Kulis Rəşid Bərgüşadlının “Lənət” hekayəsini təqdim edir.

Bir gün yaxın dostlarımdan biri məni restorana dəvət et­di. Sir-sifətindən zəhrimar yağırdı, dedim, – “Dədə vay, belə tez qayıtmaqda yəqin zəhri­maraqalmış pis xəstəlikdən onda da tapıblar” – bir-iki həftə bundan qabaq Yessentukiyə istirahətə getdiyindən xəbərim vardı. Salat, göy-göyərti və pendirlə mədəmizin qurdunu öldü­rəndən sonra sözə başladı: – “Elə sirr var ki, adamın içini deşir... Ağzıyırtıqlıq olmasın, sənə bir sirrin üstünü açacağam. Yoxsa ürəyim partlar” – məni də əntəşədə qoydu.

* * *

– Şeytanın qıçını sındırıb, qırx ilin sonunda iki dostumla Yessentukiyə – sanatoriyaya getməyi qərara aldıq. Allah hər ikisinin də bəlasını versin! O qədər xəsisdirlər ki, 5-10 ma­natın söhbətini uzadıb avtobusla getməyə israr etdilər.. “Ay, avtobusun kondisioneri var, ay nə bilim televizoru var, lyuks oturacaqlar, Rusiyanı yolboyu öz gözlərimizlə görəcəyik...” – nə başını ağrıdım, saqqızımı oğurladılar. “Azlıq çoxluğa tabedir” – gördüm ki, burcutmağın mənası yoxdur, dilimi dişimə tutub razılaşdım. Səhər saat 8.30-da kəsdirdik avtovağzalın qapısını. “Lyuks avtobus”umuzun yanına çatanda, ürəyimdən inilti keçdi, – “Kaş bu maşın olmayaydı...” – amma o oldu!

Qardaş, qadan alım, avtobus, nə avtobus! 80-ci illərdə dəb olan “İkarus”ların ən antikvarı! Nə kondisioner, nə televizor, nə rahat oturacaqlar, a kişi! Əməlli-başlı at arabasıydı! Artıq 20 ilə yaxındır ki, ağ­daşlılar belə avtobusla Qəbələnin Nic bazarına pomidor-badımcan da daşımırlar. Allahın talkuçka alverçiləri də bu maşına minməzlər. Üzü qara olsun pis dostun. Acıqla keçib oturdum bir qırağı qaynaq yerindən qopmuş 18-ci oturacaqda – düz təkərin üstündə. Söykəncəyi dala çəkmək istəyən­də, düymə yerindən sallanan ucumiz yay barmağımı dəldi.

Hirsimdən dişim bağarsağımı doğrayırdı. İşimi bil­dim, dü­şüb köşkdən yarımlitrlik bir araq aldım. Avtobusun nöm­rəsinə elə hirslə baxdım ki, dedim qoy bu saat nömrə ye­rindən qırılıb düşsün. Ancaq, PA 759/26Rus seriyası gö­zünü mənə bərəldib, az qala, – “Nə var ə, xoşuna gəlmir piyada get!” – deyirdi. Avtobusun sürücüsü ba­qajları yerbəyer edirdi. Mənim çantamı yerləşdirəndə dedim: “Mümkündürsə üstə qoyun, içində sınan şey var”... Sü­rü­cü dalıqatta çönüb, – “Bəlkə ağzımda aparım!?” – üzümə bozardı. Səsimi uddum, – “Cəhənnəmə sınsın, necə istəyir­sən elə də qoy” – mən də acıqlanmaq haqqım vardı axı... “Baqaj pu­lunu ver”. “Nə qədərdir?” – soruşdum.

– 5 manat.

– Yessentukiyədək 45 manat, baqaj pulu da 5 manat?

– Can ğardaş, beynimin tasını atdırma, uzun yol sürəcəyəm! – bu dəfə səsini əməlli-başlı qaldırdı. Sakitcə beşliyi çıxarıb ona uzatdım. Pulu cibinə soxub, – “Di keç yerində dinməzcə otur!” – mırıldandı. Dilimi dinc qoymadım:

– Bu avtobusla mənzil başına çata biləcəyik?

Sürücü:

– Sən deyəsən çata bilməyəcəksən! Odey, taksi, min get! – taksi dayanacağını göstərdi.

– Söz soruşduq da, niyə bağırırsan!

– Bütün gecəni yol sürmüşəm, sən də yorğun vaxtı başlamısan ölüm-itimdən danışmağa!

Qardaş, işim bədə keçmişdi, sürücü də Allah deyəni demirdi. Səid adlı bu sürücü şələbığ, bozsifət, gödəkboy, qarnıyoğun, sərxoş çöhrəli (bəlkə də özü demiş­kən, – yorğunluqdan) kobud bir şeydi. Dağıstan ləzgisiydi deyəsən. “Lənət şeytana!” – yerimə keçdim. Mən nə qədər hirsliydimsə, dostlarım da o qədər məni cır­natmağa həvəsliydilər. Başımı qatmağa, hirsimi boğmağa bir şey axtarırdım. Avtobus işə düşəndə bir uşaq əlində aşsüzən dolu peraşki içəri girdi, – “Yaxşı isti peraşki var, peraşki istəyən varmı?”.

– Qardaş on dənəsini ver – əlimi cibimə atdım.

Uşaq avtobusu o baş-bu baş gedənədək araq şüşəsinin qapağını açıb başıma çəkdim, sonra da peraşkidən bir dişləm alıb çeynədim. Araq, Dağıstanın “geydirmə” arağı, peraşki isə kartof tozundan idi. Qurban olum Allaha, Ramazan ayının 22-ci günüydü, belə demək günahdı, amma, əsl geydirmə və haram dolu bir gün baş­lamışdı.

Peraşki satan yerə düşdü. Avtobus təzədən yerindən tərpənmək istəyirdi ki, 20-21 yaşında bir cavan oğlan əlində kalendar, ya da kart böyüklüyündə olan Quran ayələri və hansısa müqəddəsin şəkli olan ramazan təqvimi və duaları ilə maşına dürtüldü, – “Ramazan duaları, ayələr, Məhəmməd peyğəm­bərin, həzrət Əlinin şəkli (bilmirəm, bunlar həqiqətən bu müqəddəs insanların öz şəkilləridir, ya, rəssam təxəyyülü­nün məhsuludur..?). Kim istəyir, biri 20 qəpiyə...”. Zavallı qaqaşım iki-üç dəfə car çəkəndən sonra ilk siftəsini eləmişdi ki, 13-cü oturacaqdakı sərnişin oğlana səsləndi, – “Gətir bura əlindəkiləri..!”. Oğlan əlindəki müxtəlif nüsxələrin hərəsin­dən birini bu 50-52 yaşlı sərnişinə uzatdı. Zalımın balası, təqvimləri alan kimi hamısını ortadan böldü, – “Rədd ol, düş avtobusdan, küçük, hamınız İranın agentlə­rinisiz! Belə zir-zibillə (əstəfurullah!) bəsdirin bu millətin beynini yediniz! Cəhənnəm ol maşından, qoduq!”. Hamımız kişinin qudurğanlığına məəttəl qalmışdıq.

Yazıq oğlan çaşıb qaldı: – A kişi, adam da Quran ayələrini cırar heç, sən mü­səlman deyilsən!? – avtobusdakılara baxdı, sanki imdad diləyirdi bizdən.

– Rədd ol dedim, mənim müsəlmanıma bax bir! Müsəl­man da Quranla alver edər! Bir tərəfdən deyirsiniz şəkil çəkdirmək haramdır, bir tərəfdən də onların şəkillərini mon­taj edib satırsınız!

– Səni Allaha tapşırıram. Allah özü öz bəlanı versin sənin! – satıcını elə bil ildırım vurmuşdu, rəngi gömgöy olmuşdu.

– Ə, düş aşağı, küçüyün biri küçük..! – kişi oturacaqdan durub oğlanın biləyindən yapışdı. Çıxışa qədər dartıb onu qapıdan çölə itələdi, – “İtil burdan, tərbiyəsiz!”

Oğlan həmin sərnişin tərəfə keçdi və yerdən: – Kaş atam yaşda olmayaydın, səni it balası kimi döyüb öldürərdim, imansız kafir!

Yol yoldaşımız olacaq bu sərnişin ayağa qalxıb açıq pəncərəsindən bayaqkı satıcıya çımxırdı: – Sən bunun tərbiyəsizliyinə bax bir, gör özündən bö­yüklə necə danışır! Düşsəm səni ayağımın altına sala­cağam! İtil gözümdən!

Oğlan:

– Sənin kimi böyüyü lənətə gəlsin!

Kişi dözmədi. Yerindən durub eşiyə götürülmək istəyən­də sürücü qapının dəstəyini çəkdi: – A kişi fikir vermə! Görmürsən uşaqdır, niyə baş qo­şursan ey!

Qapı bağlandı və avtobus qara tüstü buraxıb ləngər vuraraq nəriltiylə yerindən tərpəndi. Pıçhapıç başlan­dı. Yaşlı bir qadın ilk etiraz səsini qaldırdı. Üzünü “13”-də oturmuş sərnişinə tutub, – “Ağsaqqal kişisən, adam da bu müqəd­dəs ayda Quran cırar, qorxmursan Allahın cəzasından?!”. “13-cü” cavab vermədi. Pəncərənin şüşəsini bir az da açdı ki, içəri dolmuş tüstü, qoxu çölə çıxsın. Ancaq təmiz hava yerinə, yerdən bayaqkı oğlanın gülərüzlə oxuduğu lənəti gəldi. Düz onun pəncərəsinin qabağında avtobusla yanaşı yeriyirdi: – Qabağına uğur çıxmasın! Lənətim və Allahın qəzəbi yolboyu üstündə olsun! Getdiyin yer cəhənnəmə dönüb səni udsun! Səni görüm əzablar içində öləsən! Get, indi rahat get, əzablı ölümə doğru rəzil halda get! Ünvanını de ki, evinizə qayıtmayacağını indidən xəbər verim...

“13-cü” yerindən dik atılıb çıxışa doğru cumdu, sürü­cüyə, – “Ə, aç qapını, bu köpəyoğlunu öldürəcəyəm..!”

Səid:

– Əşşi otur görək! Uzaq yol gedəcəyik, əsəbiləşdirməyin məni görüm! Ehh..! – sonra da başını şüşədən çıxarıb oğlana çımxırdı, – Sən də get Quranını başqa yerdə sat! – tam sürətlə avtovağzaldan çıxdıq.

İçərini lal sükut ağuşuna almışdı. Hamı yanındakıyla bu imansız “13-cü”nün hərəkətini cöjəliyirdi. Bayaqkı qadın yenidən səsini qaldırdı, – “Şeytanla yol yoldaşıyıq, ay camaat! Allaha dua edin, bəlkə sağ-salamat çata bilək! Günümüz pis başladı, axırı xeyir olsun...”.

“13-cü”nün isə heç nə vecinə deyildi. Key kimi lal otur­muş, göy ölüvay gözlərini qabaqkı oturacağın arxasında bir nöqtəyə zilləyib saqqız çeynəyirmiş kimi protez dişlərini şaqqıldadırdı. Çox sakit adam idi, – ya da, bu sifətlə anormalın biri idi. Təmiz qırxılmış üzü, ağappaq, seyrək və ipək kimi parlaq saçını arxaya daradığından başının qırmızımtıl dərisi görünürdü. Yoğun qarnı köynəyinin düymələrini dartıb gərmişdi. Altdan mayka geymədiyindən tüklü, yağlavcalı ağ dərisi və göbəyi görünürdü. Boz zolaqlı sürtülmüş şalvarına yaraşan ağ köynəyi onu bir qədər ziyalıya oxşadan yeganə şey idi. Hamı dəqiqəbaşı çönüb ona baxır, o isə gözünü zillədiyi nöqtədən bircə an belə çəkmirdi.

Avtobus Xırdalana çatanda “13-cü”nün yanındakı sər­nişin durub arxadakı boş oturacaqlardan birinə keçdi. Ən arxa bütöv oturacağı hərbi geyimli, saqqallı və cüssəli cavan oğlanla bir qız zəbt eləmişdilər. Bu oğlanın pinti saqqallını ona görə xatırlayıram ki, hələ biz avtobusa minəndə bu oğlan başını hicablı qızın dizinə qoyub yatmışdı və hər dəfə araq şüşəsini başıma çəkəndə gözucu ona baxırdım.

Rusiya sərhədinə çatanda artıq günortaydı. Uzun maşın karvanı burda növbə gözləyirdi. Tələm-tələsik günorta yeməyimizi yedik. Ancaq düz altı saat sərhədin biz tərəfində avaralandıq. Sonra neytral zonada iki saat gözləyəsi olduq. İt zülmü ayaqladıq, qardaş. Maşın karvanının ucu-bucağı görünmürdü. Qadınlar öz körpə uşaqlarını elə yolun qırağındaca çiş tutur, kişilər isə sərhədçi əsgərin görə biləcəyi qədər aralanıb kol-kos dibindəcə rahatlanırdılar. Bizim “13-cü” avtobusdan düşmürdü. Amma daha avtobusdan aralanmırdıq, çünki hər an acıqlı Səidin, – “Minin getdik, tez olun!” – bağırtısı qopa bilərdi. Axır ki, “13-cü”nün də baldırları keyidi və maşından düşdü. Düşdü və avtobusun arxasına keçdi. Səid, – “Minin, gedirik!” – bağırıb yerdəki sərnişinləri bir-bir içəri buraxırdı. “13-cü” qayıdıb avtobusun qapısına çatmamış, onun sidiyi ilan kimi burula-burula Səidin ayağının altından ötdü. Səid bulaşmasın deyə ayaqlarını qaldırıb “ilanı” ötürdü. Bəxti bu gün heç gətirməyən “13-cü” qapının ağzına çatanda Səid asfaltın üzərində hələ də şütüyən “ilanı” göstərib, – “Sənin çişindi?” – irişə-irişə soruşdu.

– Hə... Siz allah, bağışlayın...

Səid:

– Keç yerinə, eybi yoxdur...

O, avtobusun pilləkənində bir də ayaq saxladı, yerdəkilərə, – “Xahiş edirəm, bağışlayın...” – deyəndə az qaldı məni qəhər boğsun. Səni inandırım ki, çoxları həmin anda onun tezdənki hərə­kətini bağışladı...

İndi sərnişinlərin çoxunda mər­həmət hissi yaranmışdı “13-cü”yə qarşı. Kişinin sifətini bir anda xəcalət pərdəsi elə bürümüşdü ki... Bəlkə də, ona, səhərki hərəkətini bir qədər izah etmək şansı verilsəydi, onu qahmar çıxanlar da olardı. Ancaq bu qaradinməz “kölgə” öz qaraqabaqlığıyla hələ çoxlarının nifrət obyekti idi...

Neytral zonanı da keçib Rusiya tərəfdə avtobusun “rentgen”dən keçməsini daha üç saat gözləyəsi olduq. Anadan əmdiyim burnumdan fitil-fitil gəldi, qardaş... Yaxşı ki, bu arada avtobusdakı qadınlar da ayaqyolu ehtiyaclarını rahatca görə bildilər.

Gecəydi. Sərnişinlərin çoxu yuxudaydı. Üç dost yanaşı oturacaqlarda oturduğumuzdan rahatca dərdləşə bilirdik. Dəqiqəbaşı and içirdim ki, bu qədər zülmün əvəzini onlarda qoymayacağam, mənzilbaşında analarından əmdiyi südü burunlarından gətirəcəyəm. Bizim “13-cü” isə tək-tənha otur­muş, heç kimlə danışmır, başını sinəsinə sallayıb yuxuya getmişdi.

...Növbəti sabah hava işıqlaşanda biz artıq Budyonovskdaydıq. İndi avtobusu Səidin köməkçisi sürürdü. Sürücü maşını bir yeməkxananın qabağında saxlayanda Səid yuxudan ayıldı, – “Səhər yeməyinə dayanırıq, bir saat vaxtınız var!”. Hamı qırışığını açmaq üçün maşından düşdü. Uzun və gərgin yolçuluq bizi taqətdən salmışdı. Avtobusun kondisioneri olmadığından, gecə pəncərələri açıq saxlamışdıq – boynum və çiyinlərim qurumuşdu.

Biz avtobusa minəndə təhna “13-cü” yaxasına tökülmüş çörək qırıntılarını ovcuna toplayır, yediyi soyutma yumurtanın qabıqlarını qəzetə bükürdü.

Rusiya bizim ölkəylə müqayisədə çox geri qalıbmış – bərbad yolları, əkinə yararlı sahibsiz çölləri, zövqsüz kənd və qəsəbələri bizim­kilərə “min rəhmət oxutdururdu”. Səhər yeməyi və rus havası kefimizi xeyli açmışdı. Şirin lətifələr danışan cavan bir oğlanın bariton səsi avtobusa hakim kəsilmişdi. Aradabir “13-cü”nün də eyni açılırdı, lətifələrə pıqqıldayanda isə bu, bir çoxunda qıcıq yaradırdı. “13-cü” qırmızıyanaq şaftalını çıxarıb gəmirməyə başlayanadək hər şey şən keçirdi...

3-4 yaş­larında bir qız uşağı anasına dinclik vermədən hey qışqırıb-bağırır, ciyiltisiylə avtobusun başına yenidən əcəl suyu səpirdi. Dünənki ağzıdualı nurani qadın uşağın anasından soruşdu, – “Uşaq niyə ağlayır, ağrıyan yeri var?”

Uşağın anası:

– Yox, şaftalı istəyir... Mən indi şaftalını hardan tapım?

Hamının gözü, “13-cü”nün əlindəki son dişləmlik şaftalıya zilləndi. “13-cü” ilə ilk dəfə təmasa girişdim, – “Dayıcan, uşaq sizin şaftalını görüb ağlayır, varınızdırsa, birini də ona verin, baş-beynimiz bir az dincəlsin...”

Axırıncı dişləmi də udqunub mədəsinə sindirəndən sonra, – “Vallah, yoxdur, uşaqlar elə bircə dənəsini qoyublarmış...” – kişinin sözü ağzında qurtarmamış ağlayan körpənin anası çönüb mənə bozartdı, – “Onun əlindən şaftalı nədi, heç dərman olsa da almaram!” – hələ nifrətlə “13-cü”yə də baxdı və uşağının yanına yağlı bir sillə ilişdirdi, – “Öl səni elə, siləfsin küçük!”. Gəlin sönməkdə olan ocağın üstünə elə bil benzin tökdü. Zavallı yolçunu unutmuş sərnişinlər yenidən xısınlaşır, altdan-altdan bir gözlərilə “13-cü”nü süzürdülər. O, mənə elə gəlir ki, “göz qaytarmaq”, ya da “nə düşündüyünüz heç vecimə də deyil” anlamını verən naqolay bir iyrənclik elədi – hulqum dolusu hayxırdı, ağzını seliklə doldurub öz oturaca­ğının altına əyildi. Az qala sərnişinlərin yarısı hayxırtıya sarı boylandı. Ona zillənmiş gözlər indi cütləşdi və bərəldi. Ovurdları şişmişdi. Fikrini dəyişdi. Qalxıb pən­cə­rənin şüşəsi­ni geri çəkdi və ağzındakını var gücüylə çölə tü­pürdü. Mən də qarışıq, çoxu­muz ağız-burnumuzu büzdük – çox iyrənc bir hərəkət idi. Birdən Səidin öz-özünə əsəbi mırıltısı sərnişinlərin diqqətini başqa səmtə yönəltdi, – “Nə var ey, bayaqdan işığı yandırıb-söndürürsən, di gəl keç!” Qara rəngli “BMW” maşın yolu kəsib avtobusun qabağında dayandı. Avtobusumuz da durdu. Şux geyimli cavan bir oğlan avtobusa mindi, salamsız-kəlamsız, rusca, – “Hansı tərbiyəzis vəhşi idi bayıra tüpürən!”. Hamı “13-cü”yə boylandı.

– Maşınımın şüşəsinə yumurta lopasını tüpürən öküz kimdirsə, düşsün, canı çıxsın əlləriylə təmizləsin! – nə deyəsən, cavan haqlı idi...

Bax indi bu zavallıya nədənsə yenidən yazığım gəldi. Dər­sini bilməyən uşaqlar kimi ayağa qalxıb çıxışa doğru getdi. “Sən eləmisən?!” – oğlan “13-cü”yə yol verdi. “Bə­li. Bağşlayın...” – dedi bəxtsiz yolçu.

“Utanmırsan, ağsaqqal adam­san, bir mədəniyyətin, qanacağın olsun! Sənə heç tər­biyə verməyiblər?!” – burda ağ eləyirdi cavan rus.

İçimdən, nə də olsa, qalxıb öz həmvətənimi müdafiə etmək keçdi, amma dostum ətəyimdən tutub məni yerimdə oturtdu. “13-cü” düşüb cib dəsmalı ilə öz hayxırağını təmizləyib qayıdanadək ağzıdualı qadın, – “Ya Rəbb, özün qoru bizi bu iblisin şərindən, bu adam bizim başımızı yeyəcək..!”. Səid iki əlini də sükana çırpıb yerində coşdu: – Bu da bizim müsəlman!

Həmin qadın:

– O müsəlman olsaydı Quranı cırmazdı. Aranızdakı kişilər bilmirəm hara baxırlar! Başqa bir ölkədə bir xristian Quran yandıran kimi televizorlar bar-bar bağırır, amma burda gözünüzün qabağında müqəddəs Quranı cırırlar, heç cıqqırını çıxaran da yoxdur! Heç müsəlman yoxdurmu aranızda!

Yerdən kimsə söz qızışdırdı: – Bu kişi cuhuda oxşayır, vallah...

– Hər kimdirsə dərsini vermək lazımdır! Yoxsa Allah-təala bizim cəzamızı verəcək! – qadın nifrətdən partlamaq həddinə çatmışdı.

Səid, – Susun bir az, qoyun cəhənnəm olsun goruna! – bağıranda hamı dinməzcə kiridi – elə bil qurbağa gölünə daş atmısan. “13-cü” sakitcə qayıdıb öz yerinə keçəndən sonra yenidən gözlərini həmi­şəki nöqtəyə zilləyib protezlərini “çeynədi”.

Nə başını ağrıdım, qardaş, yolda maşının təkəri partladı, maşın qızdırdı – üç saat da yağ-pas içində əlləşməli olduq. Axşam yeməyini Geor­kovski qəsəbəsindəki balaca və yöndəmsiz bir yeməkxanada yedik. Bütün yeməkxana işçiləri Səidi yaxından tanıyırdılar, bəlkə də müştəri gətirdiyinə görə ona haqq da verirdilər. Axşam yeməyimizi yeyib avtobusa minəndə “13-cü” şirin yuxudaydı. Səid yemək vaxtı bir neçə qədəh vur­duğundan avtobusu şəriki idarə edirdi. Sürücü maqnitofona kaset qoyanda, biri Səidə, – “Allah evini tiksin, maqnitofonun varmış, bəs niyə indiyədək qoşmurdun!?”.

Səid:

– Bu yevrey dediyiniz heç gözümüzü açmağa, kefimizi yerinə gəlməyə qoyur ki... – sonra “13-cü”nün ünvanına səsləndi – “Kişi, fikir verirəm, sən bütün yol boyu heç kimlə bir kəlmə də kəsmədin ha... Adın nədir sənin?”.

“13-cü”dən cavab gəlmədi. Qabaq sırada oturan ağzıdualı qadın, – “Yəqin dərin yatıb, dərin yatmış!”. Qonşu sıradakı cavan oğlan onun çiynini dümsüklədi, – “A kişi, gecə kim yatacaq sənin əvəzinə, Səid səninlədir...”. O, yenə də susurdu. Qonşusu onun çiynini dümsüklədi, biləyini tutdu, – “Bunun əli buz kimidir ki...”. Sonra onun çiynini tutub silkələdi, yanağına, əlinə toxundu, –“Səid, deyəsən ölüb..!”.

Ağzıdualı qadın dil boğaza qoymur, Allah deyəni demirdi, – Allah ağzından eşitsin!

Oğlan:

– Səid, saxla maşını, bu kişi ölənə oxşayır – əlləri qajıyıb, həm də buz kimidir...

Yaxın oturacaqdan bir nəfər də “13-cü”yə yaxınlaşıb onun nəbzini yoxladı. Son qərar bu oldu, – “Vallah, hə, ölüb!”. Səid avtobusu yolun kənarında saxladı, içərinin işıqlarını yandırdı. Hamı meyiti görmək üçün ayağa qalxmışdı. Mən də dostlarımı yuxudan oyatdım, – “Quranı cıran dostumuz deyəsən ölüb...”. Belə məlum oldu ki, kişini boğub öldürüblər, çünki boğazın­dakı kəndirin izi aydın görünürdü – kəndirin yeri göy qançır olmuşdu. “Bəs kim öldürüb?” – hamı bu sualı cöjələdi. Yolda çox sərnişin minib-düşmüşdü. Qətl hadisəsini isə görən olmamışdı. Hamı çaşıb qalmışdı. Avtobusu həyəcan bürüdü:

– Bəs indi neyləyək?

– Milisə xəbər vermək lazımdır.

– Milis bilsə, heç birimizi buraxmayacaq, bizi çək-çevirə salacaqlar.

– Qardaş, biz Kislavodskə istirahətə gedirik, siz Allah, qoyun biz düşüb taksiylə gedək, siz nə edirsiniz, kimə xəbər verirsiniz özünüz bilərsiniz.

– Mənim qabağıma adam çıxasıdır, mənim buralarda səfillənməyə halım yoxdur.

– Gəlin tullayaq bir dərəyə cəhənnəm olsun.

– Hə, düz deyir.

– Vallah, hə. Bir itə görə niyə başımız ağrımalıdır ki!

– Yox, belə insafsız olmayın. Onun da ailəsi-uşağı var yəqin. Atıb getsək sonra vicdanımız sızlayacaq...

– Mənim heç vecimə də olmayacaq! Ən azından dünya bir murdar heyvandan canını qurtaracaq!

– Səid...

– Hə. Buraları Səid daha yaxşı tanıyır. Səid, sən nə deyirsən?

Səid son dəfə onun boyun arteriyasını yoxladı və adəti üzrə bağırdı: – Hamınız yerinizdə oturun! – zalım balası, elə bil faşistdir. Oturduq və qulaqlarımızı Səidə şəklədik.

Səid:

– Kim öldürüb bunu!?

– Biz hardan bilək!

– Heç kim görməyib?

– Yox.

– Mənim bir təklifim var... Amma bu təklifə hamınız razılaşacaqsınızsa, mən nə etmək lazım olduğunu bilirəm... – Səid son ümidimiz, qərib eldə tək pənahımız idi.

– Sözünü de, ağıllı məsləhət olsa, əlbəttə razılaşarıq.

Səid: – Əgər bu hadisəni sirr kimi saxlamağa söz verirsinizsə, qabaqda bir bataqlıq var, mən meyiti qamışlığa atmağı təklif edirəm. Təxminən beş kilometr qabaqdadır, orda izi itirə bilərik. Aranızda rəhmətliyi tanıyan varmı?

– Yox.

Ağzıdualı qadın:

– Lənətlikdir o, ona rəhmət düşmür! Qurban olum Allaha, gör nə gözəl Allahımız var bizim... Ya Rəbb, sənə inanmayan kafirdir. Kafirin cəzasını özün verdin! Qüdrətinə şükürlər olsun, ya Rəbbəna!

– Ay arvad kəs səsini, burda insan ölüb, sənsə başlamı­san ölüyə lənət duası oxumağa! – bu dəfə mən də Səidin tərəfindəydim.

Sükanın arxasına özü keçdi. Bir xeyli sürdü və qamışlığın yanında avtobusu saxladı. Kişilərin hamısı yerə düşdü. Səidi ortaya aldıq.

Səid:

– Qafqazda kişinin sözü hər şeydən üstündür. Bura isə Rusiyadır, – gündə beləsinin yüzünü öldürüb meyitini zibilliyə tullayırlar. Mən söz verirəm ki, bu hadisə barəsində heç kimə bir söz deməyəcəyəm – papağıma və bığlarıma and içirəm. Siz də and için.

– Əşşi arxayın ol. Tez ol, işi bitir. Yolçu yolunda gərək, işimiz-gücümüz var.

Kimi Qurana, kimi Allaha, kimisi anasının canına and içdi.

Səid:

– Onda köməkləşib meyiti düşürün.

Kişilərdən daha cəsarətli olan üç nəfər meyiti düşür­dülər.

Səid qamışlığın düz kənarında dayandı, – Bura gətirin, lap yaxına...

Meyiti gətirdilər.

Səid:

– Meyitdən hamınız yapışın. Bu o deməkdir ki, hamımız meyiti görmüşük və eyni məsuliyyəti daşıyırıq. Biri bizi satsa, hamımız əlli-ayaqlı gedəcəyik.

Hamı əlini meyitə sürtdü. Bayaqkı üç nəfər onu havada, – “bir, iki, üç..!” – yellətdilər və gücləri çatdığı qədər uzağa – bataqlığa tulladılar. Fənərli alışqanla xeyli baxdıq. Meyit suyun üzündə hava qabarcıqları yaradaraq gözdən itdi. Qurbağaların qurultusu bataqlığa yenidən hakim kəsildikdən sonra maşına mindik. Araq şüşəsinin dibində qalan isti arağı birnəfəsə başıma çəkdim.

Hamı səssiz-səmirsiz düşünür, ya da pıçıltıyla danışır­dı. Sükutu maqnitofonun səsi pozdu – müğənni Tatunun –“Не верь, не бойся, не проси” – mahnısı var gücüylə in­san­ların gərilmiş əsəblərini yavaş-yavaş öz ağuşunda soyut­du. Bir kimsə də Səidə demədi ki, – “Al bu zəhrimara qalmış musiqinin səsini!”. Birinin iti, pişiyi ölsəydi daha çox yanar­dıq – bir insan ölümünə belə biganəliyi isə birinci dəfəydi gö­rürdüm...

* * *

Stolun üstünə düzülmüş yeməklərə indi gözüm sataşdı, ka­ba­­bın dadına baxmaq istədim – tamam soyumuşdu. Dostumun başına gələn bu acı hekayə məni də ofsunlamışdı. İndi ürəyini boşaldıb xeyli rahatlamışdı. Araq süz­dü. Məni gözləmədən birnəfəsə başına çəkdi.

Sonra bir də doldurdu. Bu dəfə məni də gözlədi:

– Allah bizi belə ölümdən qorusun. İçək...

İçdik. Soruşdum, – “Bəs sonra bu sirrin üstü açılmadı?”

– Yox. Amma mənə diqqətlə baxan adam görəndə ətim ürpənir, elə bilirəm ki, bu saat mənim əllərimi qandallayıb qatil kimi dama basacaqlar. Gecələr qorxudan yuxu da yata bilmirəm. Dəqiqəbaşı gözümün önünə gəlir zavallı “13-cü”...

– Mənim də ağlıma min cür fikir gəlmişdi. Dedim yəqin səndə də xərçəng-zad tapıblar və qanın ona görə qaradır. Bəs o yazığı kim öldürmüşdü?

– Bilmirəm... Mən, arxa oturacaqdakı saq­qalıdan şübhələnirəm...

– Yox, o eləməz. Çünki, vəhhabilər də müqəddəslərin şəklinin çapına pis baxırlar.

– Birdə ki, onu hamımız öldürdük...” – məni gözləmədən növbəti qədəhi başına çəkdi. Söh­bəti çevirmək istədim:

– Əşşi, ölməli insan imiş, yaxşı da edib öldürüblər...

Dostum:

– Axı o insan idi. İnsan niyə belə ucuz olmalıdır ki? Niyə hamımız onun ölümünə göz yumduq?

– Sən Allah, başqa şeydən danış. Şükür ki, salamat gedib qayıtdın. De görüm Yessentukiyə getməyinə dəyərdimi? Müa­licəsi, istirahəti normaldırmı?

– Bu cür ölüm-itimi olmasa, əla yerdir. Amma, avtobusla Yessentukiyə gedənin ağlı yoxdur.

– Yaxşı ki, “13-cü”nün yerində sən oturmamısan. Yoxsa, nəhsə gələn sən olardın – fikrini dağıtmaq istəyirdim. O isə, – Yazıq “13-cü”...

Sadəcə bəxti gətirməmişdi hə­min gün. Biz elə bilirdik ki, o, ölməmək üçün müalicəyə ge­dir, ancaq sən demə, lənət dolu xurcunuyla ölümü qarşıla­ma­ğa gedirmiş. Hərdən, indi də özümü ölümə doğru üz tutan ağzıdolu avtobusda hiss edirəm – fikirli-fikirli növbəti qədəhi dişlərinin arasından süzürdü...

• Xalq artisti: "Bəzi televiziya rəhbərləri küçəyə çıxmır, ona görə də tamaşaçıdan xəbərləri yoxdur" - Müsahibə
• Moskvada Beynəlxalq Ədəbiyyat Forumu
• Bülbülün xatirəsi yad ediləcək