bəyazid hamamının kisəçilərindən olan Patron Xəlilin rəhbərliyində küçəyə çıxan üsyançılar bir neçə dəqiqə içində minlərlə tərəfdar topladılar. Bu vaxt yeniçərilər də üsyana qoşuldular.

Üsyan xəbərləri sarayda ciddi qəbul edilməsə də səhəri gün Patron Xəlilin üsyançıları ilə yeniçəri rəhbərləri görüşdülər. Bu ərəfədə Dəli İbrahim adında bir din xadimi də üsyançıların rəhbərlərinə qoşuldu. Dəli İbrahim üsyançılara mübarək bir mübarizəyə başladıqlarını dedi: “Belə bir gündə azan verilməz, namaz qılınmaz”.

Dəli İbrahimin fitvası ilə o gün məscidlər bağlandı, azan oxumaq və məscidlərdə namaz qılmaq qadağan edildi. Beləliklə 1730-cu ilin 29 sentyabr günü tarixə “İstanbulda fəthdən bu yana azan oxunmayan yeganə gün” kimi tarixə keçdi.

Yeniçərilər saraya girib Üçüncü Əhmədi taxtdan saldılar. Onun yerinə taxta I Mahmud çıxdı. İbrahim paşa edam olunandan sonra cəsədi parça-parça edildi. Üsyan 29 davam etdi.

Alban Xəlilin təşkil etdiyi üsyan yatırıldıqdan, şəhər sakitləşəndən sonra Birinci Mahmud İstanbul qazisinə fərman göndərdi: “Üsyanı xatırlatdığına görə bundan sonra hamamlarda alban kisəçilər işlədilməsin”.

Yeniçərilər Osmanlı tarixi boyunca dəfələrlə üsyan etmişdilər. Bəzən sultanları taxtdan saldılar, bəzən də sədrəzəmləri, şeyxülislamları, vəzirləri edam etdilər. Ən böyük və qanlı üsyanlardan olan 1730-cu il üsyanı tarixdə “Patron Xəlil Üsyanı” adı ilə qaldı.

• 41-ci İstanbul Beynəlxalq Kitab Sərgisinin açılışı oldu
• Azərbaycanlı şair fəxri titula layiq görülüb
• Zümrüd Qasımova: "Anamın etmədiyini sən mənə etdin"