Kulis.az Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının sədri, Akademik Milli Dram Teatrının bədii rəhbər-direktoru, xalq artisti Azər Paşa Nemətovun APA-ya müsahibəsini təqdim edir.
Proloq. 10 iyun, 2018.
Bu müsahibəni ötən ilin avqustunda – Azər Paşa Nemətovun 70 illik yubileyi münasibəti ilə hazırlamışdım. Söhbətimizin bir ilə yaxın işıq üzü görməməsinin səbəbkarı mən yox, müsahibim özüdür. Bir gün zəng vurdu:
- Gəl, bu müsahibəni indi yaymayaq. Mənə elə gəlir, hər şeyi bu qədər xırdalığına qədər danışmaq, şəxsi məsələlərdə bu qədər səmimi olmaq lazım deyil. Saxla, mən bu dünyada olmayanda yayarsan.
O gündən az qala bir il keçdi. Nəhayət, Azər Paşa Nemətovu razı salmaq mümkün oldu. Və əlbəttə, teatr dili ilə desəm, bu müsahibəni iki nəfərlik söz oyunu kimi qəbul edə bilərsiniz.
* * *
Məkan Teatr Xadimləri İttifaqı. Pəncərədən o tərəfdə avqust istisi. Geniş olmayan iş kabinetini gözümüzün qabağına gətirək. Ona görə yox ki, ittifaq sədrinin şəraiti yoxdur. Qətiyyən! Azər Paşa Nemətov sədr üçün nəzərdə tutulan ger-geniş kabineti konfrans otağı edib. Hə, bir də indi oturduğu kabinetdə atasının izi, nəfəsi, həniri var...
Mən diktofonu qoşuram və ilk sual: “Yubiley yaşına çatanlar geriyə baxıb özlərinə üçcə sözlük sual-hesabat verirlər: mən necə yaşadım?! Soruşmaq istəyirəm: Sizi də bu insanlardan saymaq olarmı? Yoxsa əksinə, hesabat gündəlik veriləndə yaşamaq daha rahat olur?”.
Cavabdan əvvəl xatırlamıram siqaret yandırır, ya yox. Bu detalı yadımızda saxlayaq, lazım olacaq:
“Əlbəttə, hesabatı gündəlik vermək daha yaxşıdır. Çünki insana rahatlıq, xoşbəxtlik gətirir. Bir də hər gün özü ilə baş-başa qalmağı bacaran adamlar məsuliyyətli, ədalətli olurlar. İnsanın məsuliyyəti və ədaləti varsa, deməli, bütün ömrü boyu könül rahatlığı da olacaq.
Bizim üçün vacib olan könül rahatlığı deyilmi? Mən adi insanam. Tək qalanda düşünürəm ki, sabah, biri gün nə etmək istəyirəm? Və Allaha dua edirəm: arzularımı, planlarımı həyata keçirmək üçün mənə sağlamlıq, güc, ömür ver! Etiraf edim, ömrü boyu tələsən adam olmuşam. Həmişə mənə elə gəlib, nəyisə çatdıra bilməyəcəyəm.
- Tanıdığım bütün yaradıcı adamları narahat və tələskən görmüşəm...
- Yaradıcı adam doğulanda bu cür doğulur. Daha doğrusu, onu Allah bu cür yaradır: hər şeylə razılaşmayan, hər şeyi qəbul etməyən... Bu, tale məsələsidir və bizim iradəmizdən kənardadır. Sadə şəkildə desəm, yaratmağı bacaran adamlar xaraktercə qəliz olurlar. Cavan olanda düşünürdüm ki, daha çox işləməliyəm, özümə qarşı bir az da tələbkar olmalıyam. Sonra yaş üstünə yaş gəldi və anladım ki, bunun üçün Allah insana imkan yaratmalıdır.
- Sizin yaradıcı və narahat təbiətiniz ətrafınızdakı insanlara qayğı, problem yaradıbmı?
- Məncə, yox. Əgər məsələni iş və təmənna müstəvisinə gətirsək, heç kimdən heç nə istəməmişəm. Qürurlu olmuşam, dolayı, əyri yollarla getməmişəm. Eşitdiyimə görə mənimlə işləmək həm asandır, həm çətin. Haqqımda kimsə deyir ki, sərt, zəhmli adamdır. Başqası deyir, yox, siz tanımırsınız, ürəyiyumşaqdır. Bütün bunlar haqqında heç vaxt düşünməmişəm.
Sadəcə, normal insanam və bütün insani normaları gözləməyə çalışıram. Tutduğum vəzifələrin imkanlarından, səlahiyyətimdən istifadə edib insanlara kömək etməyə istəyirəm. Çünki atam Zəfər Nemətovdan, İsmayıl Dağıstanlıdan, Ələsgər Ələkbərovdan, Lütfəli Abdullayevdən belə şeyləri götürmüşəm. Həmişə görmüşəm ki, bu adamlar ətraflarında olanlar üçün kimlərinsə qapısını döyüb, xahiş ediblər.
- Teatr Xadimləri İttifaqının sədri və ölkənin ən böyük teatrının rəhbərisiniz. Deməli, başqaları üçün xahiş edəndə qürur məsələsini gözləmirsiniz...
- Hesab edirəm, bu mənim borcumdur. Üzərimə götürdüyüm məsuliyyəti başa düşürəm. Ona görə məni seçiblər ki, ehtiyacları olanda gücüm çatan qədər bütün teatr xadimlərinə köməklik göstərim. Əlim və səlahiyyətim çatan qədər də köməklik göstərmişəm. Mənə deyirlər, etdiklərinizə görə cənnətin qapısı sizin üzünüzə həmişə açıqdır. Mən isə demişəm, bunu biz yox, Allah bilər.
- Stolunuzun üstündə “Qurani-Kərim” görürəm...
- Mənə görə inamsız insan normal insan deyil. Təkcə Allaha inamı nəzərdə tutmuram. İnsanın insana inanmamağından böyük faciə varmı? Buddizm təlimini də oxumuşam, “İncil” və “Tövrat”ı da, “Quran”ı da. Bütün ilahi təlimlər inam təlqin edir. Bəli, “Qurani-Kərim” stolumun üstündədir. Mənim üçün “Qurani-Kərim” kitabların, İslam dinlərin ən mükəmməlidir. Kimlərsə İslamı məqsədli şəkildə gözdən salmaq, inanclı insanların səhv olaraq radikal obrazlarını yaratmağa çalışırlar. Amma bütün çirkin cəhdlər boşa gedəcək, İslam yenə hər zaman olduğu kimi qalib olacaq. Çünki bizim dinimiz sevgi, məhəbbət, sülh və əmin-amanlıq dinidir.
Haşiyə: Tərtib etdiyim sual siyahısına baxıram. Keçmişə qayıtmalıyıq. O vaxtlara ki, 15 yaşlı Azər Paşa Qara Qarayevdən musiqi dərsi alırdı. Bir də o vaxtlara ki, rejissor olmağını istəməyən atasına acıq edib evdən getmişdi. Öz sözünü özünə xatırladıram: “Hər şeyi təzədən başlasaydım, rejissor olmazdım. Rejissor hər tamaşa hazırlayanda yeni həyat yaşayıb ürəyinin bir hissəsini əridir”.
Və soruşuram ki, peşə seçimində “səhvə” yol verdiyiniz rejissor ömrü hardan başladı, necə başladı?
- Bu peşəni seçməyimdə atamın rejissor olmağının rolu böyük olub. Atama rejissor kimi də, insan kimi də qibtə edirdim. Sonuncu dəfə onunla xəstəxanada görüşmüşdüm. Evə gedəndə dedi, Azər, yox, bağışla, Azər Paşa, mən həyatım boyu nəyə nail olmuşamsa, sənin ananın hesabına olub. Bütün ömrün boyu ananın qayğısını çək və yadından saxla: o mələk simalı pak insana mənim borcum çoxdur. Əslində atam bu sözlərlə mənimlə vidalaşırdı. Bu vəsiyyəti heç vaxt unutmadım. Anam üçün nə bacardımsa, yaxşı olmağı üçün əlimdən nə gəldisə, etdim. Atam rejissor olmağımı istəmirdi. Mən də inciyib evdən getdim. Musiqi məktəbində oxuyanda Qara Qarayev yazdığım əsəri eşidib soruşmuşdu ki, bunu kim yazıb? Biləndə ki, Zəfər Nemətovun oğluyam, yanına çağırdı və təklif elədi, Konservatoriyada onun sinfində azad dinləyici olum. Belə də oldu və mən bir il ərzində qeyri-adi insan olan Qara müəllimdən çox şey öyrəndim. Amma rejissorluq məni daha çox cəlb edirdi. Diplom tamaşama Qara Qarayev gəlib baxdı, mənə hədiyyə verdi. Və qayıtdı ki, səndən çox böyük rejissor olacaq, amma bəstəkar kimi ondan da böyük olacaqdın, axmaq (Gülür). Bəxtim ondan gətirib ki, Qara Qarayevi, Tofiq Quliyevi, Mehdi Məmmədovu, İlyas Əfəndiyevi, Cahangir Cahangirovu, Salam Qədirzadəni, Mustafa Mərdanovu, Tələt Eyyubovu, Yusif Vəliyevi, Seyfəddin Dağlını, Tofiq Kazımovu, Səttar Bəhlulzadəni şəxsən tanımışam. Tofiq Quliyevi biz əmi çağırırdıq. Tofiq Quliyev də mənə oğlum, anama bacı deyirdi. Anam evimizdə bu insanlar üçün süfrə açıb, atam onların hər birini dostu, qardaşı bilib. Məsələn, Cahangir Cahangirov “Füzuli” kantatasını ilk dəfə bizim evdə ifa edib və özü də oxuyub. Kantata bitəndən sonra Qara müəllim dedi, Cahangir, sən həyatda heç nə yazmasan da, bu musiqi ilə Azərbaycan tarixinə adını yazdırmısan. Yadıma gəlir, Mehdi Məmmədovla Tofiq Kazımov bir-biri ilə küsülü idilər. Atam onları bizə çağırıb barışdırmışdı.
- Rejissor istedadınızı atanıza nə vaxt sübut elədiniz?
- 1971-ci ildə atam diplom tamaşama baxmışdı. Mənə heç nə demədi. Evə gəldim, anam qayıtdı ki, Azər, Zəfər sənin tamaşana baxıb, mənə dedi, sənin bu oğlun var ha, bunun dili də var, dilçəyi də, o çox böyük rejissor olacaq. Mənim üçün bu sözləri atam, Qara Qarayev və Ədil İsgəndərov deyib. Və əlbəttə, onların mənim haqqımda dediyi bu sözlər böyük qiymətdir. Tələbəlik illərim də çox maraqlı keçib. Tələbə yoldaşlarımdan Mikayıl Mirzəni, Əlabbas Qədirovu, Pərviz Cəfərovu, Azər Süleymanovu itirmişəm. Rasim Balayevə, Vaqif Əsədova, Məhərrəm Bədirzadəyə Allah cansağlığı versin, onlar bu gün də mənim əziz dostlarımdır.
- Siz gəncliyinizdə boksla da məşğul olmusunuz?
- Bəli. Soruşa bilərsən ki, niyə məhz boksla? Çünki hamı məni döyürdü, ona görə də ən sərt idman növü olan boksa getdim. Sonralar SSRİ idman ustası adını qazandım. Çoxlu yarışlarda iştirak etmişəm. Cəmi iki dəfə məğlub olmuşam. Bunun da səbəbi belə olub ki, həkimlər yarışa buraxmayıblar. Birində zədəyə görə, o birində qızdırmam olub, yarış qadağan edilib. Mən zəifləri həmişə müdafiə etmişəm. O zaman yumruğumla, indi qabiliyyətimlə.
- Sankt-Peterburqa niyə getdiniz? Vaxtilə Zəfər Nemətovun təcrübə keçdiyi bu şəhərə sizi çəkib aparan nə idi? Deyəsən, atanıza qarşı olan qruplaşmaların əziyyətini oğul kimi siz çəkməli idiniz?
- Atam 1930-cu ildə Milli Dram Teatrına işə qəbul edilib. Teatrda Cəfər Cabbarlının seminarlarında iştirak edib, püxtələşməyində bu seminarların böyük rolu olub. Bir il sonra isə teatrın göndərişi ilə Teatr Məktəbinə qəbul olunub. Atamdan imtahanı Hüseyn Cavid, Abbas Mirzə Şərifzadə, Hacıağa Abbasov və Rza Darablı götürüb. Hüseyn Cavid və Abbas Mirzə Şərifzadə atamı öz doğmaları kimi çox istəyiblər.
1933-cü ildə babam Əli Paşa Nemətov işlədiyi mədəndə cərəyan vurmasından vəfat edib. Ona görə də ailənin bütün çətinliyi atamın üstünə düşüb. Atamı Gənc Tamaşaçılar Teatrında çox incitmişdilər. Məcbur olub teatrdan çıxmışdı. Ondan sonra cəmi iki il yaşadı. Gənc tamaşaçılar Teatrında işləyəndə mənə qarşı da eyni hərəkəti etdilər. Bir qrup adam imza atmışdılar ki, bu rejissoru istəmirik. Sonra qaytarmaq istədilər, dedim, mən əşya deyiləm, getdiyim yerə bir də qayıtmıram. O vaxtkı Leninqrad Gənc Tamaşaçılar Teatrına gedəndə orda dedilər, sən Azərbaycandan gəlmisən, ona görə hər şeyi təzədən başlamalısan. Mən etiraz elədim ki, Mehdi Məmmədovun tələbəsiyəm. Bir müddət Georgi Taratorkin, Lev Dodinlə bir yerdə çalışdım.
Teatrın rəhbəri mənim haqqımda soruşanda hamısı dedi, çox maraqlı rejissordur və bizim məktəbimizlə işləyir. Sonra məni ştata qəbul etdilər və Leninqrad həyatım başladı. Xaricə qastrollara getdim, teatrın rəhbəri xaricə gedəndə məni öz yerinə təyin edirdi.
- Bakıya qayıtmağa məcbur idiniz?
- Məcburiyyət məsələsi deyildi. Ulu öndərimiz Heydər Əliyevi minnətdarlıq hissi ilə xatırlayıram. O, kənarda olan və özünü təsdiq etmiş insanları Azərbaycana dəvət edirdi ki, yaradıcı potensiallarını öz ölkəmizə sərf etsinlər. Bakıya qayıdandan sonra Mədəniyyət Nazirliyi mənimlə bağlı məsələlərə soyuq yanaşdı. Ev söz vermişdilər, alınmadı. Bir müddət işsiz qaldım. Mənə evi 35 il sonra prezidentimiz İlham Əliyev verdi. Ulu Öndərimiz “Hamlet”, “Ah, Paris, Paris...” və başqa tamaşalarıma gəlib baxmışdı, uğurlu tamaşalar münasibəti ilə məni təbrik etmişdi. Hər dəfə soruşurdu ki, işlərin necədir, həyatından razısanmı? Mən hər şeyin qaydasında olduğunu deyirdim. Evimin olmadığını bir dəfə də açıb demədim.
- Aktyor kimi özünüzü sınamaq istəyiniz olubmu? İstəyirəm, bu haqda danışaq...
- Ömrüm boyu istəmişəm məşhur aktyor olum. Amma aktyor olmaq üçün öz tələblərimə uyğun olmamışam. Mənim aləmimdə aktyor hündürboy və bariton səsli olmalıdır. Aktyorluğu bir dəfə multfilmdə etmişəm. Ağadadaş Qurbanovun qızı Firəngiz Qurbanova multfilm çəkirdi. Biz ailəvi dost idik və həmin filmdə çəkildim. Məktəbdə nə şuluqluq salırdımsa, atamın əvəzinə Ağadadaş əmini məktəbə aparırdım. Direktor da deyirdi ki, görə sən nə boyda nəhəngi mənim yanıma gətirmisən? (Gülür).
- Özünüz kino çəkmək həvəsində olmamısınız?
- Cavan vaxtı çəkmək istəyirdim. “Debüt” studiyasının rəhbəri, mənim əziz dostum, canım-gözüm Eldar Quliyev dedi, 39 yaşında məşhur rejissorsan, əməkdar incəsənət xadimisən, sənin nəyinə lazımdır debüt film çəkmək? Qoymadı. Mən də acıq elədim, bir də ona demədim film çəkmək istəyirəm.
-1978-ci ildə Bakıda “Zirzəmi” teatrı yaratmısınız. O günləri necə xatırlayırsınız?
- Düzü, həmin teatrı hansı ildə yaratdığımı dəqiq bilmirəm. Tarixini unutmuşam. Yadıma gəlir ki, həmin vaxtlarda işsiz idim. Ona görə də aktyor olmayan tələbələri institutlardan seçdim və tamaşalar hazırlamağa başladıq. Teatrı gəmiçilik idarəsinin evlərindən birinin zirzəmisində yaratmışdıq. Çox böyük maraqla qarşılanmışdı. Hətta oturmağa yer tapmaq olmurdu.
Sonra təmir etdiyimiz həmin zirzəmi kiminsə xoşuna gəlmişdi, ona görə də bizi ordan çıxardılar. Sonralar yenə o cür teatr yaratmaq istəyirdim, alınmadı. İndiki İçərişəhər metrosu ilə üzbəüz bina var, onun çardağında teatr yaratmaq istəyirdim. Sonra dedilər, divarda çat var, buranın təmiri çox vəsait aparacaq.
Üç il sonra rəssamlara emalatxana kimi verdilər. Necə olur, emalatxana ola bilirdi, teatr yox? Həmişə özümə teatr yaratmaq istəmişəm, imkan verməyiblər.
- Həsən Turabov və Vaqif İbrahimoğlu ilə dostluğunuz haqqında çox eşitmişəm...
- Ümumiyyətlə, dostlarım çox olub. Elçin Məmmədov, Həsən Turabov, Fuad Poladov, Mikayıl Mirzə, Vaqif İbrahimoğlu yaxın dostlarım olublar. Rasim Balayev, Altay Hacıyev, Məhərrəm Bədirzadə, Vaqif Əsədov, Elmi Mirzəyev indi də yaxın dostlarımdır. Elmi indi Ucarda, Altay Bakıda yaşayır. Vaqif İbrahimoğlu Gənc Tamaşaçılar Teatrına aktyor kimi gəlmişdi, bir yerdə işləyirdik. Sonra mehribançılıq, dostluq yarandı. Mən Vaqif haqqında necə yüksək fikirdə idimsə, o da eyni şeyi mənim haqqımda deyirdi. Vaqiflə danışmaq mənə çox maraqlı gəlirdi. Bir-birimizi başa düşürdük. Vacib olan budur. Həsən Turabov da az danışan adam idi, mən də. Bir dəfə gedib yeyib-içdik. Sonra məlum oldu ki, beş cümlə o danışıb, beş cümlə mən, vəssalam. Həsənağa səhəri zəng etdi ki, Azər, biz məclisə gedəndə mütləq üçüncü adam lazımdır ki, söhbət eləsin.
- Səhv etmirəmsə, Həsənağa Turabov ürək tutmasından, Vaqif İbrahimoğlu xərçəngdən dünyasını dəyişib...
- Bəli. Vaqif Ankarada xəstə yatanda İsrafil İsrafilovla gedib ona baş çəkdik. Daha doğrusu, əvvəl İstanbulda Yaşar Nuriyə baş çəkdik, sonra Ankaraya getdik.
II HİSSƏ
Akademik Milli Dram Teatrının binası. İş otağı. Müsahibənin əvvəlində siqaret yandırmaq detalını əbəs yerə demədim ki, yadda saxlayaq. Söhbətimizin bundan sonrakı hissəsi necə deyərlər, “tütün dumanı” içində keçdi. Yaradıcı adam üçün, yox, elə insan üçün dost itirmək, doğma adamı soyuq torpağa tapşırmaq nə deməkdir, bilirsinizmi? Mən bilirəm: alışqan çıqqıltısı, tütün közərtisi, qırılan səs, bir də... hə, bir də eynək altında yaşaran insan gözü...
Sual: Turabov və İbrahimoğlunun ölüm xəbərini necə, hansı vəziyyətdə eşitdiniz?
Cavab: Bu haqda danışmaq mənim üçün çətindir. Həqiqətən çətindir. Həsən Turabovun qızı zəng vurdu ki, atamın vəziyyəti pisdir. Həkim götürüb getdim. Çox keçmədi, həkim otaqdan çıxdı ki, ürəyi işə salmaq mümkün oldu, amma beyin dayanıb. Ölümü necə olub?! Nəvəsi Həsənağadan nə isə istəmişdi. Bu da ayağa qalxıb ki, qonşu otağa keçib nəvəsinin istədiyini gətirsin, otağa çatmamış yıxılmışdı. Bax, belə. (Uzun sükut). Vaqifin vəziyyəti tamam pis idi. Hamı evinə qalxırdı ki, vidalaşsın. Düşənlər də deyirdi, çox arıqlayıb, tanımaq olmur. Mən qalxmadım. İstəmirdim, Vaqif yaddaşımda o cür qalsın.
Yuxarı qalxanlara da tapşırdım ki, Vaqifə deyin, Azər Paşa burdadır, o biləcək niyə yuxarı qalxmamışam. Səməndər Rzayev mənim yaddaşımda bax o cür xəstə vəziyyətdə qalıb. Palatanın qapısını açdım, gördüm, bir nəfər tanımadığım adam uzanıb. Qapını örtdüm ki, səhv gəlmişəm. Səsi hələ də qulaqlarımdadır. Qışqırdı ki, Azər Paşa, Azər Paşa... Tanımadın məni?! Çox dəyişmişəm?! Mən də yalan danışdım. Dedim, Səməndər, yatmışdın, istəmədim oyadam səni.
- Başa düşürəm, danışmaq çətindir. Ona görə söhbəti dəyişirəm. Xalq diplomatiyası çərçivəsində Kamal Abdulla, Polad Bülbüloğlu, Fərhad Bədəlbəyli ilə Qarabağ və Ermənistana səfər edən ziyalılardan biri də siz olmusunuz. Bəlkə o səfər haqqında danışaq?
- Polad Bülbüloğlu nazir olanda mən teatrın bədii rəhbəri idim. Bizim sözümüz düz gəlmirdi. Ona görə də mən teatrı tərk elədim. Poladın bunda günahı var idi. Özümə də bəraət qazandırmıram.
Mənim xasiyyətim də şəkər deyil, amma istiot da deyiləm. Yəni dil tapmaq olardı. Uzun illər keçdi və bir gün Polad Bülbüloğlundan mənə zəng gəldi. Dedi, Azər, telefon söhbəti deyil, Bülbül Fonduna gələ bilərsən? Getdim, görüşdük. Polad dedi, kiçik nümayəndə heyətidir, istəyirik sən də bizimlə Şuşaya gedəsən. Hətta soruşdu ki, qorxmursan? Dedim, Polad, sən məni yaxşı tanıyırsan. Belimə dinamit bağlasanız, Qarabağdan ötrü gedib özümü partladaram. Bu ölüm mənim üçün şərəfli ölüm olar. Evdən rayona ezamiyyət adı ilə çıxdım. Bizə güllə keçirməyən jilet və kaska verdilər. Dedim, geyinmirəm. Mən öz torpağıma gəlmişəm, niyə bunu geyinməliyəm? Eyni sözü Kamal Abdulla da dedi, Fərhad da, Polad da. Heç birimiz nə kaska, nə jilet geyinmədik. Bizə köhnə bir “Volqa” ayırmışdılar. Yollar bərbad, yaşayış çox aşağı səviyyəli idi. Xankəndində çay, kofe təklif etdilər, biz yubanmayıb Şuşaya qalxdıq.
- Səhv etmirəmdə, siz vaxtilə Xankəndidə tamaşa hazırlamısınız...
- Bəli, hazırlamışam. Şuşada Bülbülün evinə getdik. Hamımız sarsılmışdıq, ağlayırdıq. Bülbülün evində yaşlı arvad yaşayırdı. Poladdan icazə istədi ki, olar yenə burda yaşayım? Polad da dedi, qal, amma həyət-bacaya da bax, dağılmasın. Qadın yenə soruşdu ki, siz nə vaxt qayıdacaqsınız? Çox təsirli idi. Küçələrdə camaat bir-birinə deyirdilər ki, azərbaycanlılar öz evlərinə qayıdıblar. Hətta biri Qarabağ ləhcəsi ilə qayıtdı ki, gəlin çıxın də, harda qalmısınız?! Yerevanda Köçəryanla görüşəndə Kamal Abdulla çox yaxşı bir fikir dedi: “Yaxşı olar, Şuşa məscidini bərpa edək. Siz qərar çıxarın, təmirini biz özümüz edərik”.
Köçəryanı lap cavanlıq vaxtlarımdan tanıyırdım. Xankəndində tamaşa hazırlayanda Köçəryan avtoparkda işləyirdi. Xidməti maşın ayırmışdılar, naharı hər gün Şuşada edirdim. Cıdır düzünə gedəndə Köçəryan mənə ayrılan xidməti maşının qapısını açıb-bağlayırdı. Yerevanda görüşəndə soruşdum ki, məni tanıdın? Qayıtdı ki, yox, hardan tanımalıyam? Dedim, mən Xankəndində tamaşa hazırlayanda sən məni müşayiət edirdin. Əlbəttə, tanımışdı. Mən onda çox dəyişməmişdim. Saçım da, bığım da qara idi. Sadəcə, özünü sındırmaq istəmədi. İrəvanda hamımız çox sərt danışdıq. Geri qayıdanda erməni ziyalılar bizimlə Bakıya gəldilər. Cənab prezident bizi qəbul etdi. Mən prezidentimizi onsuz da sevirdim, amma o görüşdən sonra onun mərdliyinə, iradəsinə bir daha heyran oldum.
- Azər müəllim, biz niyə teatral deyilik?
- Biz incəsənəti çox sevən xalqıq. Eyni zamanda bizim xalqımız istedadlı və həssasdır. Sadəcə, cəmiyyət çox dəyişib. Mədəni tərbiyə insanda uşaq yaşlarından başlamalıdır. Adamlar var, ömrünün yarısını yaşayıb, amma teatrda olmayıblar.
Deyirəm, gəl səni teatra aparım, cavab verir ki, vaxtım yoxdur. Ömür gedir, amma kinoya, teatra, konsertə getməyib. Ayda, iki ayda bir dəfə vaxt tapmaq çətin olmamalıdır. Yaxud soruşanda ki, teatra niyə gəlmirsiniz, deyir, dəvət etmirsiniz, axı. Mən heç kimi tamaşalarıma dəvət etmirəm. Ona görə də tamaşalarımın çoxu televiziyaya çəkilməyib. Teatra ailəni dəvət edərlər, hamını yox. Sosial problemlərə görə teatra gələ bilməyənlər var, amma bu, bəraət yeri deyil.
- Altı-səkkiz manata bilet almaq sosial problem üçün bəhanə olmamalıdır...
- Ümumiyyətlə, teatrın qiyməti bu cür olmalı deyil. Müasir teatr sovet-bolşevik teatrı deyil. Rusiyada bilet 100 dollardır. Bizdə isə pulsuz bilet istəyirlər. Bu yaxınlarda Moskvada iki-üç tamaşaya baxdım. Bilet satılıb qurtarmışdı, insanlar yaxınlaşırdı ki, artıq biletiniz olmaz? Bu cür mənzərəyə vaxtilə biz də şahid olmuşuq. İndi qayğılar çoxdur. Teatr tox adam üçündür. Güzəranı çətin olan adamların yadına teatr düşə bilməz.
- Ayda on min manat qazanan adamlar da teatra gəlmir, axı. Buna nə deyirsiniz?
- Bu da uşaq vaxtlarından tərbiyə ilə bağlıdır. O adamların anlayışı ancaq puldur, yeyib-içməkdir, gəzməkdir.
- Siz müəllimsiniz, gənc rejissorlar yetişdirirsiniz. İstərdim, bir qədər də bu haqda danışaq...
- 70-ci ildən institutda dərs demişəm. Yaşar Nuri, Zərnigar Ağakişiyeva, Azər Zeynalov mənim məşhur tələbələrim olub. Heç bir tələbəmə təmənnalı münasibətim, pis niyyətim olmayıb. Əksinə, əllərindən tutub kömək etmişəm. Maddi gücüm çatıbsa, etmişəm, olmayıbsa, mənəvi dəstək durmuşam. Tələbənin həmişə pula ehtiyacı olub. Kiçik qayğılara görə onların sənətdən uzaqlaşmasına yol vermək olmaz. Mənim tələbələrim Anar Sadıqov və Əlif Cahangirli bizim teatrda çalışırlar. Onlara çox böyük ümidim var. Məqsədim bu iki gənci teatrda işə düzəltmək olmayıb. Onlarla bağlı ali məqsədlərim var. İstəyirəm, bu peşədə gələcəyə hazır olsunlar, bütün çətinlikləri görsünlər. Ola bilər, tələbə institutda ümumi nəzəri bilikləri öyrənsin, amma teatrda bunu tətbiq edə bilməsin. Vacib olan aktyorlarla işləmək, teatrın yazılmayan qanunlarını öyrənməkdir. Teatr rejissoru kərpic kimi olmalıdır: yandırdıqca, bərkiməlidir. Bax, bu mənim həyatımın devizi olub.
Epiloq və ya söhbətin diktofona düşməyən hissəsi. Bunu mənə Azər Paşa Nemətov müsahibədən iki gün qabaq danışıb:
“İlk maaşıma atam üçün şərf almışdım. Çox xoşuna gəlmişdi. Təsirlənmişdi. Uzun illər həmin şərfi taxdı. Boynunda hər görəndə qürur hissi keçirirdim ki, bunu atama mən almışam. Sonra atam dünyasını dəyişdi. Həmin qırmızı, üstü butalı şərfi indi mən taxıram”.
Bu, təkcə sənətə, dost-doğmaya yox, əşyalara da sədaqət deməkdir. Yubiley yaşın mübarək, sədaqətli adam...
