Kulis.az Düzgün Atalının "Cəhalətin müasir siması: Şeyx Nəsrullahlar fenomeni" yazısını təqdim edir.

Cəmiyyətin inkişafı yalnız texnoloji tərəqqi və maddi rifahla ölçülmür. Əsl inkişaf insanın düşüncə səviyyəsi, özünü dərk etmə qabiliyyəti və həqiqətlə yalanı ayırd edə bilməsi ilə müəyyən olunur.

Tarix dəfələrlə sübut edib: harada düşüncə zəifdirsə, harada şüur natamamdırsa, orada mütləq şəkildə Şeyx Nəsrullahlar peyda olur. Bu gün onların sayı günü-gündən artırsa, deməli, problem ayrı-ayrı fərdlərdə yox, bütöv cəmiyyətin düşüncə strukturundadır.

Müasir Şeyx Nəsrullahların kökü cəmiyyətin daxilində gizlənən natamamlıq kompleksinə dayanır. Yetkinləşməmiş toplum həqiqəti yük kimi qəbul edir, düşünməyi isə təhlükə sayır. Belə bir mühitdə hazır cavablar, möcüzə vədləri və xurafatla bəzədilmiş təsəllilər daha rahat, daha cazibədar görünür. Çünki düşünmək məsuliyyət tələb edir. Məsuliyyətdən qaçan insan isə könüllü şəkildə aldadılmağa razı olur. Bu nöqtədə beyinlərin yuyulması asanlaşır, cəhalət isə normaya çevrilir.

Xurafatın ən təhlükəli tərəfi onun milli-mənəvi dəyər adı altında təqdim edilməsidir. İnsanlara təlqin olunur ki, guya sual vermək, şübhə etmək, araşdırmaq milli kimliyə və dəyərlərə ziddir. Halbuki milləti yaşadan kor itaət yox, dərk edilmiş prinsiplərdir. Lakin Şeyx Nəsrullahlar məhz burada ustalaşır: cəhaləti doğru yol, itaəti üstün keyfiyyət, düşünən insanı isə təhlükə kimi göstərirlər.

İnsanların müasir Şeyx Nəsrullahlara aldanmasının səbəbi təkcə savadsızlıq və ya avamlıq deyil. Əsas problem tənqidi təfəkkürün sistemli şəkildə sıradan çıxarılmasıdır. Bu artıq təsadüfi proses deyil. Burada planlı manipulyasiya mexanizmi işə düşür. İnsanlar sadəcə aldadılmır — istiqamətləndirilir; sadəcə məlumatsız saxlanmır — cəhalətə alışdırılır. Şüur formalaşdırılmır, idarə olunur.

Bu mövzuya dəfələrlə qayıtmaq məcburiyyəti də buradan doğur. Çünki insanları qaranlığa sürükləyənlər utanmır və dayanmaq niyyətində deyil. Onlar üçün cəhalət ideoloji mövqe yox, gəlirli mexanizmdir. Elmə yönəltmək əvəzinə xurafata sürükləmək, düşüncə yaratmaq əvəzinə qorxu aşılamaq daha asan və daha sərfəlidir. Qazanılan var-dövlət isə vicdanın susdurulması üçün kifayət qədər təsirli vasitəyə çevrilir.

Bir vaxtlar xurafat əsasən mollaların dili ilə yayılırdı. Bu gün isə forma dəyişib. Cəmiyyətdə klassik dini fiqurlara inam azaldıqca, Şeyx Nəsrullah obrazı da transformasiya olunub. Artıq o, yalnız əba geyinmiş molla deyil; o, titullu, kostyumlu, efirlərdə görünən, “elm adamı” kimi təqdim olunan fiqurdur. Elmin nüfuzundan istifadə edərək cəhaləti “elmi terminlərlə” satmaq müasir dövrün ən təhlükəli manipulyasiya üsuludur.

Ən faciəvi məqam isə budur ki, bəzi titullu və titulsuz “alimlər” bu çirkin oyunun könüllü iştirakçısına çevriliblər. Onlar cəmiyyət qarşısında daşıdıqları məsuliyyəti unudaraq xurafatı elmin dili ilə leqallaşdırırlar. Burada artıq sadəcə məlumatsızlıq yox, şüurlu xəyanət var. Çünki cahil aldada bilər, amma özünü alim adlandıran biri aldadırsa, bu artıq təsadüf deyil — məqsədli cinayətdir.

Müasir Şeyx Nəsrullahlar təkbaşına yaranmır. Onlar düşüncənin geri çəkildiyi, vicdanın susduğu, şüurun alver predmetinə çevrildiyi mühitin məhsuludur. Cəmiyyət düşünməkdən imtina etdikcə, sual verməyi təhlükə saydıqca, xurafatı müqəddəslik səviyyəsinə qaldırdıqca bu fiqurlar güclənir və normallaşır. Problemi yalnız Şeyx Nəsrullahların simasında axtarmaq sadəlövhlükdür; əsas problem onları yaradan zehniyyətlə üzləşməkdən qaçmaqdır.

Çünki simalar dəyişə bilər, adlar yenilənə bilər, amma düşünməyən cəmiyyət qaldıqca mahiyyət dəyişməyəcək. Cəmiyyətin qarşısında yalnız iki yol var: ya düşünən insan yetişdirmək, ya da düşünməyən kütlənin üzərində qurulan bir bazara çevrilmək. Üçüncü yol yoxdur. Ya şüur qalib gələcək, ya da cəhalət hakim olacaq. Unudulmamalıdır ki, cəhalət heç vaxt təkbaşına hökmranlıq etmir — ona həmişə səssiz razılıq kömək edir.

Bu səssizlik qırılmadıqca, Şeyx Nəsrullahlar bitməyəcək. Onların yalnız adı dəyişəcək.

• Əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin nəşrlərinin hazırlanması təklif edilib
• Dünya oxucusu bizi niyə oxusun?
• Mehriban Xanlarova işdən çıxarıldı