Kulis.az Qismətin “Kitabı necə xilas etməli?” essesini təqdim edir.
Bir neçə il qabaq İstanbul Kitab Yarmarkasında bizim stendimizi görəndə, ehtiyatsızlıqdan ayıb bir işin üstünə çıxan adamlar kimi çaşıb qalmışdım, nə yolumu dəyişə bilmişdim, nə də özümü görməzliyə vurmağı şənimə sığışdırmışdım.
Bizimkilər bir qala maketi düzəltmişdilər, qalanın qabağına əlində ox-kaman tutmuş milli geyimdə bir cəngavər kuklası da qoymuşdular. Stendimizdəki bütün kitablar ya siyasi-ideoloji kitablar idi, ya da vəzifə sahiblərinin yazdığı şeirlər, hekayələr, romanlar. Dünyaya mesajımız beləydi: biz də şair də, yazıçı da, tənqidçi də məmurlardır.
Düz yanımızda həmin il yarmarkanın fəxri qonağı olan Koreyanın stendləri düzülmüşdü: led ekranlar, elektron vasitələr, az qala, elə ordaca kitab çapan ultramüasir texnologiyalar. Əslində, Mədəniyyət Nazirliyimiz şüuraltı şəkildə mövcud vəziyyətimizi, mədəni siyasətimizi stendimizdə simvollaşdırmışdı: dünyanın açıq cəmiyyət modelində təkamül etdiyi erada biz özümüzü kartondan bir qalaya qapatmışıq, bir vaxtlar bizə yapışdırılan “tatar” damğasının çölündə Covanni Droqoluq edirik, üstəlik, mədəni dünya ilə aramızda dayanıb bizə keşik çəkən ənənəvi qəhrəmanımızın əlinə oxdan-kamandan da vermişik ki, amanın günüdür, birdən milli-mənəvi dəyərlərimizin üstünə gələn olar.
Bu mənzərənin altına Alim Qasımovun uçduğu sehrli xalçanı, üstünə də eləcə “aman, aman”dan ibarət bir muğam qoya bilsəydik, bizi gözü götürməyənlərin lap ürəyi partlayardı!
Çox yazmışam: bizi təmsil etmək üçün Türkiyəyə gedən, ordan da bura gələn adamlar çox vaxt ortabablar, fırıldaqçılar olur. Bizim bircə sarımsaq-qatığı çatmayan “dolma ” siyasətimizə qardaş ölkənin Yunus Əmrə İnstitutu Bakıda “lavaş milli sərvətimizdir” aksiyasıyla cavab verdi. Bu iştahalı abzasda Türkiyədə hələ də ən tanınan şairimiz olan Bəxtiyar Vahabzadənin məşhur şeirinə bir bənd əlavə etmək istəyirəm:
Dolmadır, lavaşdır işi,
Sevir reyhanı, keşnişi,
Bir manqalın iki şişi –
Azərbaycan-Türkiyə.
Keçək mövzunun ürəyinə. Çox yekə-yekə danışsaq da, gözümüz Nobeldə, Buker də olsa da, həqiqət budur ki, hələ heç Türkiyənin ən məşhur kitab yarmarkasında normal təmsil oluna bilməmişik. Piti yeyənindən pide yeyəninə qədər hamı bir-birinə qardaş desə də, fakt odur ki, az qala, 40 ildir keçirilən bu yarmarkaya Azərbaycan fəxri qonaq kimi dəvət olunmayıb. Mən neçə ildir ox-kamanımı alıb hazır gözləyirəm, amma hələlik eyni mahnıdır: təklif yoxdur, inanmıram, yalandır, abi.
Kitab sənayesi formalaşdırmaq üçün ilk növbədə kitab çapıyla bağlı nəsnələrin üstündəki ƏDV-ni ləğv etmək lazımdır. Qonşularımız hamısı bunu çox sürətlə, bir həftənin içində həll ediblər. ƏDV ləğv olunandan sonra qiymətlər nəfəs alacaq, naşir-müəllif-oxucu həlqəsindəki münasibətlər intensivləşəcək. Sonrakı mərhələdə mədəni prosesin mərkəzdən bölgələrə doğru yayılmasına təkan vermək lazımdır.
Mədəni proses ölkəboyu getmir, az qala, bütün sənət qurumlarını, kitab evlərini yığmışıq bir küçəyə, o baş-bu baş gedib özümüzü aldadırıq. Tiraj qalxmayınca, mədəni proses mərkəzdən kənara çıxmayınca, oxucunun sayını dəqiq bilməyəcəyik. “Necə olurdu sovet vaxtı oxuyurdular, amma indi yox, demək siz yaxşı yazmırsız” – iradının cavabı da burda gizlənib, məncə, sovet yazıçılarından min dəfə yaxşı kitablar yazılır və min dəfə daha zövqlü oxucular da var, sadəcə bizim onlarla kitab vasitəsilə danışmaq imkanımızı yaradan mexanizmləri ya qura bilmirlər, ya da istəmirlər, bəlkə də hər ikisi.
Ötən günlərdə Xəzər TV-də yayımlanan bir süjet internet məkanında xeyli dolaşdı. Süjetdə ümidinə abunə yazılası Qazax sakini iddia edir ki, koronovirusun əlacını tapıb. Dediyinə görə, siçanlar üzərində araşdırma aparıb, bir xəstə siçan götürüb, bir sağlam, düzəltdiyi spreyi bunların üstünə sıxıb, ikisi də şairlər yurdundakı elmi kəşfin ilk qurbanları kimi canlarını tapşıraraq tarixə düşüblər. Bu uğursuz eksperimentdə “alimin” hansı yolla siçanın xəstəliyini müəyyənləşdirdiyi elm aləminə sirr qalsa da, ümidinə ümidlər çatmayan milli Eynşteynimiz kəmər belində durana qədər gecə-gündüz çalışaraq ikinci bir sprey hazırlayıb. Bu spreydə bir az sarımsaqdan, yüz qram xlordan, yüz qram içinə tütün qatılmış çəkmə araqdan və adını hələlik elm dünyasından gizlətdiyi “qəribə qoxulu” maddədən istifadə edib. Məncə, həmin “qəribə qoxu” bizimkinin qafasındakı mürgülü ət parçasının beşhərfli adındakı dodaqdəyən “b” samitinin cəhalətin təzyiqi altında “p” samitinə keçməsindən sonra yaranıb.
Yadıma gəlir, tələbəlik illərində jurnalistikayla bağlı korrekt bir ifadə oxumuşdum. Modern jurnalistikanın atalarından sayılan ingilis mətbuat generalı Lord Nordklif belə deyirdi: “Xəbər hardasa, kiminsə yayılmasını istəmədiyi şeydir, yerdə qalan hər şey reklamdır.”
Bu pəncərədən baxanda, bizimki jurnalistika yox, haqq dünyasına qovuşmuş mərhumun xatirəsini gündəlik, ya da aylıq yad etməkdir.
Yəqin, bu süjetdən sonra televizora çıxıb alim-alim danışan Qazax sakininin yanına dərdinə çarə axtaranlar gələcək, iraq-iraq, bu sarımsaqlı-xlorlu fısqırıq spreydən fısqıranda başlarına nəsə gəlsə, onda da yəqin Xoşqədəmin üstünə qaçacaqlar.
Və bütün bunların bircə səbəbi var: kitabsızlıq!
Bircə də günahkarı var: Mədəniyyət Nazirliyi!
Yaxın ayların ən çox müzakirə olunan filmi “Parazit”lə bağlı türk mətbuatında çıxan bir yazıda maraqlı bir informasiya oxudum, elə bilirəm, yazının külləmə hissəsində yaxşı gedər. Cənubi Koreya mədəniyyətinin inkişafı “Asiyanın Mandelası” ləqəbiylə tanınan, Nobel Sülh Mükafatının sahibi Kim De Çjun sayəsində oldu, onun şüarı çox sadəydi: “Dəstəklə, amma qarışma!”
2020, 20 fevral
