Kulis.az Sunay Akının "Qız qülləsindəki Hindu" kitabından bir hissəni təqdim edir.

Fotoqraf Mehmet Bayhan 1994-cü ildə Nyu-Meksikoda bir hind kəndini ziyarət etməyə getmişdi. Qoca hindlinin yaşadığı daxmada gənc musiqiçi fleytada ifa etdiyi melodiyalarını kasetə yazıb satırdı. Bayhan otağın küncündə əyləşən qocaya dedi ki, mən türkəm, səninlə qohumuq. Bayhan sözünə cavab almasa da, davam etdi:

"Sən əsrlər əvvəl Asiyadan köçmüş türklərin bir qolusan..." Sözünün cavabsız qalmasından əsəbiləşən Mehmet Bayhan bir kaset alıb otağı tərk etmək istəyirdi... Və elə qapıdan çıxmaq istəyəndə oturduğu küncdə heykəl kimi hərəkətsiz qalan qoca hindu səssizliyini pozdu: - "Çox uzaq deyilmi?"

Hindularla türkləri necə qohum hesab etmək olar? Bu sualın cavabını Prof. Dr. Reha Oğuz Türkkan 20 fevral 1996-cı il tarixli "Hürriyyət" qəzetində başlayan və cəmi iki gün davam edən məqalə silsiləsində verir: "Bu, 15.000-20.000 il əvvələ gedən bir evlilik hekayəsidir. Vaxtilə hinduların əcdadları Amerikada deyil, Şərqi Asiyada olublar. Onlar Sibirdə yaşayırdılar. Sonra köç etməyə başladılar. Bəziləri Berinq boğazı ilə Amerikaya (Alyaska) getdiyi halda, bəziləri cənuba Aral dənizinə doğru köç edir. Oradan Ural dağlarından şərqə Aral dənizinə doğru köçüb orada məskunlaşan ağbirçək Alp tayfası ilə tanış olur, qarışır, evlənirlər. İlk türklər belə doğulur, sonra bu iki irqin nikahı Altay dağları bölgəsində yenidən baş verir və bu dəfə ilk türk-hunlar meydana çıxır. Ona görə də hindular bizimlə bir qolda qohumdurlar. Ona görə də biz onlara türk yox, qohum deyirik".

"Hindular və Türklər" adlı məqalə silsiləsinin ikinci və sonuncu günündə "Xalça naxışlarında ortaqlıq" başlığı altında bir xatirə ilə "qohumluq" ideyasını gücləndirməyə çalışır: "Mən orada olanda Nyu-Yorkda televizorda "Qızılgüllər paradı"na baxırdım; avtomobillər rəngarəng idi. Naxışlı qızılgüllərlə bəzədilmişdilər. Çet Huntli televiziyaya müxtəlif ölkələrin qatıldığı bu festivaldan danışırdı. O, "İndi Meksika qarşınızdadı, qədim Hindu motivli dekorları ilə" deyərkən, köməkçisi əlindəki vərəqi ona göstərdi, diktor üzrxahlıq edərək: "Hindular deyil, Türkiyə Konsulluğuna məxsusdur, naxışlar o qədər oxşardır, mən təəccübləndim".

Unudulmamalıdır ki, Amerika yerliləri ilə təkcə türkcə deyil, bir çox mədəniyyətlər arasında əlaqə axtarıla bilər. Hinduların və qaraçıların həyat tərzi, xalçaları, folkloru və inancları arasında asanlıqla körpü qurmaq olar. Üstəlik, Ernest Heminquey illər əvvəl "Zəng Kimin üçün Çalır?" əsərində belə bir müqayisə aparmışdı. Heminqueyin məşhur kitabından mövzumuzla bağlı bölməni diqqətlə oxuyuruq:

Robert Jordan deyirdi: "Kişinin sinəsi ayının sinəsi kimidir, dərisini soyduqdan sonra insan əzələləri ilə ayı əzələləri arasında böyük oxşarlıq var". "Doğrudur" dedi Anselmo. "Qaraçılar ayının adamın onların qardaşı olduğuna inanırlar".

"Amerikadakı hindular da belədir" dedi Robert Jordan. "Onlar ayı öldürəndə ayıdan bağışlanma diləyirlər. Ayı dərisinin altında insanlara çox oxşarlıqlar daşıdığından qaraçılar onun insanların qardaşı olduğuna inanırlar. O, həm də pivə içir, musiqidən həzz alır, o da rəqs etməyi sevir".

- Deməli, Amerika hinduları da qaraçıdırlar, hə?

- Elə deyil, amma ayı haqqında eyni inanclara sahibdirlər".

Yuxarıdakı dialoqu oxuyandan sonra zənglərin kimin üçün çaldığı aydın deyilmi?

Cənab Türkkan hindular arasında Boz Qurd motivinin geniş yayıldığını da qeyd edir və Orta Asiyaya göz vurur. Unudulmaması lazım olan başqa bir məqam da budur: Qurd təkcə Asiyada deyil, dünyanın bir çox yerində yaşayan bir heyvandır. Üstəlik, hinduların motiv kimi istifadə etdiyi heyvanı Boz Qurd (Canis Lupus) hesab etmək olmaz. Qırmızı Qurd (Canis Niger) və Coyote Wolf (Canis Latrans) Amerikanın qərb və mərkəzi bölgələrində yayılmışdır.

Hindularla qaraçıların ayılarla bağlı inanclarının oxşarlığı hinduların qaraçı nəslindən olduğuna dəlalət etmədiyi kimi, hindularla türklərin canavarlarla bağlı ortaqlığı hinduların türk soyundan gəldiyini göstərmir. Çünki ayı dünyada adi bir heyvandır. Eynilə canavar kimi... Hindularda kenquru motivi tapmaq! Bax, bu, təəccüblü ola bilər.

Vikinqlərin Amerikaya Kolumbdan əvvəl getdiyi məlumdur. Alimlər romalıların, uelslilərin, finikiyalıların, yaponların, çinlilərin və türklərin də getmiş ola biləcəyini irəli sürürlər. Bu mədəni təmaslar nəticəsində yerli Amerika dilləri ilə türkcə arasında oxşar sözlərə rast gəlmək təbiidir. O, məqaləsinin əvvəlində hindularla əcdadlarının Amerikada (!) yox, Şərqi Asiyada yaşadığını söyləyən Prof. Dr. Reha Oğuz Türkkan da dil oxşarlığına toxunur və son abzasda belə bir açıqlama verir: "Bu, hinduların dilinin türk dili olması demək deyil. Hətta onun Ural-Altay dil ailəsi ilə əlaqəsi də müzakirə edilməlidir. 300-500 türk sözünün hinduların dilində olmasının yalnız bir mənası var. Tarixlərinin bir dönəmində (əslində, dəfələrlə) türklər Amerikaya gəlib, hindularla qarışıb və öz dillərində xatirələr buraxıblar".

Bir tərəfdən, "Amerikada deyil", Şərqi Asiyada yaşayan hinduların əcdadları, digər tərəfdən də, Amerikaya gələn türklər hindulara qaynayıb-qarışıb öz dillərindən xatirələr qoyub gedirlər! Bu ikisi fərqli şeylər deyilmi?

Tarixi xatırlamıram; "Cümhuriyyət" qəzetində bir yazı oxumuşdum: Qoca bir rəisə hinduların Berinq boğazından keçərək Amerikaya gələn türklər olduğunu deyəndə cavabı belə olmuşdu: "Bəlkə, onlar hindu sayılırlar!"

Azərbaycan türkcəsinə uyğunlaşdırdı: Malik Atilay

• "Mən niyə kiminsə yazdığı romanı oxumalıyam?" - Aqşin Yenisey
• Bi­zi sonsuz xəyallara qərq edən qüvvə - Sərgərdan və məzəli həyatın sonu
• Füzuli ilə bağlı yeni kitab nəşr edildi