Bu gün şair, yazıçı Həmid Herisçinin 65 yaşı tamam olur.
Kulis.az müəllifi təbrik edir və onun "Perseyin papağı" hekayəsini təqdim edir.
GÖRMƏ, SƏNİ DƏ GÖRMƏYƏCƏKLƏR
BAXMA, SƏNƏ DƏ BAXMAYACAQLAR
Təbrizə getməyin ən yaxşı, asan yolu ora gizli getməkdir.
Açıq, vallah, heç ləzzəti yoxdu. Sünidi.
Təbrizə o qədər gizli getmişəm ki...
Heç kimlə açıq görüşməmişəm amma.
Gizli gedəndə, hə... inanılmaz bir şücaət öz cazibə qüvvəsini səndən əsirgəmir.
Hiss edirsən, - bütün hissiyyatınla, - fədaisən.
Təbrizlisən.
Sakitcə, lal heykələ, kölgəyə dönərək gəlirsən öz evinə. Hacı Cabbar Naib Məqsudiyyə məhəlləsinə.
Öz qapını taqqıldadıb, tez də geri qanrılıb baxırsan.
Sonra gizli saxlanclardan silahlarını çıxarırsan. Yaxşıca yağlayırsan, yenidən keçəyə büküb Təbrizə amanat qoyursan bu silahını.
Tapancanın ucunu Bələdiyyə binasına tuşlayırsan....
Bibilərinin qapısına qulağını dirəyirsən...
Cəmi bircə an.
Bir körpə səsini, bibinin "cannn" kəlməsini qulağında sırğa edib aparırsan özünlə...
Nənənin məzar daşına sarılıb axşamı gecəyə çevirirsən.
Sübh namazından tez Təbrizi tərk edirsən.
İldırım, şimşək çaxanda sinəni verirsən önə - deyirsən, qanım halaldı, vur məni...yağış yağır, islanırsan...bütün ildırım zərbələri səndən yan ötdükcə göz yaşların yağışa qarışır... Diz üstə çökürsən... palçığa batırsan...Ölü kimi yıxılırsan, sərilirsən yerə...
Kölgəm gəlir polis binası önünə... siqaretimin bir tüsütüsünü düz xətt boyu bu qara ünvana göndərirəm ki, əşi, ayılın, gəlmişəm. Güllə yağdırın kölgəmə.
Heç kim görmür məni.
Heç kim.
Görmə, səni də görməyəcəklər.
Gözəgörünməz olub o taya keçməyin sirri budu.
Day Persey papağı, Eqida qalxanı, özüyeriyən çarıqlar, əyri bıçaq, ölçüsüz çanta...hamısı əfsanədir.
***
Görmə, səni də görməyəcəklər.
İlk dəfə bu istedadımı hələ yeniyetmə dövrümdə aşkarladım özümçün. Hiss etdim ki, görməm zəiflədikcə özüm də həqiqi gözəgörünməz oluram.
İstedadımı ilk olaraq Araz qırağında sınadım.
Sivişib keçdim o taya...
Hə...çox xatirələrim var bu haqda... çox...
Sizin üçün də maraqlı olar, danışsam əgər.
Əhər, Qaradağ aşıqlarının telli sazda oxuduğu "Nə bağ bildi, nə də bağban" təranəsi qoy yol yoldaşımız olsun.
Yaxama tikdiyim şifrəli sənədlərdə kod ismim çox qısadır: Kəndli.
***
Bu London pivəxanasında... ingiliscə desək, pabında - müştərilər əvvəlkindən birə-iki çoxdu.
Səhnədən az sonra uduş lotereyasının sıra nömrəsini elan edəcəkdilər. Səhnə aparıcısı təqaüdçü BBC telejurnalisti qolundakı saata baxaraq son saniyələri sayırdı. Qorxurdu bir-iki saniyə geciksin.
Konspiroloji görüşün, söhbətin yeri də əla seçilmişdi, elə vaxtı da.
Müştərilərin bütün diqqəti əldə sıxdıqları lotereya biletlərinə tuşlandığı an Alek Limas nəhayət ki, dilləndi:
- Brandenburq qapıları önündə vaxtımı boşuna keçirdim. Donurdum. Dükandan plastik fincanlarda xeyli çay sifariş etdim. Hamısın yarıyacan boşaltdım, hamısın ovcumda əzib-əzişdirdim. İndiyədək sakitləşə bilmirəm.
- Agentləriniz görünmədi?-“Kontroller” ləqəbli şef, qısa cümlələrlə kifayətlənirdi.
- Paul, Firek, Lendzer, Zalomon görüş yerinə gəlmədi. Karl Ribek Brandenburq qapılarından kənara cəmi iki-üç addım ata bildi. Yerindəcə güllələndi. Velosipedindən yıxılanda hələ sağdı. Projektorların iti şüaları yazığı son nəfəsinədək güdürdü.
- Ağır mənzərələrdi. - Kontroller sol dirsəyini masaya dirəyib çənəsini ovcuna tapşırdı.
Səhnədən uduş nömrəsi elan olundu bu vaxt. Müsbət eynəkli müştərilər biletlərini özlərindən, gözlərindən xeyli aralı tutdular. Mənfi eynəklilər girişdilər rəqəmləri dəqiqləşdirməyə.
- Avtomatik tüfənglərin yaylım atəşlərini qulaqlarımda hələ də eşidirəm. – Limasın, dik qaməti ikiyə qatlandı. İti çənəsi köksünə sancıldı.
Aparıcı kürsü mikrofonunu yoxlayıb taqqıldadırdı. Səhnəyə qalxan qalib bir an tərddüd anları yaşadı bu vaxt. Bir də təkrar-təkrar öz uduşlu lotereya biletinə zillənib gülümsədi.
- Şərqi almanlılar isə Brandenburq qapılarından tappatarapla öz agentlərini sızdırırlar. Elə bil gözəgörünməzdirlər. Perseyin papağını oğurlayıb, qamarlayıblar qədim yunan əsatirlərindən?
Limasın, bulanıq gözləri, qəfil işıldadı.
Bəraətmi tapdı öz gunahlarına?
Səsi titrəyib yenidən peşəkar bariton ahəngi qazandı:
- Bəlkə, bu agenti “Persey” adıyla işarələyək?
Jazband şeypurları qulaqları batırdı. Qısa ətəkli qızlar pərdəarxasından səhnəyə doluşdular. Püşk atıldı əlvan kağız qırıntıları Limasın üst-başını bürüyəndə Kontroller dilləndi:
- Yox. Əməliyyata son veririk. İş yeriniz kitabxana olacaq. Mövzunu yazıçı Jon Le Karreyə ötürdük. Qərar qətidi. Roman artıq yazılıb. Filmin çəkilişi startdadır. Ssenari ilə kitabxanada tanış olarsız.
Sonra o özünü içdiyi pivəylə birdəfəlik susdurdu.
***
Mİ-6 mühasibatlığına uzanan növbə gec əridi. Növbə küncdə mürgüləyən Alek Limasa yaxınlaşanda o özü kimi bir-iki bəxtsizə son xoşbəxt anlar yaşatmaq istədi.
İrəli ötürdü bu şanssızları.
Dördrəqəmli məbləğ... imza tələbi, mühasibin timsah gözləri, taxta sayqacın səsi... - hmmm... ürəkaçan deyildi.
Göndəriş vərəqəsi bir an kassa önündə sahibini gözləyib, axır, Limasın dərin cibində gizləndi. Qəbzlər, sağlamlıq haqda qısa çıxarış, digər növbətçi sənədlər də o cümlədən.
Limasın ləngidiyini görən xidmətçi işıqları söndürüb yenidən yandırdı.
Əlavə sözlərə ehtiyac qalmadı.
***
Kitabxanada ənənəvi pivə, viski Limasın acığına ətirli-ətirsiz çayla əvəzləndi.
Kitab cildləri arasından hərdən güvələr qanadlanıb Limasın yun nimdaş pencəyinə daraşırdılar. Xoşagəlməz mənzərələr, qadınların him-cim dili, tərs baxışlar Limasdan xüsusi səbir, soyuqqanlılıq tələb edirdi hər an.
Le Karrenin “Soyuqdan gəlmiş casus” –“The Spy Who Came in from the Cold” romanını oxumaq dəhşətini o həmişə, hər gün sonraya saxlasa da...
Kitabxanaçı Nensi bir gün o kitabın qısa, olduqca amansız məzmununu Limasa danışdı.
Limas sonadək dözmədi. Kitabı qəfil qapayıb tozlu rəfinə qaytardı.
- Ardını özüm danışaram, Nensi. Tünd qəhvəyə ehtiyacım var.
***
Axşam Nensinin ev çarpayısında rahatlıq tapan Limas qəfil gecənin xain vaxtında yerindən dik atıldı.
Nensini oyatmadan ayaq barmaqları üstə yazı masasına yaxınlaşıb:
“PERSEY PAPAQI
TAM İMPLOZİYA
SIFIR EKSPLOZİYA
Gözə görünməmək üçün uzaq ünvanlara düşüb sehirli papaq-filan axtarmayın.
Əbəsdi.
Yoxdu belə papaq.
"Perseyin papağı" mövzusu isə fiziki yox, psixofiziki mövzudu.
Gözə görünməməyin sirri, düzü, çox sadədir.
Solla gedirsən, üstəlik, kimsəyə, heç nəyə, heç saman çöpünə belə baxmırsan.
Tam aut.
Daxilinə baxırsan, öz dərinliyinə.
Təkrarla: Sən görmə, səni də görməyəcəklər.
Ancaq bu sadə düsturu heç kim təkrarlaya bilməyib.
Perseylərdən başqa.
"P. S. Qarqona Meduza əfsanəsinin şifrəsi də elə budur”
Mətnini özü bildiyi kimi bir vərəq parçası üzərində şifrələdi.
Səhəri gözüdiri açaraq, axır, yataqdakı Nensinin incə çiyinlərini silkələdi:
- Nensi, Şəhrizadın dediyi kimi: Min dirhəm məndən! Düşmənlərimizə min təsbeh lənət!
Qoy bu cümləm frazeoloji lüğətimizdə ayrıca qırmızı xəttlə işarələnsin.
Xarici İşlər Nazirliyinə göndərilsin.
Nensini dərin yuxudan, çarpayısının ayı oyuğundan ancaq son cümlələr ayıldıb çıxarsa da, gözləri hələ də yuxulu, yarıaçıqdı.
Limas mövzunu öz dəqiq ünvanına qaytardı:
- Persey, Qarqona əfsanəsi, varmı bizim kitabxanada?
***
- Aleks, dayan. Bəlkə, kinoteatra gedək. “The Spy Who Came in from the Cold” romanının kinosunu də çəkiblər.
Nensinin arzusu axşam realaşdı.
Sevgi cütlüyünün diqqəti filmin 49-cu dəqiqəsindəki “Keytlin Kendli” şifrəsinə, 1-6-cı dəqiqədəki “Xəzər sahillərindəki asudə həyat” cümləsinə ilişdi.
- Romanda bu şifrələr yoxdu. “Keytlin-Kendli” eynitərkibli sözlərdi. Anaqrammadı. Şifrə burdadır.
Nensi sağ yanağını Aleksin çiynində isdib kinoekrandan ayrıldı, – Xəzər sahillərindədir dəqiq ünvan.
- Persey orda yaşayır? Əsl adı Kendlidir, hə?
Kinoteatrın zülməti aşkarladığı nüanslar, detallar Aleks Liması bərk həyəcanlandırmışdı. Filmin sonunu gözləmədən o, Nensini çıxış qapısına tərəf dartdı.
Ekran önündən sürüşən ani kölgələr filmə hopdu sanki.
Filmin qəfil iştirakçılarına çevrildilər.
***
Masadakı nazik dosyeni vərəqlədikcə Kontrollerin siması dəyişirdi.
Eynəyi iti burnu ucundaydı.
O, dosyeyə əlavə sənədlər tikməyi də unutmadı.
- Qafar Kəndlinin SAVAK dosyesi də bizdədir. Xəzər sahillərində yaşayıb. Oğlu haqda məlumatlar da var orda. Qədim əlyazmalarını mikrofilmlərə köçürərmiş. Bu isə...
Limas mikrofilmləri görüncə gözlərinə inanmadı.
- Xüsusi Qordi düyünlüdür bu mikrofilmlər. Görmüşdünmü indiyədək Qordi düyününü? - Kontroller qısa fasilədən sonra davam etdi, – Qordi düyünlü bu mikrofilmlərə... - o, var gücü ilə öskürüb tam ayılmaq istədi qədim yunan əfsanələri təsirindən. Ancaq bacarmadı. - “Mikrat” da deyər nadir foto mütəxəssisləri... 300 dəfə kiçildilmiş gözəgörünməz mətnlər.
Kontrollerin bədəni də 300 kərə kiçildi elə bil. Gözləri də qıyıldı. Limasın iri gözlərinə nisbətdə sanki 300 dəfə balacalaşdı. Bir an tumgöz çinliyə oxşadı.
Vəziyyətin “çinləşdiyini”, hətta cinləşdiyini görən Limas peşəkarcasına özünü ələ aldı. Öz qurumuş, azca ağarmış dodaqlarını güclə aralayıb keçdi zarafata:
- Bədən ölçülərini bildik, əfsanəvi Perseyin papağını kiçildib gözəgörüməz edib bizim üçün. – Alek, tez alışıb tez də soyudu.
Buz heykələ dönüncə:
- Bəs rəsmi sənədləri Karl Ribeklə birgə 300 dəfə necə kiçildib gözəgörünməz edirdi? – deyib, teatral anrtakt elan etdi bu mövzuda.
Görəndə şefi susur, heç qımıldana bilmir, səsindəki qətiyyəti artırdı:
- Qəşəng optika ustalarıdır. Təzə fotomakinaları var. Görüntünü 300 dəfə kiçildir, deyərdim. Şərti olaraq “Perseyin papağı” adlandıraq bu fotomakinanı.
Limasın son akkordları çox musiqili, hətta deyərdim, azca küləkliydi.
Təsirindən masadakı sənədlərin biri öz-özünə havaya qalxıb tez də yerə qondu.
Kontroller hiss etdi ki, vaxtdı. İti burnu ucundakı eynəyini, nəhayət, yuxarı itələdi:
- Perseyin... yəni, Kəndlinin Savak dosyesindəndir. Deyir ki, bir cadu...yox ey, mahnı var. Oxuyunca gözəgörünməz olursan.
Kontroller otağın dörd küncünə növbəylə baş çəkib axır Limasın qarşısında dayandı. Sənədi Limasa ötürdü.
Burun tüklərini bayaq yolmuşdu. Siyirmədən əl güzgüsünü çıxarıb öz zərgər məharətinə, bu yatmış istedadına həsəd apardı sanki.
Ancaq güzküdəki sifət, deyərdim, dəlləyə məxsusdu... zərgərə yox.
Sakitləşincə, əmin olunca, sakitcə:
- Oxu. – pıçıldadı.
***
“Görmə səni də görməyəcəklər.
Baxma, sənə də baxmayacaqlar.
Yorğun, şişkin kürəklərimi ancaq Sahibül-əmr məscidinin sütunları dincəldə bilərdi. Məsciddə namaz qıldıqdan özümü sonra şəhər qəhvəxanalarından birində aşkarladım. Ölü idim elə bil.
Düzü, ölü yox... qeybiydim. Qeybdəydim.
Müştərilərin ən adisi - mollatəhər qoca cibindən çıxardığı cıqqılı "Quran"ı vərəqlədi... vərəqlədi...
Nazik, qupquru dodaqları elə hey tərpənsə də, titrəsə də, səsi tam eşidilməzdi.
Qəlyanların tüstüsü vaxtında aramıza çökdü.
- İki qəlyanı da o küncdəkilərə apar. – qəhvəxana sahibi vaxtaşırı öz varlığını bu cür cümlələrlə möhürləyirdi.
Xəyəlpərəst azyaşlı şəyirdlərini diksindirib acı reallığa qaytarmağı unutmurdu.
Küncdə mürgüləyən tiryəkilər isə əsla diksinmirdilər bu gurultulu əmrlərə. Xumar-tumar dünyalarından ayrılmayırdılar.
Ayılmayırdılar.
Nərdtaxta səsləri qəhvəxanada artdıqca ağırlaşmış göz qapaqlarım yüngülləşdi azcana. Əvvəlcə xəfifcə titrədi.
Üçüncü cəhdimdə gözlərimi aça bildim.
Mənzərə nərd oyununun sonunu xatırladırdı - qara daşlar nərd taxtasını necə tərk edirdilərsə, kasıb müştərilər də qəhvəxananı eyni sürətlə boşaldırdılar.
Oyunun sonuydu.
İmkan verə bilməzdim bu bayağı mənzərə həyatımın da növbəti sonu olsun.
Dirilmək, ayaq üstə qalxıb Hacı Cabbar Naib ünvanına doğru getmək üçün son gücümü... son şüur qığılcamlarımı bir nöqtədə - daxilimdə cəmləməliydim.
Kimsə məni görmürdü. Gözlərimi əsla açmırdım. Bilirdim, açsam, heç...bütün səfərim əbəs çıxacaq.
Görəcəklər məni. Tez cumub qollarımı kürəklərimin arxasında buracaqlar. Soyuq divarlara dirəyib dəfələrlə fotolarımı çəkəcəklər.
Gözüyumulu irəli gedirdim.
Elə bil yeddi bacım bir ağızdan çox-çox uzaqlardan məni səsləyirdilər.
Hiss etmişdilər görünür məni. Doğma nəfəsimi.
Bacım İzzətin qapısı, görürəm, yarıaçıqdı. Lal kölgəm çox gəlib bu əziz ünvana. İzzət yenə də zarafatından qalmır:
- Qulamhüseynin qardaşı Bakıdan xəlvət gəlmişdi bacısıgilə. Yazığın paltarların soyundurub çamaşır makinasına atırlar. Sonra zivəyə sərirlər qurumağa.
Ortaya yad səslər, küçə zibilçilərinin səsi qatılır bu vaxt. Məcbur qalıram, qapını bir azcana da aralayım.
- Şurəvinin alt tumanları bizimkilərdən xeyli fərqlidi. Heç nə. Polis gəlib tutur hamısını...Tuman qalıb zivədə. Hələ də sahibini gözləyir.
Tez qapını kip örtüb kölgəmi lal divarlara tapşırıram. Dialoqum özümlədi: “Fikirləş hansı... hansı dəcəl izini sən... sən qoyubsan Təbrizdə. Fikirləş! Aha... tapdım. Bacım Zinətin güzgüsündə baxdım dünən özümə. Darağı üç dəfə çəkdim öz gur qara saçlarıma. Nahaq yerə. Bacımın ağ tüklərinə qarışıb qara saçlarım. Bacıma göndərdiyim bu işarə, deyirsən, polisin iti gözlərindən yayınacaq? Əri Hüseynqulu işverəndi. Görəcək. Anında qaçacaq polis məntəqəsinə tərəf... İndidən görürəm o məşhər mənzərələrini-bacımın ayağı qapı kəndarına ilişir necə. Taxçadakı qədim saat necə titrəyib düşür, - gözü önündəcə, - cehizlik xalçası üstə”.
Tez də ayrıldım bu aldadıcı ilğım səslərindən. Yunan sirenalarından. Mənasız, xəyal seriallardan.
Gözüyumulu gedirəm öz yolumu. Xəyallarımı, arzularımı bayramsonrakı səməni kimi axar sulara tapşırıram.
Bir gün İçərişəhərdə oxşarcasına gəzirdim qəmgin-qəmgin. Sanki Təbrizdəki o qapımı, öz qapımı axtarırdım. Bir də gördüm... yahu, bu nə möcüzədir belə?
Tverskaya 6 ünvanında, Qazan xan məscidi önündə bir qapı eynən Təbrizdəki doğma qapımın sanki özüdür ki var!
Girdim o qapıdan içəri. Həyəcanlı anlar yaşadım. Ev sahibləri - Zöhrə xala ilə Rəhim kişi də mən kimi, o taylı idilər.
Qısası, kökümüz də, taleyimiz də eynidi... elə qapımız da.
Qapı haqda əsl həqiqəti bu ev sahiblərinə ölən günlərinədək demədim. Bir cümlə belə demədim.
Demədim, niyə bu evi, bu qapını, bu şəxsləri seçib başqalarından ayırmışam.
Özümə danışardım bu xırdalıqları, bu xatirələri.
Bir də Allaha.
Necə sevirəm, necə bayılıram bu hər iki qapının oxşar cırıltısına, qəfil sürət yığıb arxamca çırpılmasına.
Vaxti ilə, uzaq keçmişlərdə bu qapıdan səhər-səhər çıxıb bir də geri qayıtmamışam. Anamı, yeddi bacımı, yeddi qardaşımı ağlar qoymuşam. Ancaq inanıram ki, o qapını gec-tez açaraq bir gün geri dönəcəyəm.
Təbrizdəki ünvan - Pastore cədid, ev 334. Bakıdakı qapı - Tverskaya 6...
Büdrəyirdim hərdən. Ayaqlarımı daş-kəsək kəsirdi.
Qəfil uzaqdan telli saz dilləndi: “Gedib çoxu, qalıb azı... yetişib sübh namazı”.
Sonrakı məqamlar ağır, uzun-uzadı sükut, süqut fasiləsi ilə müşayət olundu. Səbrimi kəsdi.
Ardını özüm deməyə məcbur qaldım: “El avazı”.
Növbəti sükut lap ağırdı. Dözməyib pıçıldadım:
“Çıxarın sazı”...
Görmə, səni də görməyəcəklər.
Baxma, sənə də baxmayacaqlar.
Çarpaz, dolaşıq addımlarım məni sürətlə öz qapıma... o qapıya yaxınlaşdırdı.
Gözlərimi bircə dəfə - azcana aralmağım bəsdi ki, pəncərə önündəki kal almaların artıq alışdığını, qızardığını gördüm.
Kal, al olmuşdu.
Elə həmin vaxt da pıçıltımı lap uzaqlarda, ən kənar, ucqar qəhvəxanaların birində eşitdilər sanki.
Aşıq, əl atdı mizraba.
Gözəgörünməzliyin duasını oxudu:
Səhər-səhər bağa girdim,
Nə bağ bildi, nə də bağban,
Əl uzadıb bir gül dərdim,
Nə bağ bildi, nə də bağban.
Bağın bərəsindən aşdım,
Süsən-sünbülə dolaşdım,
Oynadım, güldüm, danışdım,
Nə bağ bildi, nə də bağban.
Dedim “bu bağ əcəb yerdi”,
Çiçəkləri təzə-tərdi,
Yarım mənə busə verdi,
Nə bağ bildi, nə də bağban.
Cahan deyir: oxum atdım,
Küllü-aləmi oyatdım.
Gül-çiçəkdən yüküm tutdum,
Nə bağ bildi, nə də bağban.
