Kulis.az-ın Neytral Zona layihəsi start götürür.
Bu layihədə müxtəlif mövzularda fərqli fikirlər dinləniləcək.
Hər həftə baş tutacaq layihənin ilk mövzusu ədəbiyyatda vulqarizm və erotika, qonaqları isə şair Səlim Babullaoğlu və yazıçı Etimad Başkeçiddir.

Debatın ilk hissəsini bu linkdə oxuya bilərsiniz.



Cəlil Cavanşir: Birtərəfli cəmiyyət olmaz axı...

Səlim Babullaoğlu: Adam normal yaşamalıdır. Adam havayla nəfəs alır, almalıdır, amma biz siqaret çəkirik. Siqaret çəkən adam deyir ki, mən əsəbiyəm, ona görə çəkirəm. Amma siqaret pozur əsəbi. Siqaret çəkən adam siqareti atanda nə baş verir? Nikotin çatışmazlığı yaranır bədəndə və balans pozulur. Biz də elə bilirik bu siqaretə görədir. İki siqaret çəkirik ki, balans düzəlsin. Disbalansı özümüz yaradırıq, sonra da onu norma hesab edirik.

Cəlil Cavanşir: Cəmiyyətdə də bu cür balans yaranıb artıq: əxlaq və əxlaqsızlıq balansı.

Səlim Babullaoğlu: Razılaşın ki, ədəbiyyat təcrübənin ötürülməsidir. Pis təcrübəni ötürməklə ziyan eləmirikmi? O pis təcrübəni çoxaltmırıqmı?

Etimad Başkeçid: Pis təcrübə də təcrübədir...

Cəlil Cavanşir: Oda toxunmadan uşaq onun istiliyini anlamır.

Səlim Babullaoğu: Yemək bişirmək üçün aşpazlar özlərini yandırmalı deyillər ki?

Etimad Başkeçid: Səlimin dediyi didaktik ədəbiyyatdır.

Səlim Babullaoğu: Niyə didaktik ədəbiyyat? Bunu mənə o vaxt demək olardı ki, yazdıqlarım didaktika olsun. İosif Brodskinin bir şeiri yadıma düşdü, arqo ilə bağlı yazır: «Там была бы библиотека, и в залах ее пустых/ я листал бы тома с таким же количеством запятых,/ как количества скверных слов в ежедневной речи,/ не порвавшихся в прозу, тем более, в стих…» Mənası belədir ki, orda kitabxana da olaydı, onun boş zallarında mən gündəlik nitqdəki ədəbsiz sözlər qədər vergülləri olan cildləri vərəqləyirdim, amma bu sözlər nəsrə keçə bilməyib, xüsusən də ki şeirə... O dörd cild yazırdı, ancaq onun 10 səhifəsi səhəfəsi arqo odu. Bizimkilər cikk eləməmiş başlayır “rokkum, bokkumdan” yazmağa.

Etimad Başkeçid: “Rokkum- bokkum” məsələsinə gələndə... Mayakovski böyük sənətkar idi də? Görün nə yazır (təxmini tərcümə):

Mən Parisdə dendi həyatı yaşayıram
Hər gün görüşdüyüm qadınların sayı
çatır yüzə
Mənim alətim əfsanə süjeti kimidir
Ağızdan-ağıza dolaşır...

Qan Turalı: Yaxşı bədii ifadə vasitəsidir. (gülüşmə)

Səlim Babullaoğu: Mən deməzdim. Bu çox adidir, çox bəsitdir. O, başdanxarab olub. Ya plakat yazıb, ya makulatura. Bunu Etimadın sitat gətirdiyi şeirə görə deyirəm, əsəbiləşib deyirəm, əlbəttə. Gürcülərdə bir qadın şair var. Təxminən belə bir şeir yazmışdı:

Mən istəyirəm iki gözüm olsun,
Dörd dodağım,
Altı dənə döşüm...

Belə-belə gəlirdi və sonda yazırdı ki,

On iki vaginam olsun
Və bunlar hamısı
Sənin üçün olsun, əzizim.

Bunu qadın əri üçün yazıb. Mən bu şeiri də sevmirəm, amma burda bir niyyət məsələsi də var. Hardan gəlib hara getmək önəmlidir.

Cəlil Cavanşir: Azərbaycan ədəbiyyatında erotik şeirlər yazan şairlər, erotik yazan nasirlər var. Bizdə necədir vəziyyət?

Səlim Babullaoğlu: Məsələn, Rasim Qaracanın erotik şeirləri var.

Cəlil Cavanşir: Mən elə öz müəlliflərimizlə bağlı sual vermək istəyirəm. Bizdə bədii cəhətdən necə həllini tapıb bu məsələ?

Səlim Babullaoğlu: Rasim Qaracanın adını artıq çəkdim. Onun bəyəndiyim çoxlu şeirləri var. Ancaq erotik şeirlərini bəyənmirəm. Bizdə sanki bunu konsepsiya kimi edirlər. Yəni “bunu da yazım, bundan da olsun” kimi... Bir çox belə yazarlar var ki, yazdıqları nə ruha, nə də qəlbə təsir etmir. Rövşən Naziroğlu var. Kimə lazımdı o cür yazılan şeirlər? Halbuki mən onun daha əvvəllər gözəl şeirlərini oxumuşdum. Tutaq ki, Rövşən o cür yaşayıb yazdıqlarını, bundan oxucuya nə? Ya Rövşən, ya da başqası bu təcrübəni gedib atasına danışa bilər? Qətiyyən danışa bilməz. Ədəbiyyat hamı üçün deyil? Yazılırsa, qoy hamı oxusun. Bu cür yazanlar yazdıqlarını anasına, bacısına, ailəsinə verə bilərmi? Tələbəsinə göstərə bilərmi? Göstərə bilməz. Belə olmaz axı yazıb atasan cəmiyyətə. “Məndən ötdü, qardaşıma dəydi” deyib yanaşmaq olmaz.

Etimad Başkeçid: Səlim deyir ana-bacılar oxumaq...

Səlim Babullaoğlu: (Etimadın sözünü kəsir) Bir dəqiqə, ana-bacı məsələsi deyil bu. Mən lokal mənada ana-bacı söhbəti eləmirəm. Mən deyirəm ki, o yazdığı təcrübəni verə bilər atası oxusun?

Etimad Başkeçid: “Anası, bacısı oxuya bilərmi?” məsələsi ritorikadır. Mənim nöqteyi-nəzərimdə belədir. Düzdür, bizim cəmiyyətdə bu cür yazını vermək olmaz ataya...

Səlim Babullaoğlu: Bax, Etimad ikimiz də dünya görmüş adamıq. Sən də Moskvanın altından vurub, üstündən çıxmısan. Sən və mən... Sən verərsən təcrübəni ailən oxusun? Mən vermərəm.

Etimad Başkeçid: Baxır nəyi verərəm. Niyə mənim uşaqlarım “Kenterberri əhvalatları”nı oxumasın? Bu dünya belə qurulub, gen tərəfi var, dar tərəfi var. Gecəsi, gündüzü var. Mövlanə deyirdi ki, çatışmazlıqlara gecə kimi ol. Bu sufi düşüncəsi idi ki, biz çatışmazlıqları görməyək. Gecə və gündüz olmalıdır. Təsəvvür elə Sibirdə yaşayırsan və uzun müddət, 6 ay orda gündüzdür və günəş zenitdədir. Belə yaşamaq olmaz axı. Gecə həmişə ədəbiyyatda şər qüvvələrin oyanması ilə substansiya olunur. Yalnız gündüz olarsa yaşamaq olmaz axı. Bu cür tendensiya yanlışdır. Qadınların açıq-saçıqlığına nəzər salaq. Qadının soyunması (söhbət son paltara qədər soyunmaqdan getmir) azadlıq məsələsidir. Cəmiyyət kişilərdən və qadınlardan ibarətdir və təsəvvür edin ki, cəmiyyətin bir yarısı həmişə örtülüdür. Bu azadlığın pozulmasıdır. Azərbaycan mollaların çox olduğu cəmiyyətlərdən daha demokratikdir. Ancaq Azərbaycan qadının durumuna baxın. Azərbaycan qadını tramvay kimidir, işə, dərsə, axşam da evə. Səhər evdən çıxıb ya dərsə, ya işə ya da başqa yerə gedən qızlarımızı sonradan ya pulla, ya da başqa vasitə ilə ali məktəbə qoyurlar, sonra rüşvət verib işə düzəldirlər. Qızlarımız işlə ev arasında ona görə gedib gəlir ki, onu bəyənən, evlənmək istəyən olsun. Sonra da birisiylə evlənir ki, aparıb onu qapalı, çadrada-zadda saxlasın.

Səlim Babullaoğlu: Görürsən, deyirsən ki, baxır nəyi verərəm... Ümumiyyətlə, biilmirəm kimin kəndində necə olub, ancaq paltar bədəni gizlətmək üçündür, açmaq üçün deyil. Elə şeylər var ki, onun yaradılışdan fəlsəfəsi var. Soyuqdan, istidən qorunmaq üçündür qismən, çılpaqlanmaq üçün deyil. Bu kişiyə də aiddir, qadına da.

Etimad Başkeçid: Paltar insanı tamamilə örtmək üçündürmü?

Səlim Babullaoğlu: Paltar örtünmək üçündür, əzaları nümayiş elətdirmək üçün deyil.

Etimad Başkeçid: Əzalar nümayiş olunanda nə baş verir ki?

Səlim Babullaoğlu: Cəmiyyətdə pis hallar yaşanır.

Etimad Başkeçid: Açıq-saçıq geyinəndə cəmiyyət ölürmü?

Səlim Babullaoğlu: Təsəvvür elə ki, bir iş görüşməsinə gedən qadının qarşısında yarımçılpaq kişi və ya kişinin qarşısında yarımçılpaq qadın oturub.

Etimad Başkeçid: Mən xaricdə çox olmuşam yarımçılpaq qadınların məclisində və bu məni narahat eləməyib.

Səlim Babullaoğlu: Məncə əksinə rahat olmaq doğru olmazdı. Bioloji baxımdan. Mən də bu cür məclislərdə olmuşam və özümü çox pis hiss eləmişəm. Görünür, sən belə məclisdə özünü yaxşı hiss eləmisən.

Etimad Başkeçid: Avropada bizim açıq-saçıq saydığımız geyimlərə normal baxırlar.

Səlim Babullaoğlu: Avropanın harasında?

Etimad Başkeçid: Məsələn, Rusiyada. Moskvada. Ümumiyyətlə, Avropa geyim məsələsində azaddır. Avropa da, açıq-saçıq geyimə normal baxırlar.

Səlim Babullaoğlu: Qətiyyən. Polşada, Finlandiyada və Norveçdə çox qapalı və rahat geyinirlər. Avropa deyəndə insanlar elə bilir ki, orda hər şey olar. Orda da geyimə diqqət var və istədiyin kimi geyinə bilməzsən.

Etimad Başkeçid: Məsələn, Londonda hər kəs istədiyi kimi rahat geyinə bilər.

Səlim Babullaoğlu: Düşünmürəm. Açıq-saçıqlıq cəmiyyətə başucalığı gətirmir və cəmiyyət qaydalarla idarə olunur.

Qan Turalı: Düz başa düşdümsə, Səlim hesab edir ki, bu cür ədəbiyyat cəmiyyətə lazım deyil.

Səlim Babullaoğlu: Mən hesab edirəm ki, az dozada.

Qan Turalı: İndi elə bir həddə gəlib çıxmışıq ki, porno-videolar, intim xidmət göstərən telefon nömrələri geniş yayılıb. İnternetdə istədiyin pornofilmə baxmaq asanlaşıb. Dünya daha çox bu şeylərə meyllənir və mənə elə gəlir ki, ədəbiyyat bu yanaşmada çox məsum qalır.

Səlim Babullaoğlu: Ədəbiyyatın rolu bu məsələlərdə daha ciddidir və ədəbiyyatda bu açıq-saçıqlıq belə səviyyədə olmaz. Ədəbiyyat vacib, həyati məsələdir. İnsan havadan sonra ən çox sözdən istifadə edir və söz çox ciddi məsələdir.

Etimad Başkeçid: Özümüz-özümüzü bəzi məsələlərdə aldadırıq. Mən hələ məktəbə getmirdim və bilirdim ki, məni hacıleylək gətirməyib, kələmin içindən çıxmamışam. Bütün kişi-qadın münasibətlərini bilirdik.

Səlim Babullaoğlu: Mən 12 yaşıma qədər elə bilirdim ki, məni leylək gətirib. Sonradan bildim ki, bu belə deyil (gülür). Amma indi fikirləşirəm ki, leylək gətirib özü də ilahi iradəylə. Hər şeyin ideyası olmalıdır. Mən son dövrlər yazılan şeirləri oxuya bilmirəm. Çünki ideyası yoxdur bu şeirlərin.

Etimad Başkeçid: Mən də ideyası olan şeiri oxuya bilmirəm. Sovet dövründə vardı ideologiya şeirləri.

Səlim Babullaoğlu: Söhbət sovet ideologiyasından, ümumiyyətlə ideologiyadan getmir. İdeyadan gedir. Sənin evdən çıxıb bura gəlməyində də, bir ideya, bir süjet xətti var. Müsahibə vermək ideyası. Amma bayaq sovet ideoloqu Mayakovskidən şeir deyirdin. Nümunə gətirirdin.

Etimad Başkeçid: Mən Turgenyevdən də şeir deyə bilərəm. Bilirsiniz də, o təkcə nəsr yazmayıb. Təxminən belə bir şeiri var,

Biz cavanlığımızda ülvü eşq,
məhəbbət axtarırıq.
sonra anlayırıq ki, yanılırıq
və qocalandan sonra əlimizə keçənlə yatırıq.

Səlim Babullaoğlu: Amma Mikayıl Müsfiq “Yenə o bağ olaydı” şeirini dahiyanə yazıb. “...Əndamını həvəslə qucaqlarkən dalğalar...” Bax, bu şəhvət doğurmur. Bu saflıq ifadə edir mənə görə. Bax, orda həqiqi eros var. Ümumiyyətlə isə rus poeziyasında da, bizim poeziyada da var bunlar. Erotika da var, arqo da var. Vaqifdə var, Seyid Əzimdə var. Sabirdə də var. Vulqar və erotik şeirlər çoxdur. Mənim təəccübümə rəğmən Puşkində də var. Hətta onda dövrü üçün çox çılpaq şeirlər var:
“Нет, не люблю я восторгов чувственных, стенаний, когда, виясь в моих объятиях змеей в порыве страстных ласк, и язвою лобзаний торопишь миг последних содроганий. О, как милее ты, смиренница моя, когда склоняясь, ты предаешься мне, нежна без умиленья, стыдливо холодна, восторгу моему едва ответствуешь, не внемлешь ничему и оживляешься все боле, боле и делиш наконец мой пламень поневоле”.

Amma kimdə nəyin olmasına rəğmən, mən bunun əleyhinəyəm.


Etimad Başçkeçid: Dünyanın bütün dahilərində bu cür şeylər var. Puşkində də, Dostoyevskidə də, digərlərində də çoxdur belə yazılar.

Qan Turalı: Son olaraq, fikirlərinizi öyrənək.

Etimad Başkeçid: Bu cür mübahisələrdə, debatlarda əks-fikirli adamlar ortaq nəticəyə gələ bilmir. İstənilən halda hər kəs öz fikrində qalır. Dünyada televiziya verilişlərində, debatlarda ortaq nəticə əldə olunmur. Bizdə də həmçinin.

Səlim Babullaoğlu: Mən də Etimadın fikri ilə razıyam. Hər kəsin öz yanaşması var. Bunyuelin bir keşiş dostu var idi, hər dəfə Bunyuellə görüşəndə ona deyir ki, səninlə görüşəndə mən öz imanımda, inancımda daha da möhkəmlənirəm. Bunyueldə deyir ki, mən də səninlə görüşəndə öz ateistliyimdə daha da möhkəmlənirəm, sonra da deyəsən, əlavə edir ki, mən Allahın razılığı ilə ateistəm. Bütün bu söhbətlər ədəbiyyat üçündür. Mən o şeyi yazıram ki, onu özümə də, ailəmə də, dostlarıma da oxucuma da rəva görürəm. Etimad son 7 ildir ki, Azərbaycandadır. Mənim isə son 25 ildəki proseslər gözümün qabağındadır. Mən çox gəl-getlər, çox durulmalar, bulanmalar, mübahisələr görmüşəm. Zamanını sınağından nəyin çıxacağını bilmək üçün bir insan ömrü yetmir.

Etimad Başkeçid: Ədəbiyyatın konkret tərifini verən adamlar, “o olmalıdır, bu olmamalıdır” deyən adamlar artıq ədəbiyyatın tərifini özləri üçün müəyyən eləmiş adamlardır. Belələri hər şeyin xassəsini bilən adamlar kimi, göstərir özünü. Ancaq mən ədəbiyyatın konkret tərifini bilmirəm.

Səlim Babullaoğlu: Markesin son əsərlərindən biri “Mənim kədərli fahişlərim” adlanır. Mən onu oxudum və orda maraqlı bir cümlə ilə rastlaşdım. Mənə elə gəlir ki, Markes o əsəri o cümləyə görə yazıb. Markes yazır ki, “əxlaq zaman məsələsidir”. Mən bu cümlədə böyük bir təəssüf hiss elədim. Yazıçı və insan təəssüfü. “Nəsimi” filmində belə bir fikir var, “Mən onun simasında insan əzabının son həddini gördüm”. Mən də bu cümlədə insan təəssüfü gördüm. Sanki öz təcrübəsinə, yaşadıqlarına təəssüf var bu cümlədə. Sonradan internet saytlarının birində, onun müsahibəsinə rastlaşdım. Markes bu romanın çapına və satışına razılıq verdiyi üçün təəssüf edirdi. Hiss olunurdu ki, o öz təcrübəsini paylaşdığı üçün təəssüf edir.

Qan Turalı: Çox sağ olun ki, gəldiniz və debatda iştirak etdiniz.


Hazırladı: Cəlil CAVANŞİR

• İçərişəhərdə “Qurama Art: EKO İnstalyasiya” sərgisi açıldı
• "Füzuli muğam dünyası" konserti keçirildi
• “Yuğ” Teatrının yaradıcı kollektivi Estoniyada