Nəriman müəllim, professor Əlizadə Əsgərlinin “Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanının tipologiyası və ədəbi tənqidinə dair” məqaləsinə cavab kimi “Kaspi” qəzetinə ünvanladığınız “Görməzlik sindiromu” adlı açıq məktubu oxudum və fikrim budur ki, problemin qoyuluşuna səhv yanaşmısınız. A.Çexov A.S.Suvorinə yazdığı məktubda belə bir nüansı onunla mübahisə edirdi: “Sənətkardan işə şüurlu yanaşmağı tələb etməkdə haqlısınız, ancaq siz iki anlayışı qarışdırırsınız: sualın həlli və sualın düzgün qoyuluşu. Yalnız ikinci sənətkar üçün mütləqdi. “Anna Karenina”da və “Yevgeni Onegin”də heç bir sual həll olunmayıb, ancaq əsərlər sizi təmin edir, yalnız ona görə ki, bütün suallar düzgün qoyulub”.
Nəriman müəllim, siz problemi səhv qoyub, sonra da o səhvin başına şəm eşqinə pərvanə kimi fırlanırsınız.
...yazırsınız ki, filan-filan yazıçıların əsərləri unudulur, o yazıçılarsa sizin dostlarınızdır, nəsildaşlarınızdır. Bizim tənqiddə hər vədə Cavanşir Yusifli kimi “təsbehli tənqidçi” tapmaq çətindir ki, öz sözünü öz havasında ortaya qoya bilsin. Ona görə də hər adamdan Molla Pənahlıq ummağa dəyməz. Ədəbiyyatın içində olan tənqidçilərə baxın da “muzdlular” var, “müdirinin tənqidçisi”, “elmi rəhbərinin tənqidçisi”, “oynaşının tənqidçisi”, “hamıdan yazan tənqidçi” olanlar var. Əlbəttə, vicdanlı və qərəzsiz tənqidçilər tapılır. İndi hamı özünün və ətrafının mifini qurur, əsər əlyazma halında olanda adamlar çağırılıb “xüsusi tapşırıqlar” verilir və s. Belə şeylər çox olur. Bəs bunlardan niyə yazmırsız? Axı bunlar tənqidə qədər olan proseslərdir. Bəs bu cür əsərə maraq qurmaq təbiidir, sizdən yazılmamağı qeyri-təbii? Bu SENTON təfəkkürə nəylə bəraət qazandıraq?
Hər yazar dostunun və özünün halına yanır, sizin gileylənməyiniz düzgün deyil. Bir də doğrusu sizin təmsil olunduğunuz ədəbi nəslin müsahibələrini, xatirə yazılarını oxuyanda adamın canı üzülür. Elə hey gileylənirsiniz ki, o vaxt bizi çap eləmirdilər, qadağalar olurdu və s. İndi də parta-part hamınız çap olunursunuz, ancaq yenə gileylənirsiniz ki, ədəbiyyata qiymət yoxdu, yazmırlar bizdən, pozmurlar bizdən. Belə də olmalıdır da, “axı dünya fırlanır”. Ədəbiyyatı bu cür giley-güzarla “arvad hamamı”na döndərməyə ehtiyac yoxdur. Yazan yazacaq, yazmayan da yazmayacaq, tənqiddən nəsə ummağa dəyməz, əsəri taleyim axarına buraxmaq lazımdır, xüsusən bizim ölkə kimi ölkələrdə. Bilirsiz, ac adam üçün qızıl önəmsizdir, yeyilmir axı. Bizim cəmiyyət də hələ oxumur, oxucu qayğısızlığı biz yazıçıları gizlicə qəzəbləndirib salır tənqidçilərin canına.
Allah sizə yar olsun, “ictimai rəy” olmalıdır ki, tənqidin fikri qəbul edilsin, tənqidin heç bir fikri ilə oxucu hesablaşmır, bu ki sadə həqiqətdir. Yazıçı Mübariz Cəfərli 3 roman, onlarla povest yazıb, dərya qoynundakı sal daş tək təmkinlidir, yeni bir-birindən maraqlı əsərlər yaradır və tənqid-mənqid vecinə deyil. Bəs o neyləsin, hər tənqidçi görəndə kökə satan uşaq kimi qabağına qaçsın?
...Siz öz müsahibələrinizdə ancaq öz nəsildaşlarınızın adını çəkirsiz, roman tipologiyasından yazan adam da öz oxuduğu yazarların. Yazıçı kimi siz nəyə söykənirsizsə, tənqidçi kimi də həmin tənqidçi eyni dəyərə söykənir - yaxınlığa. Belə şeylər yazmaqla sanki siz öz səhvinizi, eybinizi ayağınızın altına qoyub hündür görünməyə çalışırsınız. Gileylənməyin, çünki biz hələ ədəbiyyatda icma təfəkküründəyik: “bizimlə olmayan bizdən deyil”, hamını dolayısıyla da olsa öz “kruqu” düşündürür. Bir dəstə xorla tənqid edəndə, o biri dəstə də xorla cavab verir. Bu da bilirsiz niyə görə belədir, çünki qabağımıza BÖYÜK ADAMLAR çıxmayıb, dəyər görməmişik, quş kimi hərəmiz bir tərəfdən daraşmışıq xırmana. BÖYÜK ADAMLAR görsəydik, gözümüz böyüyərdi və dünyanı bir az böyük görərdik. Bizsə (hamı) burda bir-birimizə “müəllim”, məclislərdə “qağa” deyə-deyə böyüdük və kiçildik. Ancaq BÖYÜK ADAMLARI görmədik, neynirik e.. Ortabablıqla at oynadırıq da, çoxları da elə bilir bizdən başqaları yalandı.
Bizi Telegram-da izləyin
t.me/kulis_az
Bizi Instagram-da izləyin
Bizi Facebook-da izləyin
Bizi Twitter-da izləyin
