Kulis.az tarixçi, dosent Zaur Əliyevin ""Azərbaycan" şeiri: Plagiat, yoxsa vəsiyyət" yazısını təqdim edir.

Xalq şairi Səməd Vurğunun poeziya tarixinə düşmüş "Azərbaycan" şeiri Azərbaycan ədəbiyyatının incilərindəndir. "Azərbaycan" şeiri 1933-cü ildə yazılıb. Özü də yazılma tarixi də maraqlıdır. Səməd Vurğun Xan Şuşinskinin dəvəti ilə Ağdama gəlir. Qonaqlıqlar, görüşlər və hər yerdə sevgi görən Səməd Vurğun çox təsirlənir. Xan Şuşinskinin evində qonaq olanda ilk sətrləri kibrit qutusuna yazan şairin öz xətti ilə şeiri Xan əminin evində saxlanılır. Tam şeiri isə Ağdam Mədəniyyət Evində görüşdə səsləndirir. Şeir o qədər populyarlıq qazanır ki, ölkənin ikinci himninə çevrilir.

1959-cu ildə şeir "SSRİ xalqları ədəbiyyatı üzrə müntəxəbat"a daxil edildi. Bəstəkar Ələkbər Tağıyev şeirin sözlərinə bəstələnən eyniadlı "Azərbaycan" mahnısını yazır, hər yerdə bu mahnı ifa edilir. Şeir müxtəlif dillərə tərcümə edilir. Ölkə hüdudlarından da kənarda dərc edilir, oxunur, sevilirdi. Şeirin sətirləri şairin 1961-ci ildə Bakıda ucaldılmış postamentində həkk olunmuşdur.

Qeyd edim ki, Səməd Vurğunu o dövrün şairləri Əhməd Cavad, Mikayıl Müşfiq, Hüseyin Cavid və digərlərinin həbs edilərək represiyaya məruz qalmasına görə ittiham edirlər. O dövrün tələbləri və şərtləri təhlükəli bir həddə gəlib çatmışdı. Hər an istənilən ziyalının qapısını “NKVD üçlükləri”nin (“troyka”) adamları döyüb, izahat vermədən həbs edib ölüm hökmünə məruz qoya bilərdi.

Səməd Vurğunun da qapısı istənilən an döyülə bilərdi və buna görə də o ona edilən təyziqlərə dözmür və tələb edilən sənədlərə imza atır. Lakin bu onu çox sarsıdır və neçə gün evdən çölə çıxmır. Hətta deyilənə görə intihar etmək qərarına da gəlir.

Yataq otağında venasın kəsmək üçün ülgüc götürür. Damarın kəsmək istəyəndə ülgüc sürüşür əlindən. Həkimlər gəlib Səməd Vurğunu sağaldır. Onu çağırıb deyirlər ki, əgər özünü öldürməklə xilas yolu tapacaqsansa, bəs ailən, yaxınların necə olacaq?

Beləcə onu fikirindən daşındırırlar.

Zaman keçir, Azərbaycan müstəqil bir dövlət olaraq keçmiş Sovetlərin buxovlarını qıraraq yeni bir dövrə qədəm qoyur. Arxivlər açılır, sənədlər üzə çıxır. Belə sənədlərin birində Azərbaycan poeziyasında yeni bir ədəbi məktəbin bünövrəsini qoyan Əhməd Cavadın şeirləri də üzə çıxır. Yenidən dərc edilir, çap olunur. Üzə çıxan sənədlər içərisində Əhməd Cavadın “Azərbaycan” adlı şeiri də üzə çıxır. Bunu oxuyanda hiss edilir ki, Səməd Vurğunun “Azərbaycan” şeiri sanki ondan götürülüb, bir balaca dəyişiklik edilib və sözlərin yeri dəyişilib. Müqayisə üçün özünüz baxın:

Əhməd Cavad:

Durna gözlü bulaqların,
Cənnət kimi yaylaqların!
Geniş-geniş oymaqların,
Azərbaycan! Azərbaycan!

Səməd Vurğun:

Çox keçmişəm bu dağlardan,
Durna gözlü bulaqlardan;
Eşitmişəm uzaqlardan
Sakit axan arazları;

Yaxud;

Əhməd Cavad:

Qayaların əlvan mərmər!
Belində var qızıl kəmər!
Bir yanında Bəhri-Xəzər!
Azərbaycan! Azərbaycan!

Səməd Vurğun:

Bir tərəfin bəhri-Xəzər,
Yaşılbaş sonalar gəzər;
Xəyalım dolanar gəzər
Gah Muğanı, gah Eldarı,
Mənzil uzaq, ömür yarı!

Düzü, sözlərin və cümlələrin yeri və anlayışı dəyişsə də, demək olar, oxşar şeirdir. Mahiyyət eynidir. Əlbəttə, burada plagiat olub-olmamasını sübut etmək üçün poeziyanı dərindən bilmək lazımdır. Bəlkə də təsadüfdür. Lakin bir yaşlı adamdan eşitmişəm ki, Əhməd Cavad həbs ediləcəyini bilirdi və dostlarından onun xatirəsini və şeirlərinin yaşatmasını xahiş etmişdi. Bəlkə də Səməd Vurğundan da xahiş edib bu şeiri hansısa formada yaşatsın. Vəsiyyət edib ona....

Düzünü isə ikisindən başqa heç kim bilməyəcək.

İkisinin də ruhu şad olsun.

• Əlişir Nəvai Beynəlxalq Mükafatının sahibi açıqlandı
• “Açar” filmi məşhur beynəlxalq platformalarda
• Bugünkü yazıçıların çoxu unudulacaq... - Zorən ədəbiyyat tarixində qalmaq mümkündürmü?