Bildiyimiz kimi erməni rejissor Nora Martirosyanın Dağlıq Qarabağ haqqında çəkdiyi film Kann Kinofestivalının əsas proqramına düşüb. Kulis.az işğal olunmuş Azərbaycan torpaqlarında işğalçı ölkə tərəfindən qazanılan bu uğur haqqında azərbaycanlı kino adamlarının fikirlərini öyrənib. Sorğuda iştirak edən şəxslər "Bu vaxta qədər Azərbaycan kino müstəvisində bu uğura niyə imza atmayıb və analoji hadisəyə qarşı hansı tədbirlər görülməlidir?" suallarına cavab verib.
Rasim Balayev - Aktyor
Qarabağla bağlı yaxşı film çəkmək üçün gərək birinci Qarabağı alaq, işğaldan azad edək. Onlar orda yaşayırlar, rahat gedib gəlirlər, ona görə də orda gedib filmlər çəkirlər. Həm də ki, Fransada erməni lobbisi çox güclüdür. Onlar həmişə ermənilər üçün geniş imkanlar yaradıblar. Bu hələ keçmiş dövrlərdən belə idi. İmkanlı ermənilər gedib Ermənistanda yaşamırlar, amma onlar üçün lazım olan vəsaiti buraxırlar, dəstək göstərirlər. Buna görə də belə filmlər çəkə bilirlər. Son illər Qarabağ haqqında çəkilən filmlərdən o qədər də razı deyiləm. Düzdür, mən Qarabağ müharibəsini görməmişəm. İkinci dünya müharibəsindən də sonra doğulmuşam. Amma o müharibə haqqında çox gözəl filmlər çəkilib. Elə ruslar da, bizimkilər də. Yaxşı kişilərin çəkdikləri yaxşı filmlər olub. Bizim, yenə də deyirəm, Qarabağdan yaxşı film çəkməyimiz üçün birinci Qarabağı almağımız lazımdır.
Eldar Quliyev - Rejissor
Mən o filmi görməmişəm. Ona görə də heç nə deyə bilmirəm. Bizdə də Qarabağ haqqında o qədər film çəkilib ki. Çox çəkilib. Hansısa film festivala gedirsə, bu o demək deyil ki, həmin film yaxşı filmdi. Filmlərimizin festivallara getməsi üçün keyfiyyətli olması lazımdır.
Asif Rüstəmov – Ssenarist, rejissor
Bilirsiniz, belə problemlər daim gündəmdə olmalıdır, qonşuların uğurlarından asılı olmayaraq. Təəssüf ki, belə deyil. Bəlkə on il əvvəl dostlarla kino idarəçiliyi sahəsindəki problemləri müzakirə edirdik. Başa düşdük ki, heç nəyi dəyişə bilmirik. Gücümüz çatmır. Zarafatla dedim ki, gərək Qarabağdan bəhs edən bir erməni filmi Kanna düşsün ki, bizdə kinoya ciddi münasibət yaransın. Yəni bu yanaşma artıq qeyri-sağlam davranış modelinə çevrilib və istehza doğurur. Nədənsə biz öz problemlərimizi ermənilər hansısa bir uğur qazananda xatırlayırıq. Yaxşı, bəs bu film olmasa, nə olacaqdı? Və yaxud, hansısa film o konkursa düşsəydi, nə dəyişəcəkdi? Azərbaycan kinosunun problemləri yoxa çıxacaqdı? Yox, təbii ki. Böyük problemlərdir və bu bizim kino sənətimizi uçuruma aparır. Və bir film bu sənayedəki dərin problemləri aradan qaldıra bilməz. Ən əvvəl biz sağa, sola boylanmadan yaşamağı öyrənməliyik. Dövlətimizi, mədəniyyətimizi kiminsə acığına yox, sevdiyimizdən inkişaf etdirməliyik.
Sağlam olmayan idarəçiliyin, naşılıq, laqeydlik, şəxsi maraqların vəzifə borcundan üstün olması bizim kinodakı problemlərimizdir. Kiçik adamların xırda maraqları bəzən böyük işlərin qarşısını çox asanlıqla alır. Xüsusən də komandada “əvəzolunmaz” kadrlar peyda olduqda. Kino peşəkarları bu barədə on ildən çoxdur həyəcan təbili çalır. Təəssüf ki, heç bir reaksiya olmadı. Bütün bunlar isə indi gecikmiş söhbətlərdir. İndi nə etməliyik, sualına gəldikdə isə ciddi yol xəritəsinə ehtiyac var. Kino sənayesinin bütün sahəsi nəzərə alınaraq, peşəkarlar tərəfindən bütün kino qurumları və şirkətlərlə məsləhətləşmələr əsasında yol xəritəsi yaradılmalıdır. Hansısa beynəlxalq quruma üzv olmaqla və ya hansısa filmin düşməsilə bu problemlər aradan qalxmayacaq. Həddindən çox vaxt itirmişik.
Cavid Təvəkkül - Rejissor
Sözügedən filmə baxmamışam, bilmirəm hansı kriteriyalara görə filmi Kann Film Festivalına qəbul ediblər. Biz bunu niyə bacarmamışıq sualı çətin və fərdlər üzərində dayanan sualdı. Mən düşünürəm ki, bu heç bir madiyyata söykənməyəcək bir məsələdir. Yəni film çəksəydik, çəkərdik. Az büdcəylə də filmlər çəkmək olar. Şəxsən mənim elə bir imkanım olmayıb ki, elə filmlər çəkim və onunla haralarısa gəzim. Konsepsiyalar yaratmaq, qanunlar hazırlamaq, planlar qurmaq məncə lazımsız şeydir. Fərdi düşüncə azadlığı olmalıdır, kinematoqrafiyaya fərqli münasibət olmalıdır. İşləməli və orataya nə isə qoymalıyıq. Təbii ki, tək də heç nə olmur. Mütləq kömək lazımdır. Köməyi də əlbəttə ki, azərbaycanlılar etməlidir.
Elçin Musaoglu - Rejissor
Əslində hər dəfə hər hansı bir film ətrafında və yaxud da, hansısa sinema söhbətləri başlayanda çox qəribədir ki, Üzeyir bəyin “Biz nə tövr iş görürük?” felyetonu yadıma düşür. Üzeyir Hacıbəyov bizim kim olduğumuzu çox yaxşı bilirdi və bu feleyton bizi bütünlüklə ifadə edir, kim olduğumuzu göstərir. Məsələ burasındadır ki, hamı iş görəndə biz yatırıq. Sonra birdən ayılıb nə isə etmək istəyəndə aləmi vururuq bir-birinə.
Mənim üçün əvvəllər kino ilə bağlı verilən və yerinə yetirilməyən hansısa qərarların olması maraqlı deyil. Bu məsələrlər ötüb keçib. Məncə bir iş ki, olmalıydı, olmayıbsa, onu müzakirə etməyin mənası yoxdur. Bir də ki, axı bizdə heç kəs heç nəyə görə cavab vermir.
Mən sinemanı necə inkişaf etdirməyin yollarını dəqiq bilirəm. Onu da dəqiq bilirəm ki, sinema ilə sinema adamları məşğul olmalıdır. Hansısa çinovnik və ya təsadüfi adamlar yox.
Yalnız Qarabağ haqqında film çəkmək lazımdır fikri də yanlışdır. Ümumiyyətlə, normal filmlər çəkmək lazımdır. Təməl mövzulara çəkilən filmlər bütün dünya üçün maraqlıdır. Bir də biz filmlərdə kimliyimizdən danışmalıyıq. Yaxşı və pis tərəflərimizdən də çəkinmədən danışmalıyıq. Və sizi inandırım ki, sənət baxımından dəyərli film, həqiqətə xidmət edən sənət nümunələri A kateqoriya film festivallara düşəcəklər. Çünki dünya bizim kim olduğumuzu bizdən eşitmək istəyir.
O ki qaldı son günlər Azərbaycanda reklam olunan erməni filminə... O filmin bədii cəhətdən dəyərli film olmasına şübhə edirəm. Çünki kökündə çirkli siyasət dayanır. Erməni diasporasının gördüyü növbəti təxribat işidir və əllərinə fürsət düşdükcə bütün sahələrdə olduğu kimi bu dəfə də bu yalan işi sinemada ediblər. Təəccüblənmək yox, real iş görmək lazımdır. Bu artıq siyasi müstəviyə keçən məsələ olduğundan, düşünürəm ki, bizim Xarici İşlər Nazirliyi festivala nota göndərməlidir. Göstərməlidir ki, film Azərbaycanın işğal altında olan torpağında çəkilib və Qarabağ erməni torpağı kimi təqdim edilib. Qarabağ haqqında ATƏT-in qətnamələrini təqdim etmək lazımdır və s.
Nəticədə həmin filmi anında o festivaldan yığışdıracaqlar. Çünki böyük festivalların nizamnaməsində siyasi məsələlərə qarışmamaq haqqında müddəalar var. Bunu ermənilərin gələcəkdə edə biləcəkləri növbəti təxribatların qarşısını almaq üçün etməliyik.
Aygün Aslanlı - Kinoşünas
Saxta vətənpərvərlikdən, yalançı ideologiya təbliğindən əl çəkib insanlardan danışan, fərdlərin yaşadıqlarını, əziyyətlərini göstərən filmlər çəkilməlidi. Saxta hisslər, üstəgəl bizdəki kimi məmur sistemi ilə uğur qazanmaq mümkün deyil.
İlqar Nəcəf - Rejissor
Qeyd etmək lazımdır ki, bu ilki Kann film festivalında rejissor Teymur Hacıyevin filmi də iştirak edəcək. Ermənilərin Qarabağdan bəhs edən film çəkməkləri mənim üçün təəssüf doğuracaq hadisə oldu. Məsələ burasındadır ki, nə qədər ki, Azərbaycan kinosu bu işlə məşğul olan insanların şəxsi zövqlərinə və dırnaqarası duyğularına hesablanacaq, kino sahəsində beynəlxalq səviyyədə mütəmadi uğur qazanmaq da mümkün olmayacaq. Təbii ki, bu işi uğurla öz çiyinlərində aparan fərdlər bu məsələdə istisnadır və onları alqışlayıram.
Əli İsa Cabbarov – kinoprodüser, Azərbaycan Kinomatoqraflar İttifaqınn katibi
İki il əvvəl Ermənistan “Eurimages”a üzv olandan sonra belə bir filmin çəkiləcəyi barədə mətbuatda xəbərdarlıq etmişdim. Prezidentin “Kinonun 2008-2018-ci illər inkişafı Dövlət Proqramı” həyata keçirilsəydi, bizim də kinomuz Qarabağ müstəvisində təkcə “Nabat” filmi ilə yox, başqa filmlərlə də təmsil olunardı. Təcili yerinə yetirilməmiş Dövlət Proqramını yerinə yetirmək, o cümlədən də “Eurimages”a üzv olmaq lazımdır. Eləcə də özəl studiyalara diqqət ayırmaq, ssenari seçimində şəffaflıq və bərabərhüquqlu rəqabətliliyi gözləmək lazımdır.
Elxan Cəfərov - Rejissor
Kann Festivalı Azərbaycan kinosunun inkişafında ilk mərhələ, əsas, öndə olan məqsəd deyil. İlk növbədə Azərbaycan kinosu öz daxili bazarını təmin etməlidi, öz daxili mədəniyyəti ilə kino mədəniyyətini inkişaf etdirməlidi. Özümüzün daxilində öz tamaşaçımızla Azərbaycan kinosunun bilavasitə təması yaranandan sonra biz hansısa filmi xaricə çıxara bilərik. Azərbaycan kinosunun bu günkü vəziyyəti sovet dövründəki inkişafı ilə müqayisədə çox aşağı səviyyədədir.
Azərbaycan kino studiyasının hal-hazırda maddi texniki bazası yoxdur. Azərbaycan kinosunun peşəkar gəncləri təhsillərini artırmaq üçün heç bir ölkəyə göndərilmir. Yəni kino bu gün elə bir səviyyədə deyil ki, biz hələ hara, nə isə də göndərək. Niyə baracmadıq sualı üçün fundamentimiz yoxdur. Azərbaycan kinosunun öz tamaşaçısı ilə əlaqəsini bütövləşdirməli, müntəzəm etməliyik. Öz tamaşaçımıza xeyir verə biləcək qədər inkişaf etməliyik. Kinomuzu həm ideoloji, həm də mənəvi tərəfdən təbliği ilə məşğul olmalıyıq. Bu gün biz Azərbaycan kinosu deyəndə Azərbaycanfilmin çəkdiyi bir-iki film və əsasən kommersiya filmləri düşünülür. 150-200 minlik komediya filmləri ilə, Azərbaycan kinosunun hazırkı vəziyyəti ilə biz hansı Kann festivalından danışa bilərik? Bütün bu məsələlər kompleks şəklində həll olunmalıdır. Biz oturub gözləyək, Azərbaycanda bir dahi rejissor əmələ gələcək, operator olacaq, qrup yığılacaq. Bu mümkün olan şey deyil. Kino individual sənət növü yox, qrup, kollektiv şəklində olan istehsal növüdür. Ona görə də bu günləri heç bir film gedib Kannda nə isə edə bilməz.
Buna görə də Azərbaycan kinosunu texniki bazası haqqında düşünmək, gənclərin təhsil alması barədə fikirləşmək lazımdır. Prezidentə təqdim olunan kino konsepsiyasında mən sadaladığım məsələlər də kifayət qədər öz yerini alıb. Bu gün həmin konsepsiya artq hazırlanmalı idi. Azərbaycan kinosu niyə Kann festivalına getmədi sualı çox bəsit və sadəlöhv sualdır.
Ermənilər çox tədbirli və bic millətdir. Bizim onlardan fərqimiz bundadır ki, onlar öz aralarında birlik halndadırlar. Birlik olmaq məsələsində biz bir qədər ermənilərə uduzuruq. Onlar öz absurdlarını, “böyük Ermənistan” fikri ilə, ümumilli xəsəlitkləri ilə belə yumruq şəklində birləşə bilirlər. Mədəniyyətdə bir olmaq lazımdır. Mədəniyyəti əyləncə kimi qəbul etmək omaz. Kinomuz əvvəlcə evin içində bəyənilmədi ki, sonra evdən kənara çıxara bilək.
Gümrah Ömər - Rejissor
İnşallah biz də, çəkərik. Hara tələsirik? Mədəniyyət siyasəti qaydasına düşəndə olacaq. Hələ bizim heç nazirimiz də yoxdur. Sonra işi peşəkarlara tapşıranda, hamısı yavaş-yavaş nəticə verəcək.
Fehruz Şamıyev - Bakı Beynəlxalq Qısa Filmlər Festivalının direktoru
Ermənistan Fransa Belçika istehsalı olan filmin Kann festivalının debüt filmlər proqramına düşməsini normal saymaq olar. Birincisi, bu film müştərək layihədir və filmin beynəlxalq festivallara çıxmasında hər üç ölkədən olan istehsalçılar birbaşa iştirak edir.
İkinci bir tərəfdən Azərbaycan film istehsalçılarının müştərək layihələrə, o cümlədən Evroimaj və Avropanın başqa fondları ilə iş birliyinə getməməmsi bizim dünyanın aparıcı festivallarına çıxmamıza mane olur. Mən Evroimajla bağlı bir neçə məqamı vurğulamaq istəyirəm. Evroimajın üstünlüyü təkcə vəsait ayırmasında deyil, məsələn Nora Martirasiyanın filminə bu fond, bildiyim qədərilə, 100 min avro vəsait ayırıb. Halbuki, Azərbaycanda bir neçə il əvvəl bir tammetrajlı bədii filmin büdcəsi 200 min avrodan çox idi, yəni 400 min manatdan artıq. Filmin beynəlxalq uğuru ya tanınmış rejissor və ya prodüserdən, ya da müştərək istehsaldan çox asılıdır. Azərbaycan film istehsalçıları ilk növbədə Avropanın digər ölkələri ilə müştərək layihələrə can atmalıdır. Təkcə Evroimajla bu məsələ bitmir. İtaliya, İngiltərə, Macarıstan və başqa dövlətlərlə Azərbaycan hökumətinin qarşılıqlı layihələrin həyata keçirilməsi ilə bağlı razılaşmalar var. Bu razılaşmalardan da istifadə edib müştərək fimlərin istehsalına başlamaq olar.
Məsələn, İtaliya və Azərbyacan hökumətlərinin razılaşmasından sonra hər il İtaliya-Azərbaycan Beynəlxalq Film Festivalının keçirilməsi nəzərdə tutulub. İlk Festival Bakıda keçirildi. İkinci festival İtaliyada keçirilməli idi, amma pandemiya səbəbəbindən bu məsələ qaldı. Düşünürəm ki, dövlət səviyyəsində müştərək layihələrin istehsalına diqqət artırılmalıdır. Bu da bizim filmlərin Avropa festivallarına çıxmasını sürətləndirəcək.
Amil Amal - Rejissor
Film haqqında rus mətbuatından öyrəndiklərimə əsasən, filmin əsas qəhrəmanı olan auditor Xankəndindəki aeroporta lahiyə cızmaq və həmin hava limanının qiymətini hesablamaq üçün ora gəlir. Gəldikdən sonra orda yaşayan erməni bir uşaqla rastlaşır və hadisələr bu kontekstdə cərəyan edir. Kiçik bir şərh olsa da, görünür ki, ideoloji və sırf Ermənistanın maraqlarına xidmət edən bir filmdir. Bu yerdə bir sual çıxır: bizim də dövlət hesabına çəkilən bütün filmlərimizin, demək olar, çoxu ideoloji filmlərdir. Təbii belə də olmalıdır. Hər bir dövlət üçün bu şərtdir. Bəs necə olur ki, milyonlar ayrılan filmlərimiz həmin festivallara gedib çıxa bilmir?
Birincisi, gəlin baxaq həmin filmi istehsal edən ölkələrə: Belçika, Fransa və Ermənistan. Bu müştərək ölkələri Ermənistana qazandıran "Euroimages" kimi böyük bir təşkilatdır. O təşkilat ki, Avropa şurasının Avropa kino dəstək fondudur. 1989-cu ildə yaradılıb. 47 üzv ölkənin içərisində Ermənistan olduğu halda Azərbaycan hələ də həmin təşkilata üzv olmayıb. Halbuki cənab prezidetin kinonun inkişafı ilə bağlı sərəncamında həmin təşkilata üzvlüklə bağlı bənd nəzərdə tutulmuşdu. Ancaq təəssüf ki, kinodakı bəzi məmurların şəxsi maraqlarına görə Azərbaycan həmin təşkilata üzv olmadı. Həmin məmurlar bunu həmin təşkilatın Azərbaycanın maraqları ilə üst-üstə düşmədiklərini dolayısı ilə bəhanə etsələr də, Kanna düşən erməni filmi bizim kino məmurlarının əsl niyyətlərini ortaya çıxardı. Göstərdi ki, ideoloji bir film belə nüfuzlu bir festivala ayaq aça bilər. Həmin bizim kino məmurları üçün, ümumiyyətlə, ideologiya həmişə öz vəzifələrindəki saxtakarlıqları, rüşvətxorluğu ört-basdır etmək üçün bir sistem olub. Eynilə Qarabağ məsələsi də onlar üçün ancaq pul qazanmaq vasitəsi olub. O vasitə ki, həmin festivallara gedib çıxa bilməyən filmlərimizin bədii keyfiyyətinə dolayısı ilə təsir edib.
Bundan əlavə, kino bu gün həm də diaspora işidir. Artıq kino diasporaları belə fəaliyyət göstərir. O diasporalar ki, öz filmlərini, öz milli ideologiyalarını yayırlar, təbliğ edirlər. Təəssüf ki, bu sahədə də biz Ermənistandan geri qalırıq. Necə ki, Qırğızıstanda festivalda olanda bunun şəxsən şahidi olmuşam. Erməni qadın iştitakçı "Qarabağ" filminə görə festivalın idarə heyətinə və münsiflərə öz etirazını bildirdi. Heç bir nəticə olmadığı təqdirdə sabahısı günü bütün erməni diasporasını ora tökmüşdü. Ancaq mən tək idim. Bir sözlə, kino bir nəfərin işi deyil. Kino işi - bütün komandanın bir yerə vurduğu işdir. Sadəcə həmin zərbə yerini bir adam tapır. Bu yolda həmin o yaradıcı adama qarşı çıxan qəmbərquluların - ssenari senzurasının, produserlərin məmurların - havayı qazanc kimi baxdığı kino başqa bir dönəmə baş vurmalı və tamam başqa bir sistemlə bizi bu uçurumdan xilas etməlidir.
