Bu gün türk ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi Yusuf Atılqanın doğum günüdür.
Kulis.az onun "Evdəki" hekayəsini təqdim edir.
Bu gün evimizin qarşısındakı ərazidə qalaqlanmış taxta-şalbanı yığışdırdılar. İri-iri yük maşınları o qədər taxtanı cəmi iki saata daşıyıb apardı. Mən də pəncərənin qabağından aralanmadım. Anam bir-iki dəfə “nə oturmusan, ev-eşiyi süpürmək lazımdır” desə də, fikir vermədim. Ərazinin on il əvvəlki vəziyyətini yada saldım. Məktəbdən qayıdandan sonra bu pəncərədən, futbol oynayan uşaqlara baxardım. Anam: “Nədi, ay qız, özünə ər axtarırsan?” – deyəndə utanardım. On il əvvəl anamı da sevirdim. Özü də indiki kimi qəsəbənin adamlarından qorxmazdım. Mən də onlar kimiydim. Kişilərin yanında ağıllı-ağıllı oturar, qadınların dedi-qodusuna qulaq asardım. Məktəbi bitirdiyim il ora taxta-şalban yığdılar. Beləcə, ərazinin səsi batdı. İllər boyu pəncərədən o taxtalara baxdım. Qışda üstünə qar yağar, yayda günəşin altında qovrulardı. Bu gün onları yığıb apardılar. İndi içimdə bir ümid var. Bəlkə, yenə uşaqlar fubtol oynamağa gələr deyə, gözləyirəm. Aşağıdan anamın səsi gəldi: “Yemək hazırdır…”
– Mən hələ acmamışam, gözləmə, sən ye! – dedim.
Küçəyə baxıram. Təkəm-seyrək adamlar gəlib-keçir. Çoxu qadındır. Qaşqabaqlıdırlar, addımları sərtdir. Elə bil hardasa dava eləyib gəlirlər, ya da harasa dava eləməyə gedirlər… Boş-boş gəzirlər. Hamısının da özünəinamlı olduqları sezilir. Kimsəyə güzəşt edənə oxşamırlar. Büzüşürəm, canıma qorxu düşür. O – toxmağa oxşayan kişi bizim küçədə qalan qəssab deyil? Yəqin günorta yeməyinə gəlir. Bəs, görəsən, dükanına kim baxır? Yəqin, yetkinlik yaşına çatmış köməkçiləri var. Bəlkə də, elə indilərdə pencəyi yamaqlı bir adama yarım kilo sür-sümüklü ət sırıyırlar. Görəsən, bu adamlar namaz qılırlar? Bir qadın keçir. Tanıyıram, evləri yaxınlıqdadır. Deyilənə görə, əri bankda işləyir. Özünü al-qırmızıya boyayıb. Qonşu qadınlar onun haqqında elə şeylər danışırlar ki. Onlara inanmıram. Həmişə kiminsə arxasınca danışırlar. Danışanda gözləri parıldaşır. Onların yanında olanda durub getməyə də qorxuram. Elə bilirəm, gedən kimi mənim də qeybətimi edəcəklər. Onlara inanmıram, amma bu qadından da xoşum gəlmir. Çox danışır. Arada bizə də gəlir. Əri haqqında danışanda “bizimki” deyib mənə elə baxır, sanki ərə getməmişəm deyə yazığı gəlir, mən də əsəbiləşirəm. Yenə də heç nə demirəm, özümü keyliyə qoyuram. O da elə hey danışır. Guya bu yaxınlarda müdirlərigilə qonaq gedibmişlər. “Ay bacı, qızları lap dəhşətdi, bu qədər də olmaz. Az qalır bizimkinin qucağında otursun…” Mənim o qıza da, bu qadına da, özümə də yazığım gəlir. Niyə bu balaca qəsəbədə yaşamağa məhkumuq? Yoxsa bütün dünya belədir? Yəni kitablar yalan deyir?..
Qapı açıldı. Anam gəldi. Ovqatım lap pozuldu. Burda nə işi var axı? O yanımda olmayanda daha soyuqqanlı düşünə bilirəm. Ona da yazığım gəlir. Yaşlı qadındır, onun da dünyası belədir. Yanıma gələndə isə qan beynimə vurur. Ayıb- zad vecimə deyil. Taxtda əyləşdi.
– Sabah Fatma xanımgil səni görməyə gələcək, – dedi.
– Mən sabah evdə olmayacam.
– Hara gedəcəksən?
– Heç yerə, amma qabaqlarına çıxmayacam. Sənə neçə dəfə demişəm ki, ərə getmək istəmirəm.
– Heç bilirsən, camaat nə danışır? Deyirlər, yəqin bir əngəli var.
– Nə deyirlər, desinlər. İstəmirəm. Nə qədər olar? Məni bezdirmə. Yoxsa qaçaram. Atamdan qalan bağı, tarlanı satıb qaçaram.
Gözləri nəlbəki boyda oldu. Qalxdı, qapını çırpıb getdi. Amma səsini eşidirəm. Guya onu el içində biabır eləmişəm. Hamı özünü düşünür. Məni qarğayır, özü də, deyəsən, ağlayır. Mən də ağlamaq istəyirəm.
Bu qəsəbədə ərə getməyə adam var ki? O gün yenə kimsə deyinirdi. “İçib gecənin yarısı evə gəlir. Ayağını uzadıb “bunları çıxart” deyir. Ayaqları da it iyi verir”. Ürəyim bulanır. Belə adamla bir yatağa girmək olar?..
Küçə qapısı açılıb bağlandı. Əyilib baxdım, anam çıxdı. Allah bilir, yenə hansı qoca kaftarın yanına gedir. Məndən şikayət eləyəcək, ürəyini boşaldıb dincələcək. Mən isə həmişə burda qalacam, özümlə təkbətək. Adamın da özünə yazığı gələr? Mənim gəlir.
Qalxıb aşağı düşdüm. Ayaqyoluna girdim. Çıxıb mətbəxdə əllərimi sabunla yudum. Şkafda təzə lobyalı plov var. Bir qab da qatıq. Bir az qatıqla plov yedim. Plov soyumuşdu. Eybi yox, mən elə soyuq xoşlayıram. Sonra yenə öz otağıma qalxdım. İndi bir az yaxşıyam. Şkafdan kitab götürdüm. Taxta uzandım. Birinci səhifədə dayımın adı yazılmışdı. Bu kitabların çoxu onundur, mənə bağışılayıb. İki il İngiltərədə təhsil alıb. Mənə ingiliscə öyrədərdi. Özü də məni sevərdi. “Qızım, oğlan olsaydın, səni də ora göndərərdim” deyərdi. Atam heç yadımda deyil. Məktəbdən məzun olduğum il dayım da öldü. Nə oldusa, elə həmin il oldu. Taxta-şalbanı da həmin il gətirib yığmışdılar oraya…
Xeyli keçmişdi ki, qapı döyüldü. Kitabı bir kənara qoyub ayağa qalxdım. Ayaqlarım keyiyibmiş. Görəsən, anam açar götürməyib? Asta-asta aşağı düşdüm. Bəlkə, Necatidir? Arada gəlib ingiliscə tapşırıqlarını elətdirir. Qapını açdım. O idi. Saçlarını dümdüz darayıb. Yenə sarı sifətindən yeniyetməlik yağır.
– Necəsən, bacı? – dedi.
– Yaxşıyam. İçəri keç.
İçəri girdi. Qapını bağladım.
– Xalam hardadır? – soruşdu.
– Bilmirəm. Yəqin qonşuya gedib.
Necati, dayımın oğludur. Atasından öyrəndiklərimi indi oğluna ötürürəm. Yuxarı çıxdıq. Bu, saqqalını qırxmağa başlayıb ki… Yaman pis iylənir. Burun pərlərinin tərpəşdiyini gördüm: havanı qoxulayır. Deyəsən, bu otaqdan evdə qalmış qız iyi gəlir. Mən öyrəşmişəm, hiss eləmirəm. Keçib masa arxasında oturdum.
– Əyləş, – dedim.
Qarşımda əyləşdi. Kitab-dəftərini masanın üstünə qoydum. Bu il Necati bizə tez-tez gəlir. Əvvəllər bu qədər gəlməzdi. Özü də elə utancaqdır ki. Otağa girəndə həm sevinir, amma elə bil həm də utanır. Böyüyüb, yuxarı sinifə keçib.
– Yenə tapşırıq veriblər? – dedim.
– Hə, – dedi.
Əlini kitaba uzatdı.
– Bilirsən, evimizin qarşısındakı taxta-şalbanı yığıb apardılar. Əvvəllər orda uşaqlar futbol oynayardılar, – dedim.
– Doğrudan? – dedi ( o tərəfə baxdı), – Onda dostlarıma deyim, biz də gəlib oynayaq.
Kitab-dəftəri açdı. Tapşırığını eləməyə başladım. Oxuyanda mənə qulaq asmadığını hiss edirəm. Orama-burama baxır. Ən çox da sinəmə. Alt dodağı ağır-ağır sallanır. Hələ gözlərindəki bulanıq baxışı demirəm. Adamların “istək” dediyi budur? Kitabı ona verirəm.
– İndi də sən oxu görüm, – dedim.
Özünü yığışdırdı, dodağı dərhal yerinə qayıtdı, amma gözlərindəki bulanıqlıqdan çətinliklə qurtuldu. Pis oxumur. Gözlərinə baxıram. Yaşıl, kirli-yaşıl rəngdə gözləri var. Necə deyərlər, “xoşagəlməz”dir. Qurbağa yaşılı, soyuq. Yeniyetməliyə xas cizgiləri də var. İncə, kəskin xətli dodaqlar. Nə çirkin oğlandı bu. Çirkin, ancaq hələ körpə, ya da gənc kişi kimi həssasdır. Bəlkə, ayağımı ona tərəf uzadım? Uzatdım. Tərpənəndə dizi dizimə dəydi. Bir sözü səhv oxudu.
– Yaxşı bax, – dedim.
Səhvini düzəltdi. Üzü qıpqırmızıdır, pörtüb. Yerimdən qalxıb arxasına keçsəm, kitaba tərəf əyilsəm, sinəmi kürəyinə sıxsam, necə olar? Tərpənmirəm. Otağın havası ağırdır. Halbuki hələ yayın əvvəlidir. Otaqda isə hava darıxdırıcı, ağır, kədərlidir. Necati dayanmadan oxuyur. Qurbağa qurultusu kimi səsi var. Özü də qurbağaya oxşayır elə. Diksinirəm, ürəyim qalxır. Özümdən iyrənirəm.
Səs kəsildi. Qalxıb pəncərəni açdım. Qoy bu darıxdırıcı hava bir az yüngülləşsin.
– Bu gün halsızam, Necati, – dedim. – Sən gəlməmişdən, uzanmışdım. Yaxşı oxuyursan, tərcüməni də özün evdə eləyərsən.
Ayağa qalxdı.
– Yaxşı, bacı, – dedi.
Daha gözlərindəki o bulanıq baxış yoxa çıxıb.
Hava qaralanda anam gəldi. Aşağı düşdüm. Yeməyi mətbəxdə yedik. Kəlmə kəsmədik. Evin içində ancaq krandan kirli qabların üstünə damcılayan suyun səsi gəlirdi: şıp, şıp, şıpp… Biz niyə bu günə qaldıq? Elə bil, ana-bala yox, iki yad adamıq. Bunun səbəbi nədir? Qəribə adətləri olan bu qəsəbə, ya “camaat nə deyər” azarı?
Yemək yeyəndən sonra radioya qulaq asdım. Yatağa gec girdim. Uzanıb özümlə təkbətək qalmışam. Yata bilmirəm. Otaq qaranlıqdır. Pəncərələr bağlanıb. Ancaq otağa bir uşağın ağlamaq səsi dolur. Sanki səs uzaq, çox uzaq bir yerdən gəlir. Qüssəlidir. Elə bil öz gələcəyinə ağlayır. Ürəyim sıxılır. Yorğanın altında büzüşürəm. Yaxşı şeylər düşünmək istəyirəm. Heç olmasa yatsam, yuxuda bu qəsəbədən uzaqlaşa bilərəm. Alınmır. Bilirəm. Bilirəm ki, bu gecə yuxuda üstümə bir qurbağa tullanacaq və məni öpməyə cəhd edəcək.
Çöldən addım səsləri eşidilir. Kimsə sərxoşlara xas səslə: “Uyyy, yekə çarıqlı Allah, uyy!” – bağırır. Bu adam niyə düz pəncərəmin altında bağırır ki? Qorxuram. Elə yorğun, elə zəifəm ki. İndi insanlar mənə nə istəsələr edə bilərlər. Lap elə bu sərxoş adam pəncərəni açıb yanıma gələ bilər. Amma gəlmir. Səs uzaqlaşır. Yəqin, körpüyə çatmış olar. Nə dediyini eşidə bilmirəm. Ancaq kədərli, insanın ürəyini sıxan “Uyyyyy” nidası anlaşılır.
Tərcümə: İlahə Əkbər
