Keçən il Kann kinofestivalında iki qadının sevgi əhvalatını danışan, əsas mükafatı qazanan, qızğın müzakirələr doğuran “Adelin həyatı” filmini izləyəndə Jan Lyuk Qodarı xatırladım.
İsveçrədə öz hücrəsinə çəkilib yaşayan, bu maksimalist, inqilabçı qocanın film haqda dəqiq nə düşündüyünü bilmirəm.
Hərçənd, nə deyə biləcəyini təxmin edirəm: “Oğlum, Abdelatif, kino duyumun pis deyil. Amma vaxtımızı alıb “Adelin həyatı”nı bizə 3 saat yox, 1 saat danışsaydın, daha yaxşı film alınardı.”
Ərəb əsilli fransız rejissoru Abdelatif Keşiş “Adelin həyatı”nı melodram janrının kinematoqrafiyada dəfələrlə işlənmiş standartları üzərində qurub: iki gənc qadın Emma və Adel rastlaşır, bir-birinə aşıq olur, sevişir, birlikdə yaşayırlar. Günlərin birində Emmanın iş həyatında kriz yaşanır, o, məqsədinə çatmaq üçün çalışır, əlləşir, Adelə diqqətsiz yanaşır. Özünü tənha hiss edən Adel ona xəyanət edərək bir kişiylə sevişir. Xəyanətdən xəbər tutan Emma onu bağışlamır…
Rejissor bizə romanlarda oxuduğumuz, filmlərdə gördüyümüz, həyatda rastlaşdığımız adi, sıradan, emosional sevgi əhvalatı danışır.
O, yetkin tamaşaçının sevgi təcrübəsinə yeni baxış, emosiya qatmır.
Bəs nədən “Adelin həyatı” Kannda baş mükafatı aldı?
İndiyədək iki geyin sevgisi və ya latent homoseksualın həyatı, iztirabları haqda ekranlaşdırılan bir neçə film nüfuzlu festivallarda yer alıb, mükafatlar qazanıb. “Adelin həyatı” isə iki lesbiyanın eşq hekayətini anladan, sevişmə səhnələrini detallara qədər təsvir edən ilk ciddi filmdir.
Daha önəmlisi rejissor lesbiyan münasibətini normallıq kimi təqdim edib.
Yəni, belə münasibətin cəmiyyətdə yaşamaq haqqının olduğuna aksent eləmir. Heç əhvalatda onlara qarşı çıxan, xüsusi aqressiya göstərən adamlar da yoxdur. Adelin münasibəti valideynlərindən gizləməsini nəzərə almasaq. Hərçənd, bu da filmdə fraqmental olaraq keçir. Çünki Keşiş əsasən iki qadının sevincini, yaşantısını, arzularını, qayğılarını, sarsıntısını, kişi-qadın münasibətindən fərqli olmadığını, məhz bizdən biri olduğunu göstərir.
Eynicinslilərin sevgisini məhz norma kimi təqdim edən film həssas dönəmə - Fansada cinsi azlıqların nikahının leqallaşdırılması ilə bağlı etiraz aksiyaları ilə üst-üstə düşür.
Daha bir detal. Əsas rollardan birinin - Emmanın ifaçısı Lea Seydunun babası Fransa kinosənayesində əhəmiyyətli yeri olan, əsası hələ 1896-cı ildə qoyulan “Pathe” kinoşirkətinin rəhbəridir.
Bütün sadalanan amilləri bir yerə toplasaq, “Adelin həyatı”nın, hələ üstəlik, baş rol ifaçılarının da qaydalara zidd olaraq əsas mükafat alması konyunktura şübhələrinə əsas verir.
Filmə qayıdaq. Yuxarıda dediyim kimi eynicinslilərin münasibətini norma kimi təqdim etməkdən və Adel rolunun ifaçısı Adel Ekzarkopulosun əla oyunundan savayı filmin başqa özəlliyi yoxdur.
Elə ilk epizodlardan rejissor öz tipik şərqli xüsusiyyətini büruzə verir.
Nədənsə heç bir ehtiyac olmadan, kamera Adel yemək yeyərkən yaxın planda onun dodaqlarını, yataqda tək uzanarkən arxasını xüsusi vurğulayır. Təhkiyədə heç bir önəm daşımayan, qadın bədənini kişi acgözlüyü (oxu: rejissor) ilə “tədqiq edən” şəhvani kadrlar bir neçə dəfə təkrarlanır.
Əhvalatın ortasında kameranın dəxlsiz-filansız yeniyetmə qızların vücudlarının daha çox arxa hissəsinə tuşlanmasının dramaturgiyadakı funksionallığı aydın deyil.
Polemikalara yol açan son dərəcə təfərrüatlı intim səhnələrə gəlincə...
Yazılarımdan birində qeyd eləmişdim ki, porno və erotik filmlərdən fərqli olaraq, ciddi ekran əsərlərində intim səhnələrin məqsədi tamaşaçıda seksual istək yaratmaq yox, vücud dilindən istifadə edərək onun yerləşdirildiyi konteksti qabartmaqdır. Yəni cinsi akt sənət filmlərində müəllif üçün onun niyyətinə gedən yolda vasitə, ifadə formasına çevrilir.
Keşiş isə porno filmlərdə olduğu kimi fizioloji hissləri ön plana çəkir, sırf cinsi aktın təsvirinə fokuslanır.
Əgər yataq səhnələri iki qadının çılğın sevgisini göstərmək, əhvalatın emosional qatını daha gücləndirmək məqsədini daşıyıbsa, onda yorucu, uzun, təfərrüatlı, təkrarlanan sevişmə səhnələri ilə rejissor istəyinə nail olmayıb. Əksinə, film “art house”nin sərhədlərini itirir və sanki iki insanın şəxsi həyatına kobud müdaxilə edərək, tamaşaçını vuayerist (insanların intim həyatını gizli müşahidə) olmağa məcbur edir.
Maraqlıdır ki, feministlər Keşişin qadınlar arasındakı seks təsvirinə kişi mövqeyindən yanaşdığını iddia edirlər, onun bu cür vəziyyətlərdə qadın hissinin, ehtirasının necə yarandığını bilmədiyini və kişi standartları ilə çəkdiyini deyirlər.
Yeri gəlmişkən, amerikalı rejissor Yeni Sleydi belə bir eksperimentə əl atıb: filmi lesbiyanlara göstərib. Onlardan birinin fikrincə, intim səhnələr reklam çarxlarında bütün imkanları, nəyə qadir olduğu göstərilən mətbəx cihazlarının reklamına bənzəyir.
Bir qisim “Adelin həyatı” filmində şəxsi münasibətlər fonunda sosial bərabərsizlik problemlərini, dəyişən dəyərləri, tolerantlıq məsələsini və s. göstərdiyini deyir.
Güclü ənənələrə malik Fransa kinosu həmişə radikal, cəsarətli olub, estetik planda inqilab edib, kəskin sosial, siyasi, ideoloji, fəlsəfi baxışı ilə fərqlənib.
Təkcə Fransanın yox, ümumilikdə Avropanın problemləri “yeni fransız kino”sunun təmsilçiləri Jak Odiyarın, Fransua Ozonun, Patris Lekontun və başqalarının filmlərində əksini tapır.
“Adelin həyatı”nı “Romeo və Cülyetta”dan sonra ən yaxşı məhəbbət filmi adlandırılması da sadəcə mübaliğədir. Dünya kinematoqrafiyasında daha maraqlı, dərin, mütəəssiredici melodramlar çəkilib.
Yeri gəlmişkən, filmdə ötəri Sartrın, Pikassonun, Kubrikin, Skorsezenin adının keçməsi sanki fransız cəmiyyətində identifikasiya problemi yaşayan Keşişin ərəb olmağın komplekslərini ifadə edir və alt mesaj ötürür: “Mən də sizdən biriyəm, intellektual bilgilərim də var”.
“Kuskus və balıq” filmində olduğu kimi rejissor burda da bolluca iri planlardan, hərəkətli, titrəyən kameradan istifadə edərək əhvalata dokumentallıq verməyə çalışıb.
