Ayxan Ayvaz
Düşünürəm ki, bütün yazıçılar bir-birinə qardaşdır. Biz eyni hisləri keçiririk: istər Azərbaycanda olsun, istər Fransada.
Umberto Eko da sıralarımızı tərk etdi. Onunla internet əsirinə çevrilən dünyanın havasını udurduq. Artıq aramızda yoxdu. Bizə qalan “Qızılgülün adı”dır.
Ekonun ölüm xəbəri mənə əsgərlikdəki bir xatirəni yada saldı.
Əsgərlikdə olanlar bilir, bilməyənlərə deyək: birdən-birə tamamilə yad bir mühitin içinə düşürsən, çərçivələr səni sıxır və belə olanda imdadına kiminlə danışmaq çatır.
Naryadda idim, dəhşətli darıxırdım. Təsəvvür edin, təpənin üstündə qıvrıla-qıvrıla gedən yola baxırsan. Heç kim gəlmir.
Boşluğa baxa-baxa kiminsə gəlməyi ümidindəsən.
Mənimlə bir yerdə xidmət edən əsgər yoldaşımla danışacaq heç nəyimiz yox idi. Ümumiyyətlə, belə bir yerdə ədəbiyyatdan söhbət edəcəyin adamı tapmaq samanlıqda iynə axtarmaq kimi çətin bir şeydir.
Kimə zəng edəsən? Bu barədə çox düşünmədim. Şərif Ağayarı yığdım.
- Gözəl Ayxan... – Şərifin uca səsi gəldi.
Xoş-beş, on beşdən sonra Şərif sakitcə dedi: “Markes öldü”
Başa düşürsünüz? Füzulinin düzündə, karvan keçməz, inni-cinni görünməyən bir yerdə Markesin adını eşitmək bir yana, onun ölümündən xəbər tutmaq necə də izah olunmazdır.
Mən Markesi “Dünyanın ən gözəl ölüsü” ilə tanımışam. Sonradan onun əsərlərini oxuyanda qulağıma qaraçı nəğməsi gəlirdi: qəmli, əyləncəli, bir az da oyunbaz bir mahnı.
- Bilirsən, Markesin ölümü ilə İsa Hüseynovun ölümü arasında mistik bir bağlılıq var. – bir anlıq sükutdan sonra Şərif dedi.
- İsa Hüseynov ölüb ki? – təəccüblə soruşdum.
- Hə, - Şərif güldü, sonra səsi zəiflədi. – o Markesdən əvvəl öldü. Dəfnində saz da çaldılar.
Yadıma Çingiz Aytmatovun “Çingiz xanın ağ buludu” povesti gəldi. Çingiz xana qardaşının ölümünü sazla çatdırırlar. Qəmli-qəmli çalınan saz havasından Çingiz xan qardaşını itirdiyini anlayır.
Bir dəfə İsa Hüseynovun “Saz” povestini təzədən oxumaq istəyəndə televizordan aşıqların səsi gəldi. Elə bildim, qulağıma səs gəlib. Televizorun yaxınına gələndə verlişdə Aşıq Ədalətin oxuduğunu görüb donub qaldım. Aşıq Ədalət divani oxuyurdu, sinəsində saz gülümsüyə-gülümsəyə.
Markesin də əsərlərində yorğun-yorğun hərəkət edən köçün ayaq səsləri, kiminsə sakitcə zümzümə etdiyi qaraçı mahnısını eşidirdim. Mən Markesi Kolumbiya yazıçısı deyil, öz yazıçımız kimi oxumuşam. Ruh halımız o qədər yaxındır ki, elə bilirdim onunla eyni dildə danışırıq.
- Şərif, eyni yazıçıdırlar, sadəcə başqa dillərdə yazırlar. Ancaq ürək döyüntüsü eynidir. Səsləri aydın eşitmək olur. – dedim və birdən özümdən asılı olmadan əlavə elədim. – Hər ikisinə Allah rəhmət eləsin!
Bu vaxt hardansa peyda olub yanımda bitən əsgər yoldaşımın üzündə cavabsız qalmış adamın ifadəsini gördüm. Az qala telefon əlimdən düşəcəkdi.
Və mistika!
Qəfil qulaqlarımda “düt-düt” səsləndi. Telefonu cibimə qoyan kimi əsgər yoldaşım qolumdan tutub soruşdu:
- Nə oldu? – familiyamı dedi.
- Heç nə iki nəfər ölüb.
- Əsgərlər?
- Yox e. Markeslə İsa Hüseynov. – bəlkə başqa vaxt olsaydı, onların yazıçı olduqlarını da əlavə edərdim. Ancaq o zaman bu dünyada Markeslə İsa Hüseynovun artıq olmaması haqqında düşünürdüm.
Markes olmasa da, İsa Hüseynovla görüşmək imkanım olacaqdı. Kim bilir, bəlkə də Markeslə də nə vaxtsa üz-üzə qala bilərdim. Onun kitabını oxuyanda həmişə bu barədə düşünürdüm.
Ümumiyyətlə, sağ adamların kitablarını oxuyanda onlarla danışmaq ehtiyacı duyurdum. Və deyirdim ki, nə yaxşı Markes yaşayır.
- Ürəyivi sıxma, qaqa, - əsgər yoldaşım tez-tələsik dilləndi, elə bil dalınca atlı gəlirdi. Özü də sizə deyim ki, hərbidə “qaqa” kəlməsi işlənilmir. Təzə əsgərliyə gəlmişdim, çadırın qırağında duran bir əsgərə “qaqa, siqaretin olmaz” deyə soruşanda xeyli gülmüşdü. “Heç vaxt burda birinə qaqa demə”.
İndi əsgər yoldaşım kövrəlmişdi deyə “hərbi sözdən” kənara çıxmışdı.
-Ölənlə ölünməz! - əlini çiynimə keçirib danışmağa başladı. –
-Başa düşürəm səni. Çətindi. Amma bir təhər yola ver. Yaxınların idi?
İndi bu xatirəni xatırlayanda o sual məni güldürür. Ancaq o vaxt bilmirəm hərbidə olduğum üçünmü, ya başqa səbəbdənmi yaman ciddiləşmişdim.
Onun kədərli üzünə baxıb qətiyyətlə dedim:
- Doğma qardaşımdan da yaxın idi.
Sonra qucaqlaşdıq. Axşam naryadı təhvil verəndə ona hər şeyi danışdım. Dedim, ikisi də yazıçıdır. Yol boyu güldü.
- Məni yaman doladın, qoca. Guya yaxınındılar onlar?
- Dolamıram, a kişi, düzünü deyirəm.
Onun gülməyi səngimədi.
Mən Umberto Ekonun ölüm xəbəri ilə qarşılaşanda da eyni cür düşünürdüm: bütün yazıçılar bir-birinə qardaşdır. Onların ölümü bizim ən yaxınımızın ölümü kimidir.
