Kulis.Az Azər Nurun “Masallı Mamed" kitabından seçmələri təqdim edir.

Birinci yazı

İkinci yazı

...Mən Moskvada Sabir oğlu Vaqifi köhnə “yurd yeri” ki­mi axtarırdım. Xoşbəxtlikdən o özü mənə rast gəldi. Ma­sallıda deyilənlərə görə Vaqif Mamedin həm sürücüsü, həm də can­güdəni idi. Amma diqqətlə baxanda o, nə can­güdənə oxşayırdı, nə də sürücüyə. Mən onu doxsanıncı illərin əvvəllərindən tanıyırdım.

İndi – 10 il sonra həmən Vaqif məni Moskvada – Tel­manın (Röv­şən İsgəndər oğlunun qardaşı) kafesində görəndə gözlə­rinə inanmadı: “Sən hara, bura hara?” Söhbətimə har­adan, nədən başladığımı bilmirəm. Bircə ondan xahiş etdim ki, məni Ma­medlə görüşdürsün. Mən onu deyib, bura gəlmişəm. De­dim: “Səni and verirəm Seyid Sadıq ağanın cəddinə...”

Seyid Sadıq ağanın adı gələndə Masallıdan olan ən daş qəl­bli adam belə rəhmə gəlir. Vaqif isə mənim xətrimi istə­yir­di. 1994-cü ildə ağır cərrahiyyə əməliyyatı keçirəndə dəfələrlə mə­nə baş çəkmişdi və ən bahalı dərmanı o alıb gətirmişdi...

İndi budur, yenə “dərdinə təbib axtaran xəstə adam” kimi onun mənalı, təbəssüm əskik olmayan gözlərinə baxırdım. O, iki barmağını qalın həbəşi dodaqlarının üstünə qoydu: “Dilini dinc qoysan, istəsəm səni qədeşlə bu dəqiqə görüşdürərəm. Amma sənə bələdəm.

And içdim, kişi sözü verdim. Heç beş dəqiqə keçmədi ki, “Viktoriya” restoranına çatdıq... (Bu restoran barədə eşitdik­lə­rim və gördüklərim barədə irəlidə söhbət açacağam) Foyedən içə­ri daxil olanda pəhləvan cüssəli Vaqif him-cimlə mənə “da­yan” işarəsi verdi. Sağdakı qapını açıb hündürdən: “Qədeş, Azər Nur gəlib”. İçəridən Mamedin səsi gəldi: “ O jur­nalist oğlan?” – deyə soruşdu. Bu dəfə mən Vaqifi qabaq­la­dım, üzünü görməsəm də: “Mən bura jurnalist kimi yox, Ma­sallıdan olan bir eloğlu kimi gəlmişəm, Mamed!” Vaqif dönüb gülə-gülə mənə baxdı və başını buladı. Yəni “sənə bir az əvvəl dilini dinc qoy, demə­dim­mi?”

Deyəsən cavabım, Ma­medin xoşuna gəldi, onun iznin­dən sonra içəri daxil ol­dum. Əvvəlcə, Mamedlə, sonra yanın­da­kı adamlarla görüş­düm. Masanın üzərində demək olar ki, heç bir ləziz xörək gözə dəy­mirdi. Pendir, bir tava qayğanaq, mineral sular, yarımçıq araq və konyak şüşəsi, bir də sadə salat idi. Ürəyimdə “Ma­me­din əyləşdiyi süfrə, görəsən, niyə belə kasaddır?” düşündüm.

Mamedsə mənə üzünü tutub: “Sən xoşbəxt jurnalistsən, – dedi, – ...dünyanın dörd “vor-zakon”uyla bir süfrədə əylə­şib­sən. Çeçen Alloddin, Gürcüstanlı Vaqif, (üçüncü adı indi xatırlamıram – A.) və mən – Masallı Mamed. Bu cavan oğlan isə bizim qardaşımız Rövşəndir...

Masallıdan olan Rövşəni (Allah ona qəni-qəni rəhmət eləsin!) iş-güc adamı kimi qiyabi də olsa, tanıyırdım. Onun da atasının adı İsgəndər idi. Ona:

– Haqqınızda Əlqadir qohumum mənə çox danışıb, – de­dim. Rövşən Mamedə Əlqadirin Moskvada itkin düşməsi və 6 aydan sonra “üzə çıxması” barədə macərasını qısaca da­nış­dı. “Oğlu da atasını tapmaq üçün sənə xahişə gəlmiş­di...” Ma­med Əliqadiri xatırlayıb: “O qoca kişini deyirsən...” bildirdi.

...Az sonra Mamed rusca Çeçen Alloddinin adıyla mənim adı­m­ı özünəməxsus şəkildə açıqladı: “Allahın dini və dinin nu­ru”.

O gün Gürcüstanlı Vaqifin bir gün əvvəl azadlığa çıxması qeyd olunurdu. Vaqifin azərbaycanlı vəkili Nazim haqqında xoş sözlər deyildi. Sən demə, Nazim ana tərəfdən Mamedin uzaq qohumu, Masallının Xıl kəndindənmiş. Slavyan kökənli döv­lət ittihamçısının soyadının mənasını məhkəmə istinta­qın­da elə şərh edib ki, hakimin özünün də dodağı qulaq­la­rı­nın dibinəcən qaçıb... O söhbətlərdən yadımda qalan son cüm­lə budur: “Dövlət ittihamçısının insan taleyinə soyuq mü­na­si­bəti daşıdığı familiyasından bəllidir”. İki gün sonra məni o qa­lıb vəkillə – Nazim İbadovla da tanış edəcəkdilər... Gürcüstanlı Vaqifi, Rövşən, Nazim və mən gecənin xeyli hissəsini “Vik­toriya”da keçirəcəkdik. Mən o unudulmaz gecəni “Poe­zi­ya buketi, nəğmə çələngi” adlandıracaqdım

...Vaqifin “izin” jestindən sonra gəlişimin məqsədini qı­saca söylədim. Çantamdan bir-bir çıxartdığım “Seyid Sadıq aləmi”, “Əsrin sönməz şamları”, “Bakı açıq şəhərdir” kitab­la­rımın hə­rəsindən bir nüsxə, Alim Qasımovun zərb-mu­ğam­ları top­lan­­mış audiokaseti və bir də Seyid Sadıq ağa haq­qın­da ssenari müəllifi və rejissoru olduğum 45-50 dəqi­qəlik yeni fil­min vi­de­okasetini Mamedə hədiyyə etdim. Yeri gəlmişkən, qeyd edim ki, istər bu filmin, istər “Masallı XX əsrdə” (2000-ci il) sə­nədli fil­mi­nin quruluşçu operatoru və əsl cəfakeşi Hacı El­nur Kami­l­oğlu mənim təklifimlə “Azərsel”in 55 metrlik ötürücü qül­lə­si­nə çıxıb yuxarıdan Masallının panora­mını çəkmişdi. Elə gö­zəl çə­kilmiş ki, sanki təyyarənin illümi­na­­torun­dan Masallını seyr edir­­sən. Ayrı-ayrı vaxtlarda çə­ki­lsə də, hər iki filmin kadr­la­rın­da Mamedin tikintisi yarımçıq qalan qırmızı kərpicli evi diqqəti özünə cəlb edirdi (Sən demə bu ev onun qardaşı El­şənin imiş... Mamed həmişə de­yər­miş ki, azadlıqda mənim evim köh­­­nə ata ocağımdı, həbs olunanda da ikinci evim həbs­xanadır...).

Vaqif özünəməxsus istehza və təbəssümlə mənə:

– Öz cəzandı, çək indi. Kitablarını vur qoltuğuna, gəz Ru­siyanı şəhərbəşəhər. Düz sözə nə deyəsən? İlin əvvəlində Samara, Nijni Novqorod, Kazanda olmuşdum. Hər şəhərdə kitablarımın bir-iksini Azərbaycan diasporuna hədiyyə edib, qalanını tanış-bilişin köməyi ilə satırdım. Dədəmin (atamın) qəfil ölüm xəbərini alan kimi səfərimi yarımçıq qoyub geri qayıtmışdım. Səhv etmirsənsə, Vaqif mənə Seyid Sadıq ağa haqqında yazdığım kitabımın “satışına” Mamedin etiraz edə­cəyini də qabaqcadan – hələ Telmanın kafesində görüşəndə bildirmişdi. Bu dəfə də zənnində yanılmamışdı.

Mamed öz qərarını aydın şəkildə belə bildirdi:

– Bu kitabları aparıb oxuyacağam! Xoşuma gəlsə, sənə yax­şı bir köynək, üstündə də xameleon qalstuk hədiyyə edə­cəyəm. Vəziyyətə baxaram, bəlkə sənə bir cib telefonu da bağışladım?! Qaldı, “Ağa”nın kitabları, kasetləri satıl­ma­malıdır... Sən də ziyalısan. Ziyalı adamın Masallıdan – Azər­baycandan gəlib burda kitab-kaset satmağı yaxşı deyil! Burda hər millətdən var...

Düzü, mən çox pərt oldum. Qatarda gələndə təsəvvür et­diyim ümidlərim nagahan puça çıxdı. Yeyib-içməyə iştaham belə qalmadı. Niyə? Məni Moskvaya gəlməyə, Mamedi axtar­mağa vadar edən səbəb nə idi?

Qısası, övladımın ali məktəbdə təhsil haqqını ödəmək üçün bir nəfərdən sentyabrın əvvəlində borc almağa məcbur oldum. O mənə minnətlə ayın sonuna kimi vaxt verdi. Üs­tə­lik, borcunu yubadan, ya da qaytarmayan qohum-qar­da­şının ünvanına elə qəliz söyüş dedi ki, mən ona dübarə, əməlli-başlı KİŞİ SÖZÜ verməli oldum: “Oktyabra bir həftə qalmış pul sənin masanın üstündə olacaq, vəssalam!”

Bələdiyyədən aldığım maaşla borcumu heç bir ilə də ödə­yə bilməzdim…

Beynəlxalq Bankın Xətai filialına rəhbərlik edən doğma dayım oğlu isə telefonda böyük təəssüf hissi ilə “xaricdə” olduğunu bəhanə etdi. Bizlərdə belə bir xalq deyimi var: 12 imama yalvarınca, bir olan Allaha pənah apar!”

...Bu barədə özümə qürbətdə bir köynək yaxın bildiyim Vaqifə belə, heç nə danışmamışdım. Moskvaya şəxsən onu və onun vasitəçiliyi ilə Mamedi özümə pənah bilib gəl­miş­dim... Bakıda verdiyim “kişi sözü”nün qürbətdə başı­ma hansı oyun­lar açacağından hələ xəbərsizdim. Maddi əzablar bir ya­na qal­sın, bəd ayaqda özündə dözüm tapırsan! “Axırı yaxşı olar, in­şallah” deyə-deyə birtəhər yaşayırsan... Mənəvi əzab-əziy­yətlər isə keçmişdə qalsa da, adamın qəlbini qəbir evinə­cən yandırıb-yaxır. Əgər ali məktəbə (özü də özəl yox, dövlət!!!) oğ­lum qəbul olsaydı, yəqin ki, qürbətə üz tutmazdım və ru­hu­­­mu yun kimi didik-didik eləyən, az qala hər gün xa­tırla­dı­ğım – ÖLÜMÜN soyuq NƏFƏSİNİ bir addımlıqda duy­du­ğum qorxunc bir səhnənin nə “tamaşaçısı” olardım, nə də işti­rak­çısı...

Bəli, övladımın ali təhsil alması üçün yeganə ümidim ki­tab­larımı satmağa qalırdı. “Seyid Sadiq aləmi” o vaxt son ki­ta­bım (“Əbilov, Zeynalov və oğulları”, Bakı – 2011) idi. Mos­k­va­ya kitabdan 31, eyniadlı sənədli filmin “Səbuhi” studi­yası tə­rəfindən hazırlanan videokasetlərindən 20 ədəd gətirmiş­dim.

– Sən o kitabları hədiyyə kimi paylayarsan, – Mamed sınayıcı nəzərlərlə mənə baxdı, elə bil qəlbimin dərinliklərinə boy­landı və içimdəki nigarançılığı hiss edib ani pauza ve­rən­dən sonra dedi, – darıxma, ağlı oğlanlar səni burdan hörmətlə yola salacaqlar...

Özümə gəldim. Bayaqdan itən iştaham geri qayıtdı. O, sö­zü­nü belə tamamladı:

– Pul məsələsində məndən əlini üz, çünki pulum yoxdur... O ki qaldı dediyim hədiyyəyə, Vaqif günü sabah bura gələndə gətirib sənə verər...

Gedəndə Vaqifə: “Müəllimi “İzmaylovo” otelində yerləş­dir, ya da apar, sənin yanında qalsın”. Və o dəqiqə Vaqifin qı­rı­mından bildi ki, ikinci variant nə mənə, nə də ona sərf edir. Bəlkə də Vaqifin “başqa qonağı” olduğunu, ya da qaldığı mən­­zilin şəraitini xatırladı? “ İzmaylovo” daha rahat olar!” – dedi.

İsmayıl adı qədər mənə doğma gələn “İzmaylovo” məni özünə cəlb etdi.

Bir neçə gündən sonra belə rahat və “doğma” yerdə NA­RAHAT olacağımı ağlıma da gətirə bilməzdim...

Mamedin məni xoş qarşılaması, hədiyyəsi ruhuma qol-qanad verdi. Rövşən mikro­fo­nu mənə verib: “Qədeş deyir, sən yaxşı şeir deyirsən! Al, musiqi sədaları altında ürəyinin istədiyi qədər şeir de, biz də feyziyab olaq...” Bunu o Rövşən deyirdi ki, işgüzarlığı, baca­rı­ğı ilə vaxtilə Moskva şəhərinin meri Lujkovun diqqətini özünə cəlb etmişdi (Əslində yerli rusların “Böyük Kepka” adlandırdığı bu şəxs bir çox millətçi siyasətçilər kimi azər­bay­canlı biznesmenlərə birmənalı münasibət bəsləmirdi.).

…Birnəfəsə bir necə şeir dedim. Xalam nəvəsi, Moskvada Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunun məzunu, şair Arif Fərzə­linin şeirlərindən tutmuş, Aşıq Pənahın qoşmalarınacan! Əli Kərim, Ramiz Rövşən, Sabir Almazov (“Sağlıq” şeri, mən­cə, onundu: “Ömrümüz qalmasın təki yarımçıq, yarımçıq içil­miş piyalə kimi”). Əlbəttə, məqamı çatanda Masallının mə­nəvi zirvəsi – Sarəngin qəzəllərindən söyləyirdim. Bu za­man təkcə “tamaşaçılar” deyil, musiqiçilər də məndən məmnun qalırdılar:

Qadan alım, tarçı, bir az asta çal,

Könlüm yaralıdır, gəl ahəstə çal...

Mizrabı yavaş vur, ürəyim dolub,

Sarı simdə gəziş, bir az pəstə çal.

Canan xəstəsiyəm, sevda yolçusu,

Canım çıxhaçıxda, son nəfəsdə çal.

... Sarəng zarıncıdır sevda dəmindən,

Axırda sən Allah, “Segah” üstə çal!

Əli Kərimin “İki sevgi”, Arifin, “Mənim yolum haqq yo­lu­dur”, “Onda toylar vardı...”, “Axır pasın çıxar üzə...”, “Dün­ya düş­­­mən qapısıdır, döymüşdük döyməmiş olaq” misrası ilə başla­yan şeirlərini improvizə edir, bəzi adları, ifadələri qeyri-ixti­yari dəyişirdim. Məsələn, “İki sevgi” şerində “Daşkəsən” əvə­zinə:

...Mən səni sevirəm,

Bakıdan, Masallıdan gələn gur səda kimi...

– deyirdim.

Musiqinin müşayiətilə Arifin şerini isə o gün Mamedin iştirak etmədiyi sözlü-nəğməli məclisimizdə belə söylədim:

Axır sirrin(!) çıxar üzə,

Zorun zordur, zər deyil ki!

Əyləşdiyin hər nədirsə,

Kürsüdür, minbər deyil ki!

Haqq itib, divan ki qalır,

Nər ölüb, meydan ki qalır.

Şeş oynadın, YEKi qalır.

Ağlatmasa, zər deyil ki...

Şahım, (!) gəl vurdur başımı,

Neynirəm çaylaq daşını,

Ver içim, “puff” göz yaşını, (!)

Bu, müşkü-ənbər deyil ki...

Yanar bu OCAQ, nə bilim,

Sönərsə haçaq, nə bilim,

Sonu nə olacaq, nə bilim,

Mamed (!) peyğəmbər deyil ki...

...Doğrudan da, Moskvada o soyuq payız gecəsi “Vik­to­riya”dakı məclisimiz əsl “Poeziya buketi, nəğmə çələngi”ni xatırladırdı. Masallıdan olan böyük Azərbaycan filosofu Ra­hid Ulusel demişkən: “Gərək söz qəlbə qaranquş yuvasına qonan kimi gəlsin...”

Qatıb-qarışdırdığım bu bir bənd şerinsə qəlbimə hardan, hansı şairin könül bağçasından qaranquş kimi qanad aça-aça gəldiyini bilmirəm:

Masallının əcəb, gözəl havası var,

Suyu sərin, ürəklərə şəfası var,

Moskvayla onun xeyli arası var,

Mən qürbətə yurddaş deyib gəlmişəm,

YURDdaşlara qardaş deyib gəlmişəm...

...Hətta tələbə yoldaşım Fəxrəddin Nəsirovun 1978-ci ildə – universitetə qəbul olduğumuz il auditoriya kürsüsündən söylədiyi “Şirinliyi gedən deyil damaqdan, çox çəksən də cə­fasını qızların” rədifli qoşması da qəfil yadıma düşdü:

...Qız incisə dünya qopmaz, dağılmaz,

Qız naz etsə, oğlan üzü ağ olmaz,

Cavan canı dərdə düşər, sağalmaz,

Kim almasa, qadasını qızların.

Hər kəsin ki, öz başıdır, öz əli,

Qız axtarar, nazlı, duzlu, məzəli,

Biri sevər nərmə-nazik gözəli,

Biri sevər potasını qızların.

Qoy cavanlar inciməsin, küsməsin,

Qız üstündə dalaşmasın, kəsməsin,

Oğul odur barmaqları əsməsin,

Qaldıranda fatasını qızların.

Arada “Azərbaycan oğluyam” mahnısına birlikdə rəqs elədik. Gürcüstanlı Vaqif çalğıçılara rus minliyi, Rövşən 50 dollar, Nazim iki şax 50 minlik (Azərbaycan manatı verdi. O vaxt bu pula 5 şirvan deyirdilər)

Söz limiti yavaş-yavaş “qurtardı”...

Puldan söz düşəndə, onu israfla xərcləyən adamlara tuş gələndə, öz “şəxsi dərdim” – hər beş ildən bir, ətək-ətək pullar tö­küb, deputatlığa namizəd olan ziyalı eloğluma ayın sonu­nacan verəcəyim borcum yada düşürdü.

Elə yazımın bu yerində, əl boyda Moskva gün­dəliyim hardansa masamın üstünə düşdü. Və RUHUN var­lığına, varlığın möcüzəsinə bir də inandım. Bu kiçik cib dəftəri digər əlyazmalarım kimi Masallıdan Bakıya köçəndən sonra mə­nimlə 4-5 ünvan dəyişmişdi. Hər dəfə yükümüz az olsun de­yə, orta məktəbdən, əsgərlik həyatından, tələbəlik il­lə­rin­dən üzü bəri “sandığa çinlədiyim” qeyd dəftərlərimi saf-çü­rük edib zibilliyə atardım və özümə “Köç-köç Hüseyn­xan” de­­­yib “kvartirant” yaşayacağım növbəti ünvana köçürdüm. Moskvada payızın vur-tut YEDDİ anı əks olunan “gün­də­lik”də Mamedin adını M. yazmışam.

Görünür, ilk gündən “Bura jurnalist kimi gəlməmişəm” vədim öz işini görmüşdü. Heç kimdən heç nə soruşmurdum. Hət­ta bizlərə xas olan “haralısan” sualını belə vermirdim. Əsas o idi ki, mənəvi və maddi sığınacaq kimi tapdığım bu qür­bət guşə mənim üçün Azərbaycanın bir parçasıydı. Özümə aid qeydlərimi xəlvətcə yazırdım. Düşünürdüm ki, görsələr, kiminsə xoşuna gəlməz. Lap elə Mamedin qulağına çatar, o da mənə irad tutar: “Bəs deyirdin bura jurnalist kimi yox, eloğlu kimi gəlmişəm?!”

20 sentyabr. Bu gün niyyətim tək gəzməkdi. Evə zəng edəcə­yəm. Met­ronun Leninqrad stansiyasının yaxınlığın­da­kı kafedə in­qi­lab­la görüşdüm. M. haqqinda xeyli söhbət et­dik. inqilab dedi ki, M. mü­taliəni çox sevir. Bibliomandı. Marksdan tutmuş, Dos­to­ye­vs­kiyə­cən bütün dahilərin kitab­larını oxuyub... Nə isə... Burdan qayı­dan­dan sonra gərək “Qaçaq Mozu” nu bitirim... Bu romanı qaçaq həyatı yaşayan qoçaq M-in taleyinə həsr edəcəm”

...İndi bu qeydlərə baxa-baxa Mamedin qəribə taleyini dü­şü­nürəm.

• Əkrəm Əylisli aldandı, yolundan sapdı...
• Bölgə adlarını biabır edən müğənnilərin məqsədi nədir?
• Ukrayna qızları mahnı oxuyur - Fəxri Müslümün şeirləri