Bu gün tanınmış yazıçı Mübariz Örənin doğum günüdür. Kulis.az bu münasibətlə yazıçını təbrik edir və Şərif Ağayarın onun haqda yazdığı yazını diqqətinizə çatdırır.
Mübarizi ilk görəndə unamazdım ki, bu adamın belə qələmi olar. Sonra özünə də dedim. Dedim, ilk dəfədir, CİP-li yazıçı görürəm. Xeyli güldü...
Məni qınamayın, bizdə çox zaman imkanla istedad tərs mütənasib olur.
Ondan ilk oxuduğum “Balıq gülüşü” hekayəsi oldu. İkicə kəlmə ilə deyim: şok effekt! Əlbəttə bu hekayəni Saday Budaqlı, Səfər Alışarlı imzasında oxusaydım, bu qədər heyrətlənməyəcəkdim. Gözləmirdim deyə, hazır deyildim, hekayə məni boş dayandığım yerdə yaxaladı və nokauta saldı.
Mübariz ona CİP-inə görə önyarğılı yanaşmağımın qisasını beləcə aldı. Hətta bir anlıq bu hekayənin hardansa çırpışdırıldığı versiyası ağlıma gəldi. Amma hardan? Bu, Azərbaycan dilinin hadisəsi idi. Mənbəyi hara idi ki, indiyəcən onu görməmişdik?
“Balıq gülüşü”ndən sonra Mübarizlə yaxından tanış oldum. Daha doğrusu, olmaya bilmədim. Və elə bu məqamda köşədəki mütləq səlahiyyətimdən istifadə edib deyim ki, Mübarizlə dostlaşmağımın tarixçəsi “Yalnız öz dostlarınızı təqdir və təbliğ edirsiniz” deyənlərə tutarlı cavabdır. Şəxsən Mən dostların mətnini təqdir eləmirəm, mətnini təqdir elədiyim adamlarla dostlaşıram.
Belə götürəndə xasiyyətimiz nəinki fərqli, hətta biri-birinin əksidir.
O, sakit, soyuqqanlı, mən səs-küylü, qaynar...
O, beş sözün birini deyən, mən bir sözün beşini...
O ağıllı, mən...
Yox, özümüzdən bu qədər də bədgüman olmayaq!
Mübariz Örən haqda yazmaq çətin deyil, hardasa mümkünsüzdür. Onun nəsri nəğmə kimidir. Oxumursan, dinləyirsən. İnsanlar nəğmə haqqında heç vaxt danışa bilmirlər. Danışsalar da nəğməni heç vaxt əvəz eləmir, yanında xəfif qalır. Misal üçün, açın “Yutub”u, Vaqif Mustafazadənin “Düşüncələr”inə qulaq asın və kompüteri bağlayıb onun nə olduğunu bilməyən adama anlatmağa çalışın. Siz nə qədər xəyal qırıqlığına uğrayacaqsınızsa, mən indi o vəziyyətdəyəm. Nə yazım, nə deyim, hansı sözü seçim ki, ona layiq olsun?
Bu yaxınlarda Saday Budaqlının kitab müzakirəsində eyni hissləri yaşadım. Nə qədər danışdım, yenə tənqidçi Məti Osmanoğlunun kitabdan gətirdiyi sitatlardan aşağıda qaldı.
Əsl ədəbiyyatı həmişə bütün haqqında yazılanlardan və deyilənlərdən yuxarıda gördüm. Yoxsa bir mətn haqqında zaman-zaman, dönə-dönə, mütəmadi yazılar yazılmaz, fikirlər söylənməzdi.
“Balıq gülüşü” də, “Qar tanrısı” da bax bu cür mətnlərdəndir.
Yazıçı var, bir sözün beşini dediyi üçün bütün inkişaf prosesini, hətta müxtəlif əhvallarını yaradıcılığında müşahidə edə bilirsən. Misal üçün, Tolstoy, Qorki, İsa Hüseynov...
Yazıçı da var qurulma prosesi onun içində gedir və ortaya mükəmmələ yaxın əsərlər çıxır. Misal üçün, Kafka, Füzuli, Əli Kərim...
Mübariz Örən ikincilərdəndir.
O, müsahibələrinin birində deyir ki, mən 40 yaşında çap olunsam da özümü gecikmiş hesab etmirəm. Haqlıdır. Mübariz 40 yaşacan da yazıb. İçində yazıb, içində redaktə edib, içində cırıb-atıb, yığıb-saxlayıb və məqamı gələndə onu qane edənləri üzə çıxarıb. Biz sadəcə “Balıq gülüşü” və “Qar tanrısı”na qədər yazıçının keçdiyi yolu görməmişik. Onu bizə göstərməyib və əcəb də edib.
“Ağ buludlar” povestini adını qeyd etdiyim və etmədiyim hekayələrin məntiqi yekunu kimi dəyərləndirirəm.
Əvvəla qeyd edim ki, “Ağ buludlar” povest yox, romandır. İndiki ölçülərlə əsərin həcmi buna imkan verir. Amma təbii ki, həcm əsas deyil. Əsər hadisə və süjetlərin çarpazlaşmasına, qaldırdığı mövzunun miqyasına görə də roman sayıla bilər.
Mübariz “Ağ buludlar”da müasir nəsrin bir çox xüsusiyyətlərindən istifadə edərək, məhz mənim oxucu kimi arzuladığım funksionallıq məqamına doğru inamlı addımlar atıb. Həm məzmun, həm forma baxımından.
O.Pamuk son romanı – “Qırmızı saçlı qadın” haqqında danışarkən deyir: “Qədim mətnlər bizim həyatımızı şəkilləndirir.” Və romandakı insanların taleyinə təsir edən mətn kimi “Çap Edip”i seçir. İnsest mövzusunu....
Mübariz bəy də eyni mətni götürür və ona çox incə bir eyham edir. Pamuk qədər məsələnin şərhini vermir.
Çarpaz süjetlərlə əsəri birxətlilikdən, “Çar Edip” və Freydə göndərmələr etməklə birqatlılıqdan çıxarır.
Üstəlik, biz “Ağ buludlar”da müəllifin öncəki kiçik həcmli əsərlərindən fərqli olaraq çarpazlaşan süjetlər, hadisələr, daha geniş planlı situasiyalar görürük.
Ancaq bütün bunlar məsələnin zahiri və “asan” tərəfləridir. Bəs əsas məsələ nədir? Mən onun haqqında heç nə yazmadım. Çünki, bayaq dedim kimi, bu barədə yazmaq və izahat vermək olmur. Olanda da yersiz və məzmunsuz görünür. Bu, “Ağ buludlar”ı ədəbiyyata çevirən amillərdəndir ki, Mübariz Örənin əsas üstünlüyü burdadır. Mətni naxış-naxış, ilmə-ilmə axıracan səbirlə toxumaq məharətində...
“Ağ buludlar” romanı da “Balıq gülüşü” və “Qar tanrısı” kimi oxumayanlara anladılması imkansız olan əsərdir. Bu haqda danışılacaq heç nə yoxdur. Açırsan saytı, jurnalı, kitabı eynən yazıldığı kimi naxış-naxış, ilmə-ilmə oxuyursan və hər şey öz yerini alır.
Artıq sözə və hərəkətə, o cümlədən mənim yazdığım bu yazıya heç bir ehtiyac qalmır.
