Bu gün Üzeyir Hacıbəylinin doğum günüdür! Elə bu ayın bu günündə, elə bu küçənin bu tinində ağlıma gələndə ki, uşaqlar üçün hesabdan ilk dərslik kitabını da Üzeyir Hacıbəyli yazıb, əlim ağzımda qaldı. Bu kişini sevməmək, onun o qədər də uzun olmayan ömrünə nələri sığışdırdığına heyrət etməmək doğrudan mümkünsüzdür. Ayağından ayaqqabısını çıxarıb tələbəsinə verməyindən tutmuş, Bağırov kimi bığ saxlamağına qədər...

Əcəba Üzeyir bəy kimi, xalqına, millətinə vicdanla xidmət etmək əvəzində onun şöhrəti arxasında gizlənən, ona olan xalq sevgisinin belinə minib gündəmə gələn bir para savadlı şəxslərin gizlində çevirdiyi işlər böyük sənətkara agah olurmu görəsən? Kaş ki olmasın... Yoxsa bu dünyası kimi, o dünyasının da qəm-qüssə içində keçdiyinə şübhə etməyək gərək!

Nədənsə həmişə məni hamının bildiyi, hamının haçalaq-huçlaq qələmə aldığı səfeh-səfeh xatiratlar yığını deyil də bax belə cığal, xain, paxıl, xalqısevməz mətləblər düşündürür. Hələ bir buna baxın: Ulu Nizaminin yanına qoyulası dahi bir sənətkar axtarışına çıxsaq, bu, qeydsiz-şərtsiz Üzeyir Hacıbəyli olacaq! Dahi epoxası olan insanlardır. Biz Nizami və Üzeyir Hacıbəyli epoxasının adamlarıyıq... Ancaq Nizamini yetirən intibah dövrü ilə müqayisədə Üzeyir bəyin zamanı biabırçı bir zamandır.

Repressiyalar, satqınlıqlar, qəddarlıqlar və namussuzluqlar zamanıdır. Üzeyir bəy sağ qalmaq, üstəlik o cür yaşayıb-yaratmaq, yüksək postlarda vəzifə tutmaq, daban-dabana zidd olan, biri-birinin ətini yeyib sümüyünü gəmirən iki respublikanın himnini yazmaq üçün nələri güzəştə getmişdi, nələrdən imtina etmişdi və nələri uduzmuşdu. Əgər bunu etmişdisə o böyüklüyü, o insanlığı, o Allah adamı olmaqlığı necə qoruyub saxlamışdı? Şöhrətindənmi çəkinmişdilər əcəba? İnanılası deyil. O rejimin belə mücərrəd qorxulara bac vermədiyini uşaqlar da bilir...

...Bir dəfə yurddadurmaz istedad sahiblərindən biri, tərslikdən maraqlı bir paralel apardı. Demək necədir: Mirzə Cəlilin “Anamın kitabı” əsərində üç qardaş var – biri pantürkist, biri panislamist, o biri urusbaş! Bunların uzun-uzadı və bitib-tükənməz mübahisələri sinəsinə öz kitabını sıxmış ananı narahat edir. Ana oxuduğu əcnəbi kitablarla başı xarab olan avara gədələrinə döşlərinə sıxdığı kitabı göstərərək yalvarır: “Bəs bunu nə vaxt oxuyacaqsınız?”

Həəə... vətənsevməz istedad sahibi fikrinə davam edir: Biz Üzeyir bəyin “O olmasın, bu olsun” əsərində həmin üç qardaşın ikisi ilə rastlaşırıq və əclafları dərhal tanıyıb ərkyana bir şillə ilişdirir, barmağımızı yaltaqlıqla yelləyirik. Bunun biri Məşədi İbad (islamçı), o biri Qəzetçi Rzadır (türkpərəst). Ruspərəst qardaş yoxa çıxıb, əvəzində avropapərəst Həsən bəy peyda olub.

“Bilirsiniz niyə” – xalqa düşmən gənc davam edir hələ də – “çünki ruspərəst Üzeyir bəy özüdür! Özünü yazmayacaq ki?”. Və arsız-arsız hırıldayır...

Canıma qara qayğılar dolur. Əcəba yalanmı? Necə yalan! Doğrusa, elə Qarabağın getməsi, anamızın kitabının bağlı qalması, üstəlik urusbaş birisinin haradasa, hansısa ziyalının-yazıçının cildində gizlənməsi bu məşhur librettodan başlamırmı? Ah böyük Üzeyir! Ah “Uvertüra!

...Xalxın uşaqları gördüyünə, oxuduğuna inanar, biz eşitdiyimizə. Postmodernizm kimi dəftərli-kitablı, kinolu-tamaşalı, göydələnli-yerdələnli, rəsmli-fotolu gələn böyük bir sivilizasiya belə bizə çayxanalardan sirayət edir...

Mənimki də təsadüf! Tehranda, kitab sərgisində, Üzeyir bəyin “O olmasın, bu olsun” librettosu düşdü əlimə. Oxudum. Nə görsəm yaxşıdır: “İntiligent” Həsən fransızpərəst deyil, ruspərəstmiş... Kitabda da filmdəki kimi fransız deyil, yerli-yersiz rus ibarələri ilə qonuşurmuş...

Açığı gözlərim doldu. Dahi bəstəkarın iri fotoşəklini öpməkdən özümü saxlaya bilmədim.

• “Ulduz” jurnalının xüsusi nömrəsi işıq üzü gördü
• 6.2 milyon dollarlıq "Divara yapışdırılmış banan" mətbuat konfransında yeyildi
• Qorxdum ki, anam işə gecikər - Rauf Ranın şeirləri