Kulis.Az-da “Azərbaycan kinosunun problemləri” mövzusu ətrafında müzakirə təşkil olunub. Müzakirədə Cəfər Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasının direktoru Müşfiq Hətəmov, kinoşünaslar Sevda Sultanova, Aygün Aslanlı, Aliyə, yazıçılar Şərif Ağayar və Cavid Zeynallı iştirak edib. Yazıçı Qan Turalının moderatorluğu ilə keçirilən müzakirənin mətnini təqdim edirik.

Qan Turalı: - Bu gün kinomuzun problemlərini müzakirə edəcəyik. Elə Müşfiq müəllimlə başlayaq. Artıq 5 ilə yaxındır ki, kinostudiyanın direktoru vəzifəsində çalışırsınız. İstərdim qısaca bu beş ilə bir nəzər salasınız...

Müşfiq Hətəmov: - Əvvəlcə, sizə təşəkkür edirəm ki, belə bir görüş təşkil etmisiniz. Təəssüf ki, saytlarda mədəniyyətə, incəsənətə çox az yer ayrılır. Məhz sizin sayt bu mənada fərqlənir. Mən belə bir görüş təklifini hələ yanvar ayında Sevda Sultanovaya vermişdim. İstəyirdim, bu mövzuda debat təşkil edək. Ona görə ki, sizin saytda kino haqqında müsbət və mənfi mənada yazılar dərc olunub. Gec də olsa, yaxşı ki, bu görüşümüz təşkil olundu.

İstəyirəm, bu görüş müxbir-müsahib kimi yox, kinoda gedən prosesləri özündə əks edən müzakirə şəklində aparılsın. Təəssüf ki, qloballaşan dünyada, müharibələrin, müxtəlif zəmində baş verən münaqişələrin nəticəsində bütün dünyada mədəniyyət və incəsənətin cəmiyyət həyatındakı rolu azalıb.

Bildiyimiz kimi, incəsənətin cəmiyyətdəki ən böyük rolu gələcəyi formalaşdırmaqdır. Bu aspektdən çıxış edərək, çağdaş Azərbaycan kinosunun uğurlarını və problemlərini birlikdə çözək.

İctimaiyyət üzvləri ilə kino rəsmiləri arasında əməkdaşlıq olmalıdır. Mənim istədiyim format budur. Qərəzdən uzaq görüş alınsa, bu başlanğıcı daha da böyüdə bilərik. Problemlər bizim inkişafımıza mane olur. Bunu həll etməliyik. Mən burda istədiyim adamların hamısını görürəm. Baxmayaraq ki, görüşümüzdə iştirak edən insanların yazılarında qeyri-obyektivliklərə də rast gəlmişəm, amma hər zaman böyük hörmətlə yanaşmışam.

Sevda Sultanova: Əslində istəyirəm ki, bizim görüşümüz praktik olsun. Biz nazirliyin istehsal etdiyi filmlər haqqında öz fikirlərimizi deyirik. Açığı, bu görüşü fövqəladə əhəmiyyətli saymıram. Mənim konkret bir sualım var. Bu həm fikirdir, həm də mənə bəzi şeyləri aydınlaşdırmaq üçündür. Madam ki, əlimizə belə bir şans düşüb, bunu qaçırtmayaq. Siz 2011-ci ildən Azərbaycan kinostudiyasına rəhbərlik edirsiniz, istehsalla məşğulsunuz. “Nabat”, “Axınla aşağı”, müəyyən mənada Elxan Cəfərovun filmləri keyfiyyətli filmlərdir. Ancaq sizin prodüseri olduğunuz filmlərin əksəriyyəti zəifdir. Bu nə ilə bağlıdır? Siz “Nabat” filminə görə “Qızıl Pəri” mükafatı aldınız. Ancaq mən bunu sizin uğurunuz hesab etmirəm. Elçin Musaoğlunun uğurudur bu.

Aygün Aslanova: - Alınmayan filmlərin də prodüseri sizsiniz, alınan filmlərin də...

Qan Turalı: - Çox tez başladınız... (gülüşmə).

Müşfiq Hətəmov: - Əslində opponentlər kartlarını tez açdı. Deməli, məğlubdurlar. Əgər Hindistanda mənə uğurlu prodüser nominasiyası veriblərsə, bundan necə imtina edə bilərdim? O ki qaldı Elçinin filminə, Elçinin özündən soruşa bilərsiniz ki, prodüser kimi bu layihənin alınmasında hansı işləri görümüşəm.

Sevda Sultanova: - İcazə verin, fikrimi tamamlayım. Elçin Musaoğlu elə bir rejissordur ki, o, çətin şəraitdə də keyfiyyətli film ortaya çıxarda bilər. Ancaq prodüseri olduğunuz digər filmlər zəifdir və bunun səbəbini bilmək istəyirik. Niyə o filmlər bu qədər keyfiyyətsizdir?

Müşfiq Hətəmov: - Kinodan yazan üç xanımın hər biri mənim üçün qiymətlidir. Ancaq Sevda xanım yenə əvvəl dediklərini təkrar edir, yeni bir şey deyil. Mən bu görüşdə onu istəmirəm...

Aygün Aslanova (sözünü kəsir): - Biz kinoşünasıq, Müşfiq müəllim, məmur deyilik.

Müşfiq Hətəmov: - Sevdanın dediyi bu gün Azərbaycan kino sənayesindəki problemlərdən biridir. İstəyərdim ki, biz Azərbaycan kinosunda 5 ildə nə uğurlar qazanılıb ondan danışaq. Son 35 ildə...

Sevda Sultanova: - Çox uzağa getdiniz...

Müşfiq Hətəmov: - Son 35 ildə Azərbaycan kinosuna yeni nəfəs, yeni kadrlar gəlməyib. Daha doğrusu, gələnlər də bu sahədə axıra qədər çalışmayıb. Axırıncı nümayəndələri Vaqif Mustafayev və Ayaz Salayevdir.

Sevda Sultanova: - Üzr istəyirəm, Ayaz Salayevi rejissor kimi nəzərdə tutursunuz?

Müşfiq Hətəmov: - Görkəmli sima kimi. Sovetlər birliyinin dağılmasından sonra obyektiv və subyektiv səbəblərdən yaradıcı atmosfer tənəzzülə uğrayıb, böyük nəsil itib. Bir var, nəsil yetişməsin, bir də var, böyük istedadı olan nəsil yoxa çıxsın. Bu gün dövlətimizin, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin qarşımıza qoyduğu ən əsas məsələlərdən biri yaradıcı atmosferin gücləndirilməsi, Azərbaycan kinosunun dünya kinosuna inteqrasiya etməsidir. Buna görə də həyata keçirdiyimiz bir çox layihələr bizə uğur gətirib. Filmlərimiz texniki parametrlərinə görə Avropada göstərilə bilmirdi. Artıq bu problem aradan götürülüb.

Aygün Aslanova: - Azərbaycan filmləri Avropada göstərilir?

Müşfiq Hətəmov: - Bəli, göstərilir. Son iki ildə Azərbaycan filmləri 52 dövlətdə 70-dən çox festivalda nümayiş olunub, 10-dan çox ölkədə prokata buraxılıb. Təkcə “Nabat” və “Axınla aşağı” filmlərimiz yox, onlarla başqa filmlərimiz də satılır.

Sevda Sultanova: - Onlar satılmasa təəccüb doğurardı...

Aliyə: - Sizin müsahibənizi oxumuşdum. Orda da deyirsiniz ki, Avropa festivallarında bizim filmlər nümayiş olunur. Sizin üçün hədəf nədir? Avropa festivalına, Avropa tamaşasına getsin film? Ancaq prodüser kimi sizin də bu bazarda hədəfiniz olmalıdır. O filmlər yerli tamaşaçıya çatsın, burda bir kino mühiti yaransın.

Müşfiq Hətəmov: - Əvvəllər sizin belə bir fikriniz var idi ki, bizim filmlər Biləcəridən o tərəfə keçmir. Bu gün bizim əsas hədəflərimizdən biri Azərbaycan kinosunun, Azərbaycan mədəniyyətinin dünyada tanınmağıdır. Kino tariximizdə ilk dəfə olaraq Azərbaycanda və ölkədən kənarda yaşayan 30-a yaxın gənci dəvət etdik, onlara öz potensialını qiymətləndirmək üçün imkan yaratdıq və deyə bilərəm ki, bu uğurlu alındı. Hətta sizlərin peşəkarlıq səviyyəsini yüksəltmək üçün xarici mütəxəssislərin iştirakı ilə ustad dərslərinin keçirilməsini təklif etdik. Ona görə ki, bizim kino yazarları daha çox şey öyrənsinlər, daha peşəkar olsunlar. Təəssüf ki, çoxunuz imtina etdiniz. Məsələn, Sevda xanım mənə yazdı ki, ancaq filankəs gəlsə... Adı nə idi?

Sevda Sultanova: - Andre Bazen...

Müşfiq Hətəmov: - Hə, dedi ki, ancaq Andre Bazen gəlsə, master-klassa gələrəm (gülür).

Sevda Sultanova: - Azərbaycanda kinodan yazan üç peşəkar var, üçü də sizin qarşınızda oturub. Və mən düşünürəm ki, bizim səviyyəmiz Azərbaycan kinosu ilə adekvat deyil, çox yüksəkdədir.

Müşfiq Hətəmov: - Malades...

Sevda Sultanova: - Azərbaycan filmləri gəlib bizim səviyyəmizə çatmalıdır.

Qan Turalı: - Kinostudiyanın kinoşünas yetişdirmək kimi bir işi yoxdur. Bunu İncəsənət Universiteti yerinə yetirməlidir. Yəni kinoşünasların səviyyəsindənsə, filmlərin səviyyəsinə keçək. Aliyənin sualını istəyirəm təkrarlayam. Sizin məqsədiniz filmləri Avropaya çıxartmaqdır, yoxsa yerli tamaşaçıya çatdırmaq?

Müşfiq Hətəmov: - İran kinosu ildə 200-220 bədii film çəkir. Bu filmlərdən üçü, ya da dördü uğurlu alınır. Biz şirkət olaraq inteqrasiya etmək üçün çalışırıq. Artıq dünya kinosunun kataloqlarında adımız var. Son illərdə çəkilən on filmdən beşi uğurlu alınırsa, bu artıq yaxşı nəticədir.

Aliyə: - Axı mən burda yaşayıram. Öz filmimə baxmaq istəyirəm.

Müşfiq Hətəmov: Bizim filmlər kinoteatr və telekanallarda göstərilir. O ki qaldı yeni filmlərə, festival həyatını yaşayandan sonra nümayiş olunacaq.

Aygün Aslanova: - Telefonla öz videomu çəksəm, Avropa festivallarına göndərsəm, o da kataloqa düşəcək.

Qan Turalı: - Hər halda uğurlar da var, Aygün xanım. Sizin qeyd etdiyiniz filmləri deyirəm.

Müşfiq Hətəmov: - Mən əslinə belə söhbətlərin tərəfdarıyam. Əvvəllər deyirdiniz ki, Biləcəridən o tərəfə keçmirik, indi keçirik, deyirsiniz, kino xoşuma gəlmədi.

Sevda Sultanova: - Biləcəridən keçmişik, ancaq bizdə istehsal olunan filmləri yerli tamaşaçılar görmür.

Aliyə: - Biz istəyirik ki, heç olmasa Biləcəriyə qədər də film göstərilsin.

Müşfiq Hətəmov: - Bilirsiniz ki, müstəqillikdən sonra özəl sektorda ən uğurlu prokatı quranlardan biri mən olmuşam.

Sevda Sultanova: - Bu gün niyə eləmirsiniz?

Müşfiq Hətəmov: - Bu gün kinoda böyük bir proses gedir. “Azərbaycanfilm” olaraq biz istəyirik ki, Azərbaycan peşəkar kino məktəbini qoruyaq, indiki prokatın səviyyəsini yüksəldək, amma peşəkarlığa xələl gətirməyən addımlar ataq. Artıq yaxın gələcəkdə prokatın yaxşı səviyyəyə çatdırılması və özəl şirkətlərin inkişafı üçün atdığımız bir çox addımları görəcəksiniz.

Gənc kino yazarlarımızın çoxunun problemi odur ki, istehsalı bilmirlər, ancaq son məhsul haqda danışırlar. Bizim ən böyük məqsədimiz peşəkarlığı qorumaqdır. Kino haqqındakı qanun günün tələblərinə cavab vermir. Hələ bir dəfə Sevda xanım kino qanunu haqda bir şey yazmayıb ki, bu qanun günün tələblərinə cavab verir, yoxsa yox.

Sevda Sultanova: - Haqq eləmək lazımdı...

Müşfiq Hətəmov: - Problemləri peşəkarcasına həll etmək lazımdır. Artıq Milli Məclisə günün tələblərinə cavab verən yeni kino qanunu layihəsini hazırlayıb təqdim etmişik. Bununla yanaşı ilk dəfə “ASAN çəkiliş sistemi”nə keçmək üçün yeni layihə təqdim etmişik. Yəni bu nə deməkdir: Azərbaycanda film çəkmək istəyən şirkətlərə Hava Limanından çəkiliş meydançasına qədər müasir xidmətin göstərilməsi. Son bir neçə gündə hörmətli nazirimizin Əbülfəs Qarayevin rəhbərliyi ilə bu haqda müzakirələr aparılıb.

Aygün Aslanova: - Siz çox dağınıq danışırsınız. “Nabat” İndoneziyada göstərilib filan... Elçin Musaoğlu çıxıb bir dəfə bunu demir.

Müşfiq Hətəmov: - Bunu Elçindən soruşun. O təvazökardır, danışmır, siz də soruşmursunuz.

Aygün Aslanova: - 2008-ci ildə prezidentin verdiyi proqram var. Artıq 2016-cı ildir. O proqramın ikinci bəndində “Evromaj”a qəbul olunmaq haqqında yer var, üçüncü bəndində rayonlarda kinozalların bərpa olunmasıdır. Heç biri yoxdur. Bircə “Nizami” kinoteatrı bərpa olunub, vəssalam. Fakt budur. Azərbaycan filmləri hansısa diqqətəlayiq müsabiqədə qalib gəlibmi? Qalib gəlməsin e, heç olmasa nümayiş olunsun.

Müşfiq Hətəmov: - Venesiya nə idi bəs?

Aygün Aslanova: - Yaxşı ki, “Nabat”, “Axınla aşağı” var... Elə həmişə iki filmin adını çəkirsiniz.

Müşfiq Hətəmov: - 10 filmdir, bunun 4-ü dünyanı gəzib.

Aygün Aslanova: - 4 il ərzində, Müşfiq müəllim... İranda 200-dən çox film çəkilir dediniz. Onun üçü-dördü festivallara çıxır. Hətta ondan çoxdu, siz azaltdınız.

Müşfiq Hətəmov: - Aygün xanım, bu gün Azərbaycanda 19 özəl studiyada film çəkilir.

Sevda Sultanova: - Hansı studiyalar? Xahiş edirəm, faktlarla danışın...

Müşfiq Hətəmov: - Kommersiya filmlərindən söhbət gedir.

Sevda Sultanova: - Hə, kommersiya filmləri başqa...

Müşfiq Hətəmov: - Bu filmlərin yarıdan çoxuna mən dəstək verirəm.

Aygün Aslanova: - Yəqin siz gizli dəstək verirsiniz, adınız getmir.

Müşfiq Hətəmov: - Yox, yox... Bu filmlərə dəstəyim var.

Aygün Aslanova: - Mən bilirəm ki, “Xoxan” filminə “Sinema plus” kinoteatrlar şəbəkəsinin sahibi dəstək verib, məsələn.

Sevda Sultanova: - Hansı şəkildə dəstək vermisiniz?

Müşfiq Hətəmov: - İncəsənət Universitetinin tələbələri 6 diplom işini “Azərbaycanfilm”in dəstəyi ilə çəkib. O uşaqlar ümid verən uşaqlardır.

Aygün Aslanova: - Adlarını deyərdiniz uşaqların, biz onlarla əlaqə saxlayardıq...

Müşfiq Hətəmov: - Buna görə Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinə müraciət edə bilərsiniz. Bu gün Londonda və bir çox xarici kino məktəblərində çox istedadlı gənclərimiz təhsil alır. Məsələn, Orxan Ağazadə, Cavid, Günel və başqaları. Biz bütün imkanlarımızdan çıxış edərək hamı ilə işləməyə çalışırıq. Təbii ki, yaradıcı proses varsa, güclü və zəif əsərlər də ortalığa çıxa bilər. Biz qəbul edirik ki, zəif filmimiz var.

Sevda, Aygün, Aliyə (xorla): - Filmlərimiz...

Müşfiq Hətəmov: - Yaxşı, filmlərimiz... Aygünün bir dəfə bir yazısı var idi...

Sevda Sultanova: - “İçərişəhər” filmi haqqında...

Müşfiq Hətəmov: - Hə, mən o yazıya görə Aygünə təşəkkür elədim.

Qan Turalı: - İradlarla razılaşmışdınız?

Müşfiq Hətəmov: - Bəli, razılaşmışdım.

Aygün Aslanova: - Bizi qərəzli adlandırırdınız amma...

Müşfiq Hətəmov: - Yox, yox, qətiyyən. Çünki siz kinodan yazırsınız və mən sizi itirmək istəmirəm. Yaxşı, əgər belədirsə, sizə bir təklifim var: görürəm, Azərbaycan kinosunu çox sevirsiniz. Siz bizə yaxşı bir ssenari təklif edin. Və ümidverici bir rejissorun adını deyin, biz həmin filmi çəkək.

Aygün Aslanova: - Müşfiq müəllim, biz ssenarist deyilik. Siz söhbəti qarışdırmayın. Bayaqdan verdiyimiz suallardan qaçırsınız.

Aliyə: - Neyləyək? Biz ssenari yazaq?

Müşfiq Hətəmov: - Mən deyirəm ki, siz bizim gələcəyimizsiniz. Siz yaxşı bir ssenari, bir də rejissor təklif edirsiniz və bu yaradıcılıq boyu...

Aygün Aslanova: - Bu bizim işimiz deyil, bu sizin işinizdir. Biz nəticəyə baxırıq və yazırıq. Ümumdünya Kinoşünaslar Təşkilatı var. Mən üzvlük barədə oxudum. Onların birinci şərti budur: “Kinoşünas heç bir məmurla, təşkilatla, istehsalla bağlı heç bir proseslə əlaqədə olmamalıdır”. O zaman üzvlüyə qəbul edilirsən. Ona görə də siz bizi heç bir məmurla əməkdaşlığa çağırmayın. Ya da ki, ssenari yazın, gətirin kimi şeylər... Bu kinostudiyanın, nazirliyin işidir. Sizə maliyyə ayrılır. Sizin müsabiqəniz olmalıdır. Bütün dünyada olan bir prosesdir. Ya dövlət fonduna, ya kino mərkəzinə ssenarilər təqdim olunur. Məsələn, Gürcüstanda bir neçə ssenari müsabiqələri var. Tammetrajlı, qısametrajlı, debüt, tələbə filmləri müsabiqələri. Milli fond öz kiçik büdcəsi ilə hər il belə müsabiqələr keçirir. Ssenariləri seçən ayrıca komissiya var. O komissiya hər il dəyişir. Komissiyanın üzvlərinin juridə olduqları müddətdə ssenari vermək ixtiyarları yoxdur. Yusif Şeyxovun üç ssenarisi istehsala buraxılır. Niyə? Hansı əsasla? Bərpadan söhbət edirsiniz. Hansı bərpa? Bürokratiyanın qarşısını necə alırsınız?

Müşfiq Hətəmov: - Mən kinostudiyaya gələndən ildə iki dəfə müsabiqə keçirilir.

Aygün Aslanova: - Cavabını ala bilmirik deyə, eyni şeyləri deyirik. Tutarlı cavab alsaq, başqa suallarımıza keçərik.

Qan Turalı: - Aygün xanım deyir ki, Yusif Şeyxovun üç ssenarisi istehsala buraxılır. Bu prosedura necə işləyir?

Aygün Aslanova: - Ən böyük büdcə də Yusif Şeyxovun ssenarisində Babək Şirinsifətin çəkdiyi filmə ayrılıb. 1 milyondan artıq... Standartdan çox büdcə ayrılıb.

Qan Turalı: - Müşfiq müəllim işin içindədir, ona söz verək...

Müşfiq Hətəmov: - Yusif müəllimin keçən ssenarilərindən biri tammetrajlıdır. Qısametrajlı hazırda İtaliyada festivaldadır. Siz filmə baxarsınız, sonra deyərsiniz ki, ssenari zəifdir. Büdcə haqqında da heç vaxt dəqiq bilmədiyiniz informasiyaları deməyin. Bu gün yaxşı ssenari çox azdır. Mən istəyirdim ki, siz bizə ssenari təklif edəsiniz...

Aygün Aslanova (sözünü kəsir): - Necə yoxdur? Siz tapmalısınız ssenarini.

Aliyə: Nicat Feyzullayevlə müsahibə eləmişdim. Bu adamın ssenarisi var idi.

Aygün Aslanova: - İmam Həsənovun ssenarisi var, məsələn. Elməddinlə Xəyyam deyir ki, onların üç ssenarisi var nazirlikdə, heç birinə baxılmır.

Müşfiq Hətəmov: - Mən sizə təklif edirəm ki, o dediyiniz ssenariləri saytınızda çap edin.

Qan Turalı: - Burda Şərif Ağayar və Cavid Zeynallı da var. İstəyirəm onlara da söz verək. Ədəbiyyatçı kimi fikirlərini desinlər. Cavidlə başlayaq.

Cavid Zeynallı: - Məncə, bu gün Azərbaycan kinosunun ən böyük problemi ssenari məsələsidir. Ssenari məsələsi o demək deyil ki, nazirliyə göndərildi, bürokratik əngəllərdən keçmədi və s. Mən Müşfiq müəllimlə müsahibəmdə də demişdim ki, İran, Cənubi Koreya filmlərinə baxıram və mənə elə gəlir, bizim ən ciddi problemimiz istedadsızlığımızdır. Müşfiq müəllim onda etiraz etmişdi ki, bizim xalq çox istedadlıdır, ancaq mən öz fikrimdə qalıram.

Sevda Sultanova: - Konkretləşdir, özünə aiddir, ya yox? Sən də istedadsızsan?

Cavid Zeynallı: - Lap özümə də aid eləyirəm. Müsabiqə üçün ssenari yazıram, amma istehsal üçün yazmamışam. Bu başqa məsələdir. Gələcəkdə istehsal üçün də yazmaq istisna deyil.

Sevda Sultanova: - Yaxşı ssenarilər var. Məsələn, Tahir Tahiroviçin İrəvan teatrı haqda ssenarisi.

Müşfiq Hətəmov: - Mənim də o ssenaridən xoşum gəlib. İndi kinoda demokratik mühit yaranıb. Adi bir fotoaparatla belə film çəkə bilirsən və o film də dünyaya satıla bilər. Bu gün Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin dəstəyi ilə filmlər çəkilir...

Aliyə: - Onsuz da göstərilmir, çəkilsin də.

Müşfiq Hətəmov: - Hal-hazırda televiziyalarla müqavilələrimiz var.

Qan Turalı: - Nə problem var bəs?

Müşfiq Hətəmov: - Televiziya yeni filmin saatına 50-70 manat verir. Biz isə yeni filmləri rus və Avropa kanallarına daha baha qiymətə satırıq. Aygün Aslanovanın tənqid etdiyi “İçərişəhər” filmi saatı ən ucuz qiymətə - 300 evroya Estoniyaya satılıb.

Qan Turalı: - Onlar da az veriblər də, görürsünüz? 300 evroya film olar? Müşfiq müəllim, bəs kinoteatrlarda niyə göstərilmir?

Müşfiq Hətəmov: - Avropa ölkələrində olduğu kimi biz də milli kinomuzu qorumaq üçün yeni qanun vasitəsi ilə bunu həll etməliyik. Məsələn, Avropanın qabaqda gedən ölkələrindən, Amerika kino sənayesinin təzyiqindən milli kinonu qorumaq üçün 30 faiz məcburi olaraq kinoteatr və televiziyalar milli filmləri göstərməlidir. Bəzilərində isə onların ərazilərində göstərilən filmlərin 5 faizi milli kinonun inkişafına sərf edilir. Bu gün bizim ən əsas məqsədlərimizdən biri yeni yaranan kino şirkətlərinin qorunmasıdır. Ona görə ki, Azərbaycanda buna münbit şərait var. Qorumaq deyəndə nə etmək lazımdır? Kinoteatrlar icarəyə verdiyi zallarda milli kinoların icarə haqlarını çox aşağı etməlidir. Vergidə isə istehsaldan yox, satışdan vergi ödənməlidir. Bu da özəl studiyaların və ümumilikdə kinonun inkişafına təkan olardı. “Bizim kino günləri”ndə rejissorlarla mətbuatın görüşünü təşkil etdik. Əfsuslar olsun ki, siz müzakirələrə gəlmədiniz. Və üç aya yaxın filmlərimiz kinoteatrlarda nümayiş olundu. Qanun layihəsinin və başqa problemlərin müzakirəsinə çağırdıq, yenə gəlmədiniz. Belə bir fikir var ki, bəzi yazarlarımızın əlinin altında Aydın Dadaşovun “Ekran dramaturgiyası” kitabı olmasa, rejissorlarla söhbət edə bilmirlər.

Qan Turalı: - Müşfiq müəllim, sizin əlinizdə zəmanət varmı ki, “Nizami” kinostudiyası ucuz filmləri deyil, bu filmləri nümayiş etdirəcək? Yəni, 30 faizlik kvotanı milli kommersiya filmləri hesabına doldurub dövlət sifarişi ilə olan filmləri göstərməyəcək? Bu məsələni necə həll edəcəksiniz?

Müşfiq Hətəmov: - Biz böyük bir makinanın qarşısındayıq. Yuxarıda dediyim tədbirləri həyata keçirsək, istədiyimizə nail ola bilərik. Bu gün mənim rəhbərlik etdiyim Prodüserlər Gildiyasında bu bizim gündəlik müzakirə mövzumuzdur.

Aygün Aslanova: - Ay sağ olun, bu mənim yadımdan çıxmışdı. Yaxşı ki, xatırlatdınız... (gülür.)

Müşfiq Hətəmov: - Əfsuslar olsun ki, rəqabətdə və müzakirədə böyük xətalar edirik. Təsəvvür edin ki, əvvəlki dövrlərdə Azərbaycanda çəkilən filmlərin əksəriyyəti İran və Gürcüstandan gətirilən texnika hesabına lentə alınırdı. Biz onlarla bütün əməkdaşlığı dayandırdıq. Təkcə gürcü şirkətlərinə görə bir gündə 17 yerdən mənə zəng oldu. Hörmətli cənab nazirin dəstəyi ilə bu təzyiqlərə davam gətirə bildim. Başladım öz şirkətlərimizlə əməkdaşlıq etməyə. Şirkətlərimiz inkişaf etməyə başladı. Sonra nə ilə qarşılaşdıq? Onların bəziləri inkişaf etmək, rəqabətə davam gətirmək əvəzinə bizə müxtəlif yerlərdən zəng etdirməyə başladılar ki, texnikanı onlardan götürək. Bu da öz şirkətlərimiz.

Şərif Ağayar: - Gürcülərə rəhmət oxudunuz...

Müşfiq Hətəmov: Bəli. Demək, biz rəqabətə hazır deyilik. Nə olur-olsun, bu işdə güzəştə getməyəcəyik.

Aygün Aslanova: - Kinostudiya niyə öz texnikasını almır ki? Bunun üçün sizə vəsait ayrılır. Proqramda nəzərdə tutulub...

Müşfiq Hətəmov: - Texnika almaq üçün hələlik vəsait ayrılmır, amma ümumi konsepsiya hazırdır. Yeni qanunun qəbul olunmasında bu işlərin əksəriyyəti öz həllini tapmalıdır.

Sevda Sultanova: - Bizim işimiz təqdim olunan kinonun keyfiyyəti haqqında yazmaqdır. Bədii Şurada Ramiz Rövşən və Ayaz Salayevin oturduğunu bilirsiniz. Ramiz Rövşən iki Azərbaycan filminin dialoqunu zibil günə qoyub. Ayaz Salayevin “Ehram” filmi qadağan olunub. Yeni filmi “Ağ qara gecələr”in bir hissəsinə baxdım. O film ümumiyyətlə kinoya təhqirdir. Montaj səhvləri ilə doludur. Film də ortaya çıxmır.

Müşfiq Hətəmov: - Mən Ayaz Salayev haqqında dediklərinizin əleyhinəyəm. Bu gün Azərbaycanda və kənarda çox hörmətlə qarşılanan, dinlənilən kinoşünasdır.

Aygün Aslanova: - Ayaz müəllim Azərbaycan filmləri haqqında fikir bildirmir axı. Bədii Şura üzvüdür sadəcə.

Şərif Ağayar: - Müşfiq müəllim, ümumiyyətlə, Bədii Şuranı kim tərtib edir? Nazirlik, yoxsa kinostudiya?

Müşfiq Hətəmov: - Əvvəllər nazirlik təşkil edirdi, indi kinostudiya. Mən gəncləri dəvət elədim. Asif Rüstəmovla Elçin Musaoğlunu.

Sevda Sultanova: - Onlar daha gənc deyillər.

Müşfiq Hətəmov: - Nisbətən gənc. Asif Rüstəmovla Elçin Musaoğlunu dəvət elədim ki, qoy orda gənclər olsun.

Aygün Aslanova: - Onlar da razılaşmadı?

Müşfiq Hətəmov: - Bəli, razılaşmadı. Asifə sual verdim ki, niyə gəlmək istəmirsən. Dedi, mən Azərbaycandakı ssenarilərin ümumi vəziyyətini bilirəm, ona görə də heç kimlə düşmən olmaq istəmirəm.

Şərif Ağayar: - Ağıllı adamdır...

Sevda Sultanova: Emil Quliyevin “Pərdə” filmi çox baxılıb, bəyənilib. O, Mədəniyyət Nazirliyinə ssenari verib, onun ssenarisinə baxmayıblar. Siz APA-ya müsahibə vermişdiniz və orda çəkilən filmləri bəyəndiyinizi demişdiniz. Mən isə hesab edirəm ki, Ramiz Fətəliyev Azərbaycan kinosunda xaltura eləyir. Hollivudun heç “C” kateqoriyasına belə düşməz.

Müşfiq Hətəmov: - Ramiz Fətəliyevin Azərbaycandan kənarda 50-yə yaxın ssenarisi çəkilib. Emil Quliyevin “Pərdə” filmindən sonra “Lider” kanalının rəhbəri Ədalət Əliyevlə zəngləşdik. Emilə dəstək vermək məqsədi ilə. Sonra Emillə görüşdük. O, dedi ki, mənə böyük dekorasiya tikmək lazımdır, bu cür texnika lazımdır və s. Söhbət ikinci filmdən gedir. “Pərdə” filmindən əvvəl Emilə demişdik ki, biz bütün vəsaiti veririk, sən get təhsil al. İstedadda bir var özünün potensialı, bir var şüuru intellektə, peşəkarlığa çevirmək. Ona görə də təhsil almalısan. Emil hazırda Prodüserlər Gildiyasının xətti ilə “Nərimanfilm”də film çəkir. Növbəti filminə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi və Prodüserlər Gildiyası dəstək verməyi planlaşdırır.

Sevda Sultanova: - Con Kassavets də təhsil almayıb.

Müşfiq Hətəmov: - O bircədir.

Sevda Sultanova: - Nə bir, çoxdur beləsi.

Şərif Ağayar: - Bunlar istisnadır, Sevda xanım.

Qan Turalı: - Müşfiq bəy, davam edin...

Müşfiq Hətəmov: - Biz nazirlikdə müzakirə apardıq ki, özəl sahənin inkişafı ilə əlaqədar bu il çəkilən 19 filmin içindəki ən uğurlularına dəstək verək. Artıq cənab nazir layihənin hazırlanmasını təklif edib. Onlardan biri də Emilin filmi olacaq.

Qan Turalı: - Sözü verək Şərif Ağayara.

Şərif Ağayar: - Mən Sevdaya, Aygünə və Aliyəyə inanıram. Bu adamlar Azərbaycanda yeganə üç nəfərdirlər ki, heç nəyin xatirinə güzəştə getməzlər. Bunlar üçün film o qədər ilahi bir məqamdadır. Məsələn, mənim üçün ədəbiyyat belədir, heç vaxt doğru bildiyimə güzəştə getməmişəm. Barmağımı kəssələr, cibimə milyon bassalar, gözümü çıxartsalar, ədəbiyyatın, doğru bildiyimin əleyhinə bir cümlə yazmaram. Burdakı üç xanım da həmin əqidədəki adamlardır. Belə adamlar da qənimət adamlardır. Bu öz yerində. Amma reallıq da orasındadır ki, 15 il əvvəl biz kinostudiyanın direktoruna bu sualları verə bilməzdik. Bunun özü inkişafa dəlalət eləyir. Özümüz də 2004-cü ildən prosesin içindəyik, “Kino +”u buraxırdıq. Bizdə nə qədər ki, kino yazarı Sədaqət Kamalın problemi həll olunmayıb, kinoda da problemlər qalacaq. Azərbaycan kinosunun vəziyyətinin canlı abidəsidir Sədaqət Kamal. Bəhlul Danəndə xəlifə qardaşı Harun Ər Rəşidlə gedirmiş. Baxır qəssabxanaya gülür. Harun soruşur ki, sən elə-belə gülməzsən, niyə gülürsən. Bəhlul da deyir, sənin bivec işlərinə görə mən də o biri dünyada cavab verəcəyimi düşünürdüm, amma gördüm, yox, qəssabxanada hər qoyun öz ayağından asılırmış. Yəni burda məsələ nədir? Müşfiq Hətəmov Azərbaycan kinosunu bu günə salanların yerinə çıxıb jurnalistlərin qabağına və sualları cavablandırır. Azərbaycan kinosunun problemi kinostudiyanın direktoru ilə bağlanmır. Kinoda vəziyyət o qədər bərbaddır ki, istənilən adamı ora gətir, ya bacarmayacaq, ya da bildiyini edib çıxacaq.

Müşfiq Hətəmov: - Mən keçən dəfə bir gürcü rejissoru ilə görüşdüm. Dedi ki, gürcü filmi yoxdur, biz artıq Avropanın istədiyi filmi çəkirik. Cümləni belə qurmaq olmaz: “Film yoxdur”. Azərbaycan kinosu var. Amma Aygünlə Sevda sərt danışır. Deyirsən, ssenarist, rejissor gətir...

Aygün Aslanova: - Rejissor istəyirsiniz? İmam Həsənov.

Müşfiq Hətəmov: - Sözümü bitirim bir dəqiqə. Bu gün siz deməlisiniz ki, istedadlar var, ancaq mexanizm yoxdur. Sədaqət Kamalın vəziyyətini mən də görmüşdüm, ona kömək də etmişdim.

Şərif Ağayar: - O kinomuzun bir obrazı idi. “Azərkinovideo” İsdtehsaalat Birliyi dağılıb, bu qadını işdən çıxartmırlar, qalıb havada. Azərbaycan kinosundakı anarxiyanın, başıpozuqluğun nümunəsidir Sədaqətin başına gələnlər.

Müşfiq Hətəmov: - Sədaqət Kamalın 60 illik yubileyini bir neçə il əvvəl “Azərbaycanfilm”də qeyd etdik.

Şərif Ağayar: - Mən bunu deməsəm vicdanım narahat olar. 2004-cü ildə, “Kino+” qəzeti nəşrə başlayanda nazir Polad Bülbüloğlu ilə görüşdüm. Kinostudiyanın həyətindəki əxlaqsızlıq yuvasını yığışdırmaq istəyəndə onu o qədər incitmişdilər ki, mərhum Heydər Əliyevə şəxsən müraciət etmək istəyirdi. Kinostudiyanın keçmiş direktoru Xamis Muradov da bir vaxtlar eynən Müşfiq müəllim kimi mənə sənədlər göstərdi, şoka düşdüm. Kinostudiyada bir montyor var idi, deyirdilər, ölsə, heç kim onun işini görə bilməyəcək. İşıq sistemi o qədər qarışıq idi. O vaxt bu vəziyyətdə olub kinostudiya. Məncə, Müşfiq müəllim dediyi o ciddi dəyişikliklər hələ yoxdur. Bunu etiraf etməliyik. Ancaq, şübhəsiz ki, ciddi dəyişikliklər yoluna çıxılıb.

Müşfiq Hətəmov: - Mən bura ona görə gəlmişəm ki, problemləri müzakirə edək.

Aliyə: - Bizim sözümüzü sizə deməyə haqqımız var. Ancaq mən Müşfiq müəllimin səmimiyyətinə inanmadım. Başlayanda dedi ki, biz səmimi söhbət edəcəyik...

Müşfiq Hətəmov: - Sevda imkan vermədi...

Aliyə: - Amma söhbətləri qarışdırdınız.

Aygün Aslanova: - Müşfiq müəllim, “Evromaj”a niyə üzv deyilik?

Müşfiq Hətəmov: - Nazirlikdə “Evromaj”a ərizənin yazılmasının ilk təşəbbüskarlarından biri mən olmuşam. Birinci, ikinci mərhələ keçildi. Sonra ordan bəzi şərtlər gəldi...

Aygün Aslanova: - Hansı şərtlər?

Müşfiq Hətəmov: - Mən onu dəqiq soruşub, öyrənib deyərəm.

Cavid Zeynallı: - Azərbaycanda kino mühitində tərif, tənqid edən və ümumiyyətlə “kino yoxdur” deyənlərin bircə gümansız qaldığı məsələ var: Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinə ssenari göndərilir, kino şöbəsi hansısa səbəbdən onu keçirmir. O adamların keyfiyyətli olduğunu iddia etdiyi ssenarilər Kulis.Az-da çap olunsun.

Müşfiq Hətəmov: - Bəli, bəli.

Cavid Zeynallı: - Hansı yazar ki, ssenarisini təqdim edib keçməyib, ssenarisini çap etsin Kulis.Azda, sonra da müzakirə olunsun. Bəlkə də Aygünün dediyi haqlıdır. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinə verilən ssenari həqiqətən yaxşı imiş, keçməyib. Amma Aygün, Sevda səhv də eləyə bilər. Zəif ssenari də ola bilər, ancaq bununla spekulyasiya etməyə, yanlış təsəvvür yaratmağa çalışırlar. Mənim üçün maraqlıdır ki, bu proses açıq və şəffaf aparılsın.

Aygün Aslanova: - Mənim dediyim “yaxşı ssenari var” deyildi. Seçim yoxdur. Bir nəfərin üç ssenarisi əgər istehsala buraxılırsa, burda problem var.

Qan Turalı: - Aygün xanım haqlıdır. Bir adamın üç ssenarisinin keçməyi düzgün deyil.

Müşfiq Hətəmov: - Sualın düzgün qoyuluşu işin yarısıdır. Mən sizə təklif edirəm ki, xoşunuz gəldiyi ssenarini çap edin və rəy verin. Sonra mütəxəssislərlə bir yerdə müzakirə aparaq. Sevda xanım həmin filmin redaktoru olur, Kulis.Az piar kampaniyasını aparır, Aygün xanım da koordinasiya işlərini həyata keçirir.

Aygün Aslanova: - Mən piar menecer deyiləm.

Aliyə: - Aygün xanım yaxşı və pis ssenari deyil, bir adamın üç ssenarisinin getdiyini deyir.

Müşfiq Hətəmov: - Bir adamın üç ssenarisi deyil. Onların biri tammetrajlıdır.

Aygün Aslanova: - Qısametrajlı ssenari deyil?

Müşfiq Hətəmov: - Mən sizə təklif verdim. Sən bir kinoşünas kimi bir gəncin əlindən tutmalısan. Təəssüf ki, Aliyə, Sevda, Aygün yazmasa, heç kim yazmayacaq. Mədəniyyətdən yazanlarımız çox azdır.

Biz gəncləri gətiririk, gətirəcəyik də. Siz əgər Bədii Şuranın üzvlərini qəbul etmirsinizsə, yenə təkrar edirəm: siz bir ssenari və rejissor təklif edin, görək nə təklif edirsiniz. Ancaq o ssenaridə milli ayrı-seçkilik və pornoqrafiya olmasın. Başqa bir problem yoxdur.

Aygün Aslanova: - Bu cür həvəskar proyektdənsə, daha peşəkar bir proyekt edək. Bir müsabiqə keçirilsin, şəffaf ssenari seçimi, komissiya olsun.

Müşfiq Hətəmov: - Növbəti müsabiqədə münsiflər heyətinə mən sizə söz verirəm ki, Aygün Aslanova, Sevda Sultanova, Şərif Ağayarı daxil edəcəyik. Bundan artıq nə istəyirsiniz?

Qan Turalı: Razısız, yoldaşlar?

Şərif Ağayar: - Yaxşı seçərik...

Aygün Aslanlı: Şəffaf olsa razıyıq.

Sevda Sultanova: Bu tərkiblə olar.

Qan Turalı: Müşfiq müəllim, sizə sonuncu sualım: son dövrlər kinoteatrda xarici dildə filmlərin nümayişinə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi qadağa qoyur. Bu nə qədər düzdür?

Müşfiq Hətəmov: Bu qətiyyən belə deyil. Əfsuslar olsun ki, tamaşaçıların çoxsaylı şikayətindən biri də budur ki, onların dil problem olduğu üçün yaxşı filmlərə baxa bilmirlər. Məhz bununla əlaqədar Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi dil haqqında qanunu nəzərə alaraq göstəriş verdi ki, ilk dövrdə Azərbaycan dilində subtitrlərlə və tədricən də səsləndirmə vasitəsi ilə kinolar göstərilsin. Əgər xarici dilə təlabat varsa, bir zalda göstərilə bilər. Bu bütün keçmiş sovetlər respublikalarında belədir.

Qan Turalı: Məncə söhbəti elə bu gözəl yerdə bitirək. Hər kəsə təşəkkür edirəm.

• Musiqili Teatr beynəlxalq festivaldan uğurla qayıtdı
• Gənc şairin ilk kitabı işıq üzü gördü
• "Ulduz" jurnalı və "Xalq qəzeti" yeni layihəyə başladı