Kulis.az Kamil Əlisoyun "Müasir ədəbiyyatımızın süjet azarı" adlı yazısını təqdim edir.

Son zamanlarda yüksək templə ədəbiyyatımızda yazılan yeni hekayələri oxuyur, təhlil etməyə çalışıram. Burda iki önəmli məqam var: Demək olar ki, hər hekayədə olan erotika, cinsi münasibətlərin “acgöz” təsviri və mənasız adlandırmaq kobud səslənə bilər, türkün sözü, “ne idüğü belirsiz” sonluqlar..

Hekayə yazmaq bəzən yazıçılarımıza çox asan iş kimi gələ bilir. Düzdür, sürətlə yeni hekayələr yazılır və bu, ədəbiyyatımıza töhfədir. Amma nə qədər düzgün təkandır? Orası sual altındadır.

Bir neçə gün öncə Alpay Azərin “Professor və məşuqəsi” hekayəsini oxuyurdum və bu yazını yazmaq ehtiyacı hiss etdim...

Özündən də rəy bölməsində sual olaraq soruşdum ki, Alpay bəy, müasir hekayəmizdə niyə erotik səhnə və təsvirlər bu qədər çoxluq təşkil edir? Əvvəlcə elə zənn etdi ki, sadəcə onun bu hekayəsinə dair yazmışam. Sonradan nə dediyimi başa düşüb cavab verdi:” Elə olanda daha çox maraqla oxunur”.

Açığı, adamı düşündürən məqam burda dəyişir. Belə ki, yazıçının istəyi əsərin çox oxunmasıdır. Əgər o deyirsə ki, belə olanda daha çox oxunur, deməli, belə çıxır ki, problem oxucudadır. Əslində, yazıçı 70/30 nisbətində haqlıdır. Burda bir çox əsaslar ola bilər:

Gənc yazarların tabuları qırmaq istəyi: Bu gün ədəbiyyatımızda gənc yazıçılar daha fəaldır və xüsusən də, adını çəkdiyim məsələ məhz onların yazılarındadır. Ehtimal ki, əsərlərində klassik ənənəyə qarşı çıxır və buna görə də qeyd edilən mövzulara daha çox toxunaraq bir növ etirazlarını bildirirlər.

Cəmiyyətin gizli tərəflərini ifadə ehtiyacı: Əlbəttə ki, əgər belə əsərlər yazılır və həqiqətən də, çox oxunursa, bəlkə də, bu, "gizli sosial sifariş" də ola bilər. Çünki, ənənə hələ də davam edir və yenə də oxunur.

Oxucunun diqqətini tez cəlb etməklə populyarlıq qazanmaq arzusu: Təbiidir ki, hər bir yazıçının istədiyi birinci şey əsərlərin oxunmasıdır. Əgər sürətlə məşhurlaşmaq arzusu varsa, bu üsul ona yaxşı fürsət qazandırır.

Problem bir halda yazıçıdadır və onu 100 faiz haqlı olmaqdan məhrum edir. O da bu “metoddan” istifadə etmədən də oxucunun ürəyinə yol ala bilməkdir.

Gündəlik məişət hadisələrinin sadə üslubda təsviri bir halda yaxşı idi ki, ölkədə ədəbiyyata qandal vurulmuşdu. Söhbət 2 əsr bundan öncədən gedir. Zəif səpkili əsərlər belə olduqca böyük əhəmiyyət daşıyırdı.

Lakin indiki qəziyyədə, hər gün yeni yazılar çıxır və ədəbiyyat bolluq, bərəkət içindədir, sadəliyi qorumaqla, lakin sanballı, düşündürücü süjetlə, hətta lap xırda məsələləri belə oxunaqlı yazmağın mümkünlüyü sübutuyla ədəbiyyatın özündə var.

Əlbəttə, durub yazıçılarımızdan “Qoca və dəniz” tələb etmək olmaz, amma hər halda güclü hekayə gözləmək olar. Çünki ədəbi keçmişimiz buna şərait yaradır.

Bundan əlavə, hekayələrin bütünlüklə yox, sonluqda anlamsız şəkildə bitməsidir. Sonluq sənə heç nə demir. Sanki “Qodo”nu gözləyirmiş kimi elə hey sonluğu darıxaraq gözləyirsən, baxırsan ki, heç nə. Sadəcə cümlə dolu görünsün deyə pafosla yazılmış sözlər. Həssaslığı göstərmək üçün də 3 nöqtə qoyursan, vəssalam.

Hadisələrin qəfil kəsilərək sonlanması və ya hər hansı bir məna yükündən məhrum olması da əsərlərin dəyərini gözdən salır. Xüsusilə, finalın daha canlı və anlamlı bitməsi oxucunu həyəcanlandırır, yazıçı üçün onun qəlbində cığır formalaşdırır.

Burada Cəlil Məmmədquluzadə, Çexov, Akutaqava, Anar, Elçin kimi yazıçıların “məna yüklü” əsərləri də müqayisə üçün istifadə edilə bilər.

Sonluqların natamam olması müasir yazıçının absurdluğu ifadə forması da sayıla bilər. “Həyatın özü kimi əsərlər də natamamdır” fikrini də aşılama istəyi ola bilər, natamamlıq üslubu formalaşdırıla bilər. Hər halda, oxunaqlı olması daha böyük şərtdir, nəinki üslub olması.

Yazıçı ilə, oxucu niyyətlərinin toqquşması da bəzən belə sonluqların yaranmasına səbəbdir. Çünki, bəzi hallarda yazıçı manerası, həqiqətən də, xitab etdiyi kütlə üçün uyğun olmaya, tam anlaşılmaya da bilər.

Qısacası, "yazmaq üçün yazmaq"la hekayə yazmaq arasında uçurum qədər fərq var və bu fərqi anlayanların da əsərləri, hansı janrda olsa, oxunur.

• "Mənim sənə verdiyim boyunbağının brilyantları saxta idi!" - Gi de Mopassan
• Ukrayna hökuməti Vudi Alleni qınadı - Rejissorun cavabı
• Hollandiyadakı Van Qoq muzeyi bağlana bilər