Kulis Alpay Azərlə müsahibəni təqdim edir.
- Alpay, neçə yaşın var?
- 41.
- Nə işlə məşğulsan?
- Bakı Slavyan Universitetinin “Beynəlxalq Münasibətlər” fakültəsində dərs deyirəm. Eyni zamanda İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının Gənclər Forumunda çalışıram.
- Sahən nədir?
- Mənim baza ixtisasım beynəlxalq münasibətlərdir.
- Bilirsən, niyə soruşdum? Adın daha çox gənclərin arasında çəkilir, özün də o qədər yaşlı görünmürsən.
- Mən Şərif Ağayar, İlqar Fəhmi, Səlim Babullaoğlu ilə belə deyək, eyni nəsildənəm. Düzdür, onlar mənə nisbətən tez yazmağa başlayıblar.
- Gənclərin arasında görünməyin səni narahat etmir?
- Xüsusi narahatlığım yoxdur, amma çalışıram o qədər də cavan olmadığımı bildirim. Özümü qoca da saymıram. Əsas mətndir. Gələcəkdə ədəbi nəsil olaraq yəqin ki, 2010-cuların arasında yer alacam. Çünki ilk yazılarım 2010-cu ildən mətbuatda görünməyə başlayıb.
- Bəs ilk dəfə nə vaxtdan yazmağa başlamısan?
- İkinci sinifdən. Şeir və hekayələr yazırdım. Doxsanıncı illərdə rəhmətlik Ağamalı Sadiq, daha sonra Süleyman Osmanoğlu baş redaktor olanda, “Müxalifət” qəzetində siyasi məqalələr yazmağa başladım. Daxili və xarici siyasətlə bağlı təhlil yazıları yazırdım. İki mininci illərin əvvəllərində isə “Zerkalo”, “Exo”, “Yeni Müsavat” qəzetlərində siyasi məqalələrim çıxırdı. Ədəbi yaradıcılığa gəldikdə isə 2010-cu ildə “Slovak qızı” adlı ilk hekayəm Zahir Əzəmətin baş redaktor olduğu Kult.az saytında çap olundu. Ədəbiyyata 35 yaşında gəldim.
- Belə çıxır səni gənclərin siyahısına aid etməkdə haqsız deyillər. Ədəbi olaraq gənc nəslin nümayəndəsi sayılırsan.
- O baxımdan elədir.
- Əsasən hekayələr yazırsan.
- Kiçik orta və böyük həcmli hekayələr yazıram.
- Bəs bu vaxta qədər nə işlə məşğul olmusan? Deyəsən, Sankt-Peterburqda da oxumusan.
- Elədi, 1994-2001-ci illərdə Sankt-Peterburq Dövlət Universitetinin şərqşünaslıq fakültəsini bitirib həmin universitetin “Beynəlxalq münasibətlər” fakültəsində aspiranturaya daxil olub elmi işi müdafiə etmişəm. 2001-ci ildən Bakıdayam.
- Sankt-Peterburqda mühit necə idi?
- Mənim Qərb, elə rus ədəbiyyatına və incəsənətə sevgim də orda yaranıb. Rusiyadakı ədəbi prosesi yaxından izləyirdim. Bir il Ermitajda praktikada olmuşam. Mənim diplom işim Qədim Şərq tarixi ilə bağlıdır. Vaxtilə qədim dilləri, şumer və akkad dillərini öyrənmişdim.
- Şumer dilində oxuya bilirsən?
- Yox. Demək olar ki, unutmuşam.
- Bəzi alimlər şumerləri qədim türklərlə bağlayır.
- Belə bir mülahizə var, amma tam təsdiqini tapmayıb. Mən də ehtimal kimi bu fikrə qatıla bilərəm. Bir fakt deyim. Qədim türk dilində Allaha “Tenqri” deyirlər, “sağır-nun” səsi ilə deyilir. Həmin “sağır-nun” səsi Şumer dilində də var. Onlarda Allaha “Dinqir” deyirlər.
- Alpay, sənin hekayələrinin bir çoxunda siyasət mövzusu var. Çağdaşlarından əksəriyyətində bu xüsusiyyət yoxdur. Sənin hekayələrinin qəhrəmanı asanlıqla nazir, NATO-nun yüksək vəzifəli şəxsi ola bilir. Bu mövzular hardan qaynaqlanır, mənbəyi nədir?
- Bildim, hansı hekayəm bu məsələni sənin yadına saldı, “Azərbaycan” jurnalının bu ilin yanvar nömrəsində çıxan “NATO və Rembrandt” hekayəsi. Birincisi, mən postsovet dövründə NATO-nun yeni dünya düzəninə adaptasiya olunması mövzusu ilə bağlı dissertasiya müdafiə eləmişəm. Həmin “NATO və Remrandt” hekayəsindəki əsas qəhrəmanlardan biri general Klaus Nauman həm də belə deyək, mənim monoqrafiyamın aparıcı fiquru olub. Bilirəm, bəlkə də çoxları deyə bilər ki, sən həyatda həmin NATO generalını görmüsən ki, ondan yazasan? Amma məsələ burasındadır ki, mən müxtəlif Avropa ölkələrində beynəlxalq konfranslarda, Brüsseldə NATO-nun baş qərargahında olmuşam, generallar olmasa da, polkovnik mühazirəsinə qulaq asmaq imkanım olum. Yəni, hekayədəki o mühit mənə heç də yad deyil. Mən hesab edirəm ki, yazdıqlarım süni deyil. Sualla bağlı bir şeyi də qeyd edim ki, mən daha çox “Hisslər və macəralar”, “Yaddaş eskizləri” silsiləsindən hekayələr yazmışam, nəinki siyasi mövzularda.
- Mövzuya hakimsən.
- Hə. Dediyin o mövzu, siyasət mövzusu mənim içimdən keçir. Düzdür, arada Google və Yandex də köməyə gəlir, amma bunlar bildiyim şeylərdir.
- Müsahibədən əvvəl qeyd etdin ki, Milli Azadlıq Hərəkatında da iştirak etmisən.
- Bəli, hərəkatın sıravi üzvü olmuşam. 1989-cu ildə Nemət Pənahlının başçılığı altında olan, daha sonra AXC-nin keçirdiyi mitinqlərin çoxuna qatılırdım. Əvvəl onuncu sinif şagirdi kimi, 1991-ci ildə BDU-ya qəbul olandan sonra tələbə kimi. Dərsdən qaçıb mitinqlərə gedirdik.
- Azər müəllim də (Alpayın atası yazıçı Azər Abdulla-red.) mitinqlərə gedirdi?
- Hə. O dövrdə hamı gedirdi. Bir-iki dəfə mitinqdə rastlaşmışdıq.
- Bəs demirdi ki, şagirdsən, mitinqdə nə işin?
- Yox. Elə bir dövr idi ki, demirdi. Tamam başqa atmosfer idi.
- Necə atmosfer idi?
- İnsanlar fərdi maraq və arzularından imtina etmişdilər. Topxana meşəsində ağacların qırılmasına görə yüz minlərlə insan meydana çıxmışdı. Bir sözlə, siyasi romantizm dövrü olsa da, insanlar nə uğrunda mübarizə apardıqlarını bilirdilər.
- Doxsanıncı illərdəki o hadisələri hansı əsərlə bağlayardın ki, onun haqqında təsəvvürümüz yaransın. “Səfillər”dəki mühitə bənzəyirdimi; Qavroş, Paris küçələrində inqilab havası...
- “Səfillər”i oxumamışam (gülür).
- İnanmağım gəlmir. “Hərb və sülhü” də oxumamısan?
- Oxumamışam. Amma “Anna Karenina”nı, “Dirilmə”ni oxumuşam.
- Sən tək deyilsən. Elələri çoxdur (gülür).
- O gün Qan Turalı da “Qızılgülün adı”nı oxumamağıma təəccüblənmişdi... (gülür).
- Mən də çox əsər oxumamışam, narahat olma. Belə görünməklərinə baxma, çox adam çox şeyi oxumayıb. Sənə deyim, kənardan çox mütaliəli görünürsən.
- Mənim mütaliəm sistemsizdir. Filoloq olmadığıma görə mütaliəm sistemli deyil.
- “Don Kixotu” oxumusan?
- Onu oxumasam, ta gərək durub burdan gedəm.
- Mən də “Don Kixot”u keçən il oxumuşam, kefini pozma.
- Eşitdiyimə görə, Con Kutzeyenin çox az mütaliəsi var. Bununla belə Nobel ala bilib.
- Alpay, Azadlıq hərəkatından danışdıq. Bu mühiti görmüş adam ki, o dövrdən bəhs edən roman yazmaq istəmirsən? Siyasi savadın da var.
- Zəruri qeyd kimi deyim, o dövrü, dövrün siyasi dramatik ruhunu qismən Səfər Alışarlı “Maestro” romanında yaxşı yaza bilib. Azadlıq hərəkatından yazmaq üçün bəzi qeydlər aparmışdım. O qeydləri telefona yazırdım. Sonra silindi deyə, ruhdan düşdüm. Məndə bilirsən nə problem var?
- Nə problem var?
- Məndə daim mövzu olur, daha doğrusu mövzular aramsız məni axtarıb tapırlar sanki, pərçim olurlar mənə və deyirlər ki, yazılmalıq. Hərdən mövzu bolluğu məni sıxır. Eyni vaxtda bir neçə hekayə üzərində işləyirəm, birini yazıram, o birini redaktə edirəm, digərinin plan-strukturunu qururam. Dediyim kimi, Azadlıq hərəkatı ilə bağlı mövzunun da plan-strukturunu qurmuşdum, bircə onu kağıza yox, telefona yazmışdım, o da telefonu qurdalayanda, silindi, necə dilxor oldumsa, yenidən ona qayıtmaq istəyi yox oldu. Bəlkə nə vaxtsa yenə bu mövzuya qayıdacam, Allah bilir.
- Deməli məqsədyönlü işləmirsən.
- Tam elə deməzdim. Bilmirəm, eyni vaxtda bir neçə hekayəni işləməyi məqsədyönlü saymaq olar, ya yox. Amma mövzu məni tutdusa, yazmamış ondan əl çəkən deyiləm.
- Sənə elə gəlmir ki, o illərin canlı şahidi kimi bu haqda roman yazsan yaxşı olar?
- Səninlə razıyam. Amma məndə hələ ki, roman yazmaq enerjisi, ovqatı yoxdur.
- Bizim ədəbiyyatda doxsanıncı illər dövrü sanki boşluqdur. Təbii ki, o romanlar indi yazılmalıdır. Elə hadisə baş verən kimi götürüb onu ədəbi materiala çevirməzlər ki. Mənə şəxsən o dövr dumanlı görünür, uşaq olmuşam, məlumatım azdır. Amma sənin yaşın da çatır, siyasi savadın da var. Siyasi detektiv kimi və ya başqa cür yaza bilərsən.
- Sırf siyasi detektiv yox, siyasi macəra janrında yaza bilərəm. Səninlə bir şeydə razıyam ki, xarici ölkələrin siyasi mühiti ilə bağlı olan əsərlərlə müqayisədə Azərbaycanın siyasi mühiti ilə bağlı olan əsərlər məndə daha uğurlu alına bilər.
- Xeyli hekayə yazmısan. Müsabiqələrdə yer tutmusan. Özünü gənclərin arasında harda görürsən?
- Peşəkarların dediyinə görə, yazmağı bacarıram.
- Deyəsən, bir dəfə zarafatla status yazmışdın ki, kimsə yaxşı hekayə yazanda paxıllıq edirəm.
- Ola bilər. Nə deyim? Xatırlamıram.
- Evdə mühit necədir?
- Bizim evdə ədəbi mühit hökm sürür.
- Azər müəllimlə bir evdə qalırsız?
- Hə. Demək olar, hər gün ədəbi diskussiyalar olur aramızda. Yerli, xarici yazarları, əsərlərini müzakirə edirik. Mən saytlarda çıxan uzun yazıları print edib atama oxumağa verirəm. Sonra müzakirə edirik.
- Atanla razılaşırsan?
- Mən sənə deyim, bir çox məsələdə razılaşıram, yəni, ədəbi zövqümüz demək olar, üst-üstə düşür. Mənim mətni dəyərləndirmə şkalam var, əsərlərin dəyərini o şkala ilə müəyyənləşdirirəm. Bəzən də elə olur ki, hansısa əsərlə bağlı atamla aramda diametral əkslik də olur. Onun yaxşı dediyinə mən pis deyirəm, mənim pis dediyimə o, yaxşı deyir. Xüsusi həssaslıqla yanaşdığım hekayələrimi birinci ona verirəm, oxuyur, fikrini deyir.
- Nə deyir?
- Deyir dil məsələsində problem var. Ümumiyyətlə, amansız tənqidçidir, amma bu, elə yaxşıdır.
- Əsərlərinin ilk oxucusu deməli atandır?
- Hə. Çox vaxt o olur. Yoldaşım, anam da oxuyub öz fikirlərini deyir. Oxucu kimi onların da yazıda gördükləri çatışmazlıqlar işimi yarayır.
- Səndə bəyəndiyim bir xüsusiyyət var. Hekayəni yazandan sonra açıq müzakirəyə çıxarırsan, tələb edirsən ki, qələm adamları oxuyub tənqidi fikirlərini bildirsinlər.
- Mən deyirəm birinci tənqid edin. Eyni zamanda tənqidə opponentlik də edirəm, əgər əks tərəfin dediyi arqument tutarlıdırsa, razılaşıram. Bəzən yazıçı dostlar mənim uğurlu hesab etdiyim əsərimi tənqid edəndə dözməmişəm, mübahisə eləmişəm. Belə məsələlərə görə kimdənsə incimirəm.
- Dedin, Azər müəllim sənin dilini bəyənmir. Sən nəyi bəyənmirsən Azər müəllimdə?
- Atam peşəkar yazıçıdır. Dramatizmini bəyənirəm. Kənd mühitini gözəl bilir. Onun “Qəmərlidən keçən qatar”, “Gül yağışı” əsərləri Azərbaycan ədəbiyyatında qalacaq. Bəyənmədiyim isə hekayələrində təbiət mənzərələrinə hədsiz çox yer ayırmasıdır.
- Bəs hansı əsərini bəyənmirsən?
- Elə əsərləri də var. Yadımda olan “Solfecio dərsi” hekayəsidir.
- Səncə Azər Abdullaya layiqli qiymət verilibmi?
- Məncə verilib. Amma bir məsələ var ki, onu xalq tanımır.
- Neçə yaşı var?
- 75 yaşı var.
- Təxminən Anar, Elçin, Əkrəm Əylisli ilə yaşıddır.
- Anar müəllimdən deyəsən, iki yaş kiçikdir. Amma onlar hamısı 60-cı illər nəslidir.
- Azər müəllim o cərgədə deyil amma.
- Tanınmaq baxımından təbii ki, Anardan, Elçindən Əkrəm Əylislidən, Mövlud Süleymanlıdan geri qalır.
- Bu səni narahat eləmir?
- Tanınsa, daha yaxşı olardı (gülür).
- Bəs yaxşı, sən Azər Abdullanı Azərbaycan ədəbiyyatında harda görürsən? Çünki dedin ki, layiqli qiymətini almayıb.
- Layiqli qiymət deyəndə, yenə təkrar edirəm, istərdim ki, daha çox Azərbaycan oxucusu onu tanısın, çünki o, buna layiqdir. Demək istədiyim odur ki, 60-cı illər nəslinin hekayə janrında yazan yazarları içində atamın yeri var.
- Bu yer kimdən əvvəl, kimdən sonradır?
- Atam deyir ki, XX əsr 50-60-cı illərindən bu yana, yəni, şəxsən tanıdığı yazıçılar arasında bir avtoritet var onun üçün. O da İsa Hüseynovdur. Sualına gəldikdə isə, mən sırf hekayə yazmaq ustalığı baxımından atamı heç də Anardan, Elçindən, Əkrəm Əylislindən kiçik yazıçı hesab etmirəm, nə də demirəm ki, atam onlardan irəlidədir, hərəsinin öz yeri var. Sadəcə, onlardan fərqli olaraq, atam roman yazmayıb. Nəsr sahəsində yazdığı hekayə və povestlərdir.
- Alpay indi nə yazmağı düşünürsən?
- “Siyasi-psixoloji tipajlar” silsiləsindən bir povest yazmağı planlaşdırıram, materiallar toplayıram. Tanınmış siyasi xadimlərdən bəhs edəcək. Bir də redaktəlik hekayələrim var ki, onların da üzərində işləyirəm.
- Heç kəslə də konfliktin yoxdur. Davakar adama oxşamırsan. Heç bir qalmaqala qarışmırsan.
- Elədir. Amma sənə deyim ki, ədəbi müzakirələrə normal yanaşıram. Yəni, Bəxtiyar Vahabzadəni də, başqalarını da tənqid etmək olar. Amma təhqir olmamaq şərti ilə. Hamı tənqid oluna bilər. Ədəbiyyatda dəyərləndirmənin olmağı normal şeydi. Amma mən tutaq ki, siyasi-ideoloji səbəblərə görə hansısa yazıçıya dəyər verilməməsini də qəbul etmirəm. Tutaq ki, kimsə Anarı AYB sədri kimi qəbul etmirsə, buna görə “Onun yazdıqları heç nədir” fikrini də qəbul etmirəm.
- Anarın qəbul olunmamağı ideoloji səbəbdir?
- Bəli, məsələnin kökündə siyasi-ideoloji, yəni, Anarın hökumətə, onun siyasətinə birmənalı dəstək verməsi səbəbi durur və bunu hardasa başa düşmək olar. Amma bu kontekstdə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin birmənalı tənqid olunmasını, ancaq neqativ bir qurum kimi göstərilməsi fikriylə razı deyiləm. Yəni, bəzi yazar dostların dediyi kimi, AYB fəaliyyətsiz qurum deyil. Deyirlər, Anar gənc yazıçılara mane olur. Nəyə mane olur? AYB dərgilərində cavan yazarlar çalışır, hətta “Ulduz”da yaşlı yazıçı, şairlərin yazıları çap olunmur, çünki orda sırf gənclərin çap olunması nəzərdə tutulub. Başqa misal, AYB-də şair və tərcüməçi Səlim Babullaoğlunun gördüyü işlər ədəbiyyata xidmət etmir ki? Onun əlində olan büdcəylə buraxdığı dərgilər Azərbaycan oxucusuna dünya ədəbiyyatını tanıtdırırsa, ya o, bizim yazarların beynəlxalq ədəbiyyat festivallarında, başqa ədəbi tədbirlərdə iştirakına şərait yaradırsa, bunun nəyi pisdir? Buna niyə siyasi-ideoloji çalar verilməlidir, belə şeylər mənə çatmır, düzü.
