Kulis.az Orxan Arasın "Bir Mayis Əlizadə var idi..." yazısını təqdim edir.

Gülərüz, uşaq təbiətli, ürkək təbiətli bir Mayis Əlizadə var idi...

Qəriblik, həyəcan, narahatlıq bir yurdsuzluq əlamətidir. Ömrünün çoxunu qürbətdə keçirən şair Pablo Neruda öz xatirələrində yazır ki, başqa ölkədə yaşamaq insult keçirməyə bərabərdir. Mayisin də ürəyinin bir hissəsi qırılmış, yaralanmışdı. Nə vaxt görüşsək, o, beş dəqiqəyə yaxın danışmaz, kürəyini stula söykəyib kürəyindəki ağrının keçməsini gözləyərdi. “İndi keçəcək”, deyərdi. Bəlkə də, kürəyi yox, ürəyi ağrıyırdı. Amma bütün günahı kürəyinə atırdı.

Mayis Şərqi və Qərbi yaxşı bilən nadir ziyalılardan idi. İki fərqli sivilizasiyanı bilmək və daha aydın desək, dərk etmək çox vacib keyfiyyətdir. XX əsrdə İslam dünyasında bu cür ziyalılar yetişmiş və geniş kütlələrə təsir etmişdi. Rusiya müsəlmanları arasında olan və İstanbulda tanınan, o dövrün ziyalılarına dərindən təsir edən İsmayıl Qaspıralı, Yusuf Akçura, Əli bəy Hüseynzadə, Əhməd Ağaoğlu, Musa Carullah, Məmməd Əmin Rəsulzadə kimi ziyalılar həm Şərq, həm də Qərb dillərinə yaxşı bələd idilər. Onlar Bakıda, Buxarada, Təbrizdə, İstanbulda Mehmet Akiflə dini, Tofiq Fikrətlə beynəlmiləlçi düşüncəni, filosof Rza Tofiqlə fəlsəfəni, Əbdülhak Həmidlə şeiri, Əhməd Mithat Əfəndi ilə roman yazısını, Ziya Gökalpla türk sosiologiyası və dastanlarını müzakirə edərək həmsöhbətlərini tapmışdılar.
Mayisin bəxtsizliyi onda idi ki, onun bu mühitdə qarşılıqlı mühakimələr yürüdə biləcək özü kimi həmsöhbəti yox idi. İstanbulda türk intelligensiyası dövrünün ən aşağı nöqtəsində idi. Siyasət onları başdan-ayağa dəli etmişdi. Sənə xitab etmələri üçün ya dindar olub iqtidarın əmr etdiyi hər şeyi qəbul edəcəksən, ya da hər iki sözündən biri ilə iqtidara söyəcəksən! Orta yol, ortaq mədəniyyət, ortaq düşüncə, ortaq ədəbiyyat və ya fərqli düşüncə yox idi. Həqiqət axtarışı hər yerə yamaq olmaq demək idi. Təəssüf ki, Mayis bu qəliblərə sığacaq adam deyildi. Ona görə də həmişə kürəyi ağrıyırdı.

Mayis, əslində, bir inqilab, düşüncə və fəaliyyət dövrünün övladı idi. 1960-cı illərdə Sovet İttifaqında ədəbiyyatla alovlanan azadlıq ruhu 1980-ci illərdən gənclərin qəlbini müstəqillik atəşi ilə doldurdu. 1961-ci ildə anadan olan Mayis açıq fikirli bir gənc idi. O, Sovet İttifaqının aldadıcı görüntüsündən çox tez ayıldı və xaricdəki dünya ilə tanış olmağa can atdı.

Doğulduğu Sabirabad rayonu Kür və Araz çaylarının qovşağında yaradılmış tarixi rayondur. Mayisin ruhu kimi doğma rayonun ərazisi də da iki yerə bölünür. Bir hissəsi Kür çayının sağ tərəfində, bir hissəsi isə sol sahilində yerləşir. Dağıstana yürüşlər edən Nadir şahın əsgərlərinin atları “Günəşli diyar” kimi tanınan bu Muğan düzündə dincələrdi. Mayis bu günəşli torpaqlardan qidalanmışdı. Rütubətli və qarmaqarışıq İstanbul mühitində içində qalan günəşlə isinməyə çalışırdı.

O, doktorluq dissertasiyasının mövzusu kimi “Dədə Qorqudun poetik dili”ni seçmişdi. “Dədə Qorqud” dastanı 1951-ci ildə Sovet İttifaqında qadağan edilmiş, dastan üzərində işləyənlər cəzalandırılmışdı. 1957-ci ildən sonra dastan üzərində işləyən və təzyiqlərə məruz qalan prof. Həmid Araslı kimi igid simaların yolunu ancaq Mayis kimi dik dura bilən insanlar davam etdirərdi. Mayis həm tələbəlik illərində, həm də jurnalistlik dövründə bütün “üsyan, etiraz” məkanlarında ən çox diqqət çəkən fəallardan biri olub. Çox qısa müddətdə Azərbaycan ədəbi mühitini yaxından tanımışdı. İnqilab və azadlıq eşqi onun bütün ruhunu əhatə edirdi. İndi onun evi çayxanalar, simpoziumlar və müzakirələrin qızğın getdiyi mitinqlər idi.

O, Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra ölkəyə demokratiyanın, azadlığın gəlməsini istəyir və bunun üçün çabalayırdı. Amma ölkənin başına kabus kimi çökmüş süni Qarabağ müharibəsi, imperializmin sonsuz oyunları onu da yormuşdu. Azərbaycanın İstanbuldakı konsulluğunda işlədi. Bu vəzifə qısamüddətli olsa da, Türkiyənin siyasi və ictimai mühiti ilə yaxından tanış oldu. O, daha çox jurnalistikaya yönəldi. Bir çox mühüm məqalələr yazdı. Demək olar ki, hər yazısını mənə “WhatsApp” vasitəsilə göndərərdi. Xırda bir cümlə də yazsam sevinərdi, zəng edərdi.

Bir araya gələndə ortaq dostumuz, mühəndis və ziyalı Mətin Aras da bizimlə olardı. O, çox sevdiyim yazıçı, həyat yoldaşımın dayısı olan İsa Muğannanın ədəbi dilindən şövqlə bəhs edər, dostu Azər Musayevlə onu oteldən necə götürüb İstanbulu gəzdirdiklərindən danışardı. Muğannaya yazdığı məktubu mənə vermək istədiyini demişdi. Mayis sovet dövrünün bəzi yazıçılarını sevər, amma onların əksəriyyətinin bu günkü dünya ilə ayaqlaşa bilmədiyini, hələ də keçmişdə yaşayaraq, keçmişi israrla müdafiə edərək Azərbaycanın dil, mədəniyyət, ədəbiyyat sahəsində inkişafına mane olduqlarını bildirərdi.Gənc yazıçı və şairlər arasında Aqşin, Şəhriar del Gerani, Ulucay, Qismət, Cəlil Cavanşir və bir neçə başqa gənc yazıçıların adını çəkərdi. Cahillikləri ucbatından Azərbaycan ədəbiyyatının Türkiyədə tanınmasına mane olanlara, lazımsız əsərlər seçmələrinə, türkcəyə səhv tərcüməsi ilə buna mane olanlara çox qəzəblənirdi.

Çərşənbə günü, martın 5-i, saat 14:00-da “Independent Türkçe” saytında yazdığı ABŞ prezidenti Tramp haqqında məqaləsini mənə göndərdi. Ertəsi gün axşam saatlarında oğlu Tuğrul ölüm xəbərini verdi.

Sosial şəbəkələrdə heç kim onun ölümünə inana bilmədi. Prof. Cəmil Həsənli, Akif Aşırlı, Prof. Vaqif Sultanlı və yüzlərlə insan bu itkiyə üzüldü, göz yaşı tökdü.
Onun dəfn mərasimi Ataköy Yunus İmrə məscidində keçirildi. Oğlu Tuğrul və həyat yoldaşı Təranə xanım tabutun yanında boyunlarını büküb susqun dayanmışdılar. Tabutun qarşısındakı fotoda Mayis sanki uzaqlara, vətəninə baxırdı.

Cənazə namazını qıldıran imam insanlara ölümdən, axirətdən və həyatın keçiciliyindən danışdı. Mayisin dünyasını, arzusunu, həyəcanını bilsəydi, bəlkə də daha uzun və həvəslə danışardı. Guya Mayisi sağ ikən özündən başqa nə qədər insan anlamışdı ki?

Mərasimdən sonra ortaq dostlarımızdan olan Dr. Yusif və Prof. Fəthi Gədikli qardaşları ilə söhbət etdik. Hər ikisi itirdiyimiz insanın qədrini bilənlərdəndir. Mayisi unutmayan başqa bir insan da var idi. O, usta jurnalist və proqram prodüseri Nevzat Çiçək, həmçinin Mayisin məqalələr yazdığı “İndependent Turkçe”nin baş redaktoru idi. Sonradan mənə göndərdiyi məktubda Mayis haqqında belə yazdı:

“Mayis Əlizadə əsl İnsan, jurnalist, ziyalı və intellektual birisi idi. Yan-yana gələndə o, məsələlər haqqında o qədər məlumatlı idi ki, özünüzü fikir dənizində üzdüyünüz kimi hiss edərdiniz. Azərbaycan və Türkiyə onun üçün müqəddəs idi. “Əziz qardaşım” deyə başladığı hər söhbətimizdə mütləq ya məzəmmət, ya da həsrət olardı. Hərtərəfli olması ilə yanaşı, təvazökarlığı da diqqəti cəlb edirdi. O, zəhmətkeş bir ziyalı və çörəyini öz zəhmətilə - yazı ilə qazanan bir cövhər idi. Onun qədri bilinmirdi, bundan şikayət etməzdi, amma məzəmmətini “biz nələr etdik” cümləsi ilə bildirirdi. Həyat yoldaşım Bakı Dövlət Universitetini bitirib, elə onun vasitəsilə Mayis qardaşla tanış oldum. Hər dəfə söhbət edəndə bir ailə üzvü kimi bizimlə maraqlanar, uşaqları soruşar, hər gəldiyində şokolad da olsa, mütləq hədiyyə gətirərdi. Onların da artıq Mayis əmisi yoxdur. Allah rəhmət eləsin, məkanı cənnət olsun. “O, gözəl insan idi və həyatda olduğu kimi heç kimə yük olmadan əmanətini təslim etdi”.

• Hülya Koper vəfat etdi
• Şahzadə Frederik 22 yaşında vəfat etdi
• Uşaq olmaq istəyirəm - Günel Mehrinin yeni hekayəsi